Qazirgi әlemde Batys Europa, Soltýstik Amerika, Shyghys Aziyanyng ekonomikasy damyghan aimaqqa jatatyny belgili. Songhy 40 jylda ekonomikasy tez kóterilgen Qytay býgingi kýni búl eldermen bayaghy momoqan әriptes obrazynan ainyp, ózgelerge azuyn kórsete bastady.

Ár jyldary el ishinde otanshyldyq ýgit jýrgizip Japoniya men Korey tauarlarynan bas tartu nauqandaryn jýrgizdi. Shynjanda músylmandardy jappay qamaugha alghannan keyin Batys elderimen de baylanysy ushygha bastady.

Shynjang maqtasynan jasalghan tauarlardyng Europa naryghyna kiruine shekteu qoyylghan son, oghan koronavirus qabattasyp, Batys elderi búl jolghy әlemdi jaylaghan indetting shyghuyna Qytay tarabyn kinәli sanap, eki taraptyng búrynnan qalyptasqan ekonomikalyq baylanysy ýziluge shaq qaldy. Jyl basynda karantin shekteulerin alyp tastaghan Qytay ýkimeti endi әlemning damyghan elderimen sauda baylanysyn qayta jandandyru qamyna kiristi.

Biraq kerisinshe ekonomikalyq kelisimderden góri diplomatiyalyq janjaldar órship túr. Byltyr qarashada Angliya ýkimeti elindegi Qytay elshileri Gankongtik ereuilshilerdi konsuldyq aulasyna kirgizip alyp, sabaghannan keyin, olardy eline qaytarghan edi.

Ótkende ghana Qytaydyng Fransiyadaghy elshisi: "Kenes qúramynan shyqqan elderding memlekettikigining zandyq negizi joq", - dep әlemdi shulatqan edi.

Osy aptada onyng ornynan alynyp, eline qaytqany mәlim boldy. Seysenbi kýni Kanada ýkimeti elindegi Jau familiyaly Qytay elshisin shekaradan qughanyn mәlimdedi. Oghan konservanttar partiyasynyng Qytaydaghy úighyrlardyng kisilik qúqyn qorghaghan deputatyna, onyng tuystaryna qoqan loqy kórsetti dep aiyp taqty. Oghan jauap retinde Qytay tarap Shanhaydaghy Kanada elshilik qyzmetkeri Jenetlindy elden shygharghanyn mәlimdedi.

Apta basynda Qytay syrtqy ister ministri Beyjinde Amerika elshisimen kezdesu ótkizip eki el qatynasynyng suyp ketkenin tilge tiyek etti. Artynan Europanyng ýsh eline Germaniyagha, Fransiyagha, Norvegiyagha saparyn bastady. Europada taghy da sol Qytaydyng Reseymen "shekteusiz dostyghy" aldynan shyqty. Germaniya syrtqy ister ministri "ýnsiz qaludyng qoldaudyng bir týri" ekenin aitqanda, "Qytay taraptyng soghys bastaushy da, qatysushy da emes ekenin" qaytalap eki eldi beybit bitimge shyqyryp otyrghandaryn jetkizdi.

Aldaghy aptada Qytaydyng Siyan qalasynda Orta Aziya men Qytay basshylarynyng sammiyti ótetini belgili. Biyl jetim qyzdyng toyynday bolyp ótken 9 mamyr jenis kýni paradyna Orta Aziya basshylary tolyq bardy.

Onyng aldynda Euroodaq Orta Aziya elderining Resey ekonomikasyna jasyryn kómektesip otyrghynyn algha tartyp, sanksiya saludy qarastyrudy oilastyryp jatqanyn jetkizgen edi. Ukraina tarap búryn Kenes qúramynda bolghan elderding Kremlige adaldyghyn qatang synady. Euroodaq ta qarap jatpasy anyq. Orta Aziya elderi basshylary oghan dayyn siyaqty. Óitpese ótkende ghana tóbesine de dron jarylghan Kremlige, Qyzyl alangha jandaryn shýberekke týiip  barmas ta edi. Halqy demokratiyany, biyligi diktaturany qalaytyn aimaq elderining Qytay men Reseyding arasynda qashangha deyin jýre túratynyn uaqyt kórsetedi.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz