Senbi, 20 Sәuir 2024
Janalyqtar 125496 0 pikir 30 Sәuir, 2013 saghat 04:56

Aida Saparbaeva. Úly Jibek joly

Úly Jibek joly - әlemdik órkeniyet tarihyndaghy neghúrlym eleuli jetistikterding biri. Keruen joldarynyng taramdalghan jýiesi Jerorta tenizinen Qytaygha deyin Europa men Aziyany kesip ótip, erte dýnie men orta ghasyr dәuirinde sauda baylanystary men Batys pen Shyghys mәdeniyetteri arasyndaghy tildesuining manyzdy qúraly qyzmetin atqardy. Joldyng neghúrlym úzaq ýzigi Qazaqstan men Orta Aziya arqyly ótti.

Úly Jibek jolynyng payda bolu tarihy. Tarihy joldyng jibek saudasyna baylanysty "Jibek joly" atanghany týsinikti. "Úly" sózining qosyluy joldyng ken-baytaq Shyghys ólkeleri men Batys ólkelerin baylanystyryp jatuynan. Sondyqtan "Úly Jibek joly" bolyp tariyhqa endi.

Qytay jazba derekterinde b.z.b. II-I ghasyrlarda Ýisin memleketining Qytay ókimetimen qarym-qatynastary jayly mәlimetter          tabylghan.

Úly Jibek joly - әlemdik órkeniyet tarihyndaghy neghúrlym eleuli jetistikterding biri. Keruen joldarynyng taramdalghan jýiesi Jerorta tenizinen Qytaygha deyin Europa men Aziyany kesip ótip, erte dýnie men orta ghasyr dәuirinde sauda baylanystary men Batys pen Shyghys mәdeniyetteri arasyndaghy tildesuining manyzdy qúraly qyzmetin atqardy. Joldyng neghúrlym úzaq ýzigi Qazaqstan men Orta Aziya arqyly ótti.

Úly Jibek jolynyng payda bolu tarihy. Tarihy joldyng jibek saudasyna baylanysty "Jibek joly" atanghany týsinikti. "Úly" sózining qosyluy joldyng ken-baytaq Shyghys ólkeleri men Batys ólkelerin baylanystyryp jatuynan. Sondyqtan "Úly Jibek joly" bolyp tariyhqa endi.

Qytay jazba derekterinde b.z.b. II-I ghasyrlarda Ýisin memleketining Qytay ókimetimen qarym-qatynastary jayly mәlimetter          tabylghan.

Baylanys kezinde olardyng aralarynda jasalghan saudada qymbat baghaly jibekting jýrgendigi sózsiz. Qytay derekteri boyynsha, VI ghasyrda Batys Týrik qaghanynyng jәne nókelerining jibek shapan kiygenderi belgili. VI ghasyrda jibekting býkil Euraziyagha әigili bolghan kezeni. 
Qazaq jerindegi kóne keruen joldarynyng tarihy b. z. d. I mynjyldyqtyng orta shenindegi "dalalyq saq jolynan" bastalady. Gerodottyng jazuy boyynsha, jol Qara teniz manynan Don jaghalauyna deyin, odan Ontýstik Oraldaghy savromattar jerine baghyttalyp, Ertis boyy men Altaygha, Zaysan kóline deyin sozylghan. Qazirgi ghylym men tehnikanyng tamasha jetistikteri, gharyshtan týsirilgen beynekórinister Euraziyanyng bel ortasynan ótken osy kóne marshruttyng eng qolayly jol ekendigin dәleldep otyr.  Bir tanghalarlyq nәrse-qazirgi zamanghy kólik jýretin joldar men temir jol ejelgi dala jolynyng baghytyn dәlme-dәl qaytalauy.

Jýzdesu men tildesu jәne alys-beris baylanystary b.z.d. III-II mynjyldyqtarda bastalghan. Badahshan tauynyn lazurit jәne Hotan manyndaghy Yarkendariya ózenining jogharghy jaghynan nefrit ken oryndary tabylyp, olardy óndire bastaugha sәikes baylanystar rettelip, jónge keltiriledi.

Qytaydyng Han patshalyghy kezinde ghana órkendey bastaghan, sebebi Han patshalyghynyng U-dy patshasy Jang Chyandy batys ónirge eki ret jiberip, Ortalyq Aziyadaghy eldermen dostasugha peyildi bolghan. Jang Chyan qazirgi Ferghana, Samarqan jәne Balqash kóli siyaqty jerlerge barghan. Jang Chyannyng sapary joldy shyghys pen batys ýkimetteri arasyndaghy baylanys jolyna ainaldyrghan. Osyghan oray saudagerler de «Jibek jolynda» at izin suytpaghan. Jang Chyan batys ónirge jәne Orta Aziyagha Qytaydyng jibek ónimderin ala barghan; elge qaytarynda barghan jerlerining tauarlary jәne batys ónirining muzykasy siyaqty aluan týrli mәdeniyetti alyp qaytqan. Jang Chyannyng sapary qytaylyqtardyng batys ónir men Orta Aziyany týsinuine mýmkindik berdi. Jang Chyan barghan jerlerdegi halyq ta Qytaydyng ónimderi men mәdeniyetine qatysty týsinigin anaghúrlym terendetti. Osylaysha, jol gýldenip, kórkeye týsti. Shyghys pen batystyng aralyghyndaghy dәnekerge ainalyp, órkeniyetterdi ózara toghystyrdy. Joldy qorghau jәne damytu maqsatynda, Qytaydyng әr dәuirdegi patshalary jol boyyna qarauyldaryn qoyyp, әskerlerin әkele bastaghan.
«Jibek joly» is jýzinde ózgermeytin túraqty jol emes, qayta uaqyt izimen ózgerip otyrghan, tarihtaghy dәstýrli soraby ózgermegen jol shyghysta Chan-annan (qazirgi Shi-an) bastalyp, Tarym oipatynan ótip, Pamir ýstirtinen asyp, Ortalyq Aziyany, Batys Aziyany kesip ótip, Jerorta tenizining shyghys jaghalauyna deyin barady, jalpy úzyndyghy 7000 shaqyrymnan asady.
Úly Jibek joly Shyghysta Qytay imperiyasynan bastalyp, Batysta Rim imperiyasynda ayaqtaldy. Jol Qushan, Soghdy jәne Parfiya imperiyalaryn basyp ótken jýkterdi tasymaldap jetkizudi Euraziyanyng tauly jәne dalalyq aimaqtaryn mekendegen malshylar iske asyrghan. Úly Jibek jolyn tek agrarlyq imperiyalardy XV ghasyrdan artyq uaqyt qoyyp túrghan arteriya retinde qarastyru shekti bolady, sebebi otyryqshy memleketter ózara týiispey, múhittaghy araldar siyaqty oqshau túrghan, týrkilerding kóshpeli úlystary baylanystyryp keldi. Negizgi mәdeny auysular qazirgi Ontýstik Qazaqstan men Jetisu boyymen ótti, yaghny arealdy órkeniyetterding toghysqan jeri dep qarastyrugha bolady. Úly Jibek joly boyynda euraziyalyq kóshpeliler birtindep órkeniyettenudi bastarynan ótkizdi, olar óz ordalaryn, qalalaryn, keruen saraylaryn salyp, saudagha baqylau jýrgizdi. Otyryqshy órkeniyet kóshpelilerding qaru-jaraq, at әbzelderimen, әr týrli búiymdarymen tanysyp, ózderine qabyldady. Qazirgi jahandanudyng alys ýlgisi retinde Úly Jibek joly Úly geografiyalyq ashulargha deyin ómir sýrgen. Órkeniyetting industriyalyq tolqynyna týrli sebeptermen ilese almady.

B.z.b. III-II mynjyldyqtarda Mesopatamiya jazyghynan Ind ózenining angharyna, Orta Aziya shólderinen Jerorta tenizine deyin aralyqta qúrylys jәne su joly jýiesi-Mesopatam-harap qalyptasty. Eng alystaghy mәdeniyetter men órkeniyetterdi baylanystyrghan. Keyin  jýie Úly Jibek jolynyng negizgi tarmaqtarynyng birine ainaldy.

Ortalyq Aziya halyqtarynyng sauda baylanystary b.z.b. III-II mynjyldyqtardan tamyr alady. Baylanys joldarynyng bipi-kóktas (lazuriyt) joly. Kóktas Shyghys elderinde erteden asyl tas retinde joghary baghalandy. Badahshan tauynan óndirilgen kóktas Irangha, Mesopotamiyagha, Siriyagha, Egiypetke pen Anatoliyagha jetkizildi.  Badahshan óniri Baktriya patshalyghynyng iyeliginde bolatyn. Kóktas joly eki memlekettin-Baktriya men Assiriyanyng arasyndaghy sauda baylanysy bolghanyn anghartady. B.z.b. I mynjyldyqtyng basynda kóktas Qytaygha da tasyla bastaghan. Aziya elderine Soghdydan serdolik (qyzyl, qyzyl-sary týsti asyl tas), Horezmnen kógildir aqyq (biruza) tasyldy.

Nefrit ózge elderge taratuda deldal retinde qyzmet atqardy. Batys Ganisu men Shyghys Týristannyng kóp jerin alyp jatty. Nefrit joly Shyghys Týrkistandy Soltýstik Qytaymen jalghastyrdy.

Nefrit Qytayda ýlken súranysqa ie boldy. Memlekettik, aiyrym belgiler jasauda jәne diny rәsimderde, túrmysta keninen qoldanyldy.

Dala jolynyng qyzmeti  b.z.b. I  mynjyldyqtyng orta sheninde jandana bastaghan. Tarihtyng atasy Gerodottyng (b.z.b. V gh.) enbegide Dala joly turaly mәlimetter kezdesedi Dala joly Aziyany Tauly Altay jәne Ontýstik Sibirmen jalghastyrdy.

Qara teniz jaghalauynan Dongha, Ontýstik Oral taularyna, ary Ertis, Altaygha deyin jetken. Ejelgi dәuirde savromattar (Ontýstik Oralda), argippeyler qonystandy. Dala jolymen baghaly metall búiymdar, parsy kilemderi, mal, ang terileri tasyldy.

Tauarlar almasu ejelgi  dәuirde stihiyaly týrde jýrdi; tauardy bir taypa ekinshi taypagha jetkizdi, bir aimaqtan kelesi aimaqqa deldaldar arqyly taraldy. Joldardyng qalyptasuynda taypalar men halyqtardyng migrasiyasy ýlken ról atqardy.

Ghúndardyng túsynda Shyghys Týrkistannan Soltýstik Mongholiyagha baratyn jol ashyldy. Ghúndargha Soghdy elinen, Grek - Baktriya jәne ellindik Siriyadan tauarlar jetkizildi.

B.z.b. I mynjyldyqtyng ortasynda Batystan Shyghysqa әinek búiymdar әkeline bastady. Áynekten jasalghan monshaqtar saq qorghandarynan kóptep tabyldy. Móldir әinekten jasalghan monshaqtar men bilezikter Ontýstik Pamir jәne Tyani-Shani, Al­tay ónirindegi saq dәuirindegi molalardan shyqty. Áynek búiymdar b.z.b. II mynjyldyqtan bastap Shyghys Jerorta tenizi aimaghynda óndiriletin.

Jol toraptarynyn  kóptep salynuyna Grekiya men Egiypetten Orta Aziya men Ýndistangha deyin ken-baytaq jerdi alyp jatqan Ahemenid memleketi ózindik ýles qosqan. Efesten Suz qalasyna deyingi aralyqty jalghaghan 2400 shaqyrymdy qúraytyn «patsha joly» boldy. Ahemenidtik jol toraptarynda belgili qashyktyqta baylanysshy atty adamdar túrdy, habardy birinen birine aityp, maqsatty jerine der kezinde jýrgizip otyrghan. Baylanys jýiesin ejelgi parsylar «angariyeton» dep ataghan. Gerodottyng kórsetuinshe, parsy patshasy Kir saqtargha jetu ýshin Syrdariya ózenine kópir saldyrady, Dariy patshanyng (521-189 jj.) túsynda Aziyanyn  kóp bóligi  parsylargha belgili bolady. Jana jerlerding jayyn bilu maqsatynda Dariy patsha eng senimdi  adamdaryn jan-jaqqa attandyryp, mәlimetter alyp otyrghan.

Ahemenidtikter jýrgizgen soghystar oghan qatysqan әskerlerding qúramyndaghy saqtar, baktriyalyqtar, soghdylar jәne taghy basqa halyqtargha alystaghy joldarmen, eldermen tanysugha mýmkindik berdi.

Batystan Shyghysqa baratyn ejelgi sauda joldaryn bylaysha toptastyrugha bolady:

-     Europa men Aziyany jalghastyrghan qúrlyqaralyq manyzy bar joldar (mysaly, Úly Jibekjoly);

-     qúrlyqtyq  manyzy bar joldar, bir qúrlyqtaghy týrli aimaqtardy jalghastyrdy (mysaly, Baktriya men Ýndistandy);

-     aimaktyq manyzgha ie joldar (mysaly, Baktriya men Soghdy elin, Baktriya men Horezmdi jalghastyrghan joldar);

-     oblystyq manyzy bar joldar. Qala men qala arasyn, belgili  bir tarihiy-mәdeny aimaqtyng ishindegi iri eldi  mekenderdi jalghap jatty;

-     soqpaq, sýrleu joldar bolsa, eldi mekenning óz ishinde bolatyn.

Joldardyng araqashyktyghyna kelsek, qúrlyqaralyq joldar 10 myng shaqyrym, qúrlyqtyq-birneshe myng shaqyrym, jergilikti-birneshe  ondaghan shaqyrym, sýrleu joldar birneshe jýz metrden birneshe ondaghan shaqyrymgha deyin sozyldy.

Úly Jibek jolynyn baghyttary auysyp túrghanymen, eki negizgi arnasy-ontýstik jәne soltýstik joldy bóluge bolady.

Ontýstik jol Qytaydan shyghyp, Orta Aziya arqyly Tayau Shyghysqa, Soltýstik Ýndistangha aparatyn.

Soltýstik jol Qytaydan Pamirge, Aral boyy arqyly ótip, tómengi Edilge jәne Qara teniz boyyna aparatyn. Ontýstik jәne soltýstik joldyng aralyghynda birneshe jalghaushy, aralyq baghyttar boldy. Uaqyt óte kele negizgi baghytqa qosylghan joldar taramdalyp, kóbeye berdi.

Úly Jibek joly qyzmetining damuy әrtýrli elderding keruen joldaryna baqylau jasaugha degen geosayasy qarsylastyghyna asa tәueldi boldy. Úly Jibek jolynyng tabysty qyzmet etyi ýshin halyqaralyq sayasy túraqtylyq qajet bolatyn. Eki jaqty jetuge bolatyn: Euraziya kenistiginen ótetin manyzdy keruen joldaryn baqylaugha alghan ýlken imperiyalardyng qúryluy arqyly nemese saudanyng qauipsizdigin qamtamasyz etuge qabiletti  ipi memleketterding "әlemdi bólui" arqyly. Kópesterding kerueninen salyq alu Aziyadaghy keruen joly etetin memleketterding biyleushilerine joghary tabys beretin. Kópesterding qauipsizdigin qamtamasyz etse, ekinshi sheti, Úly Jibek jolynyn  ýlken bólikterine baqylau jasaugha mýmkindik  alugha úmtyldy. Memleket ishindegi soghystar jәne ortalyqtanghan biylikting qúlauy Úly Jibek joly boyyndaghy qalalar men qonystardyng qúldyrauyna, keruenderding tonaluyna jii soqtyratyn. Óz kezeginde Úly Jibek jolynyng belgili bip bóligining qyzmetining búzyluyna әkelip soqty.

Úly Jibek jolynyng tarihynda býkil joldy bip ghana memleket baqylaghan ýsh qysqa merzimdi dәuir boldy.

-     VI ghasyrdaghy Týrik qaghanaty;

-     XIII ghasyrdaghy Shynghys han imperiyasy;

-     XIV ghasyrdaghy Temip imperiyasy.

Úly Jibek joly qyzmetining nasharlap ketuiVI ghasyrgha deyin, Euraziyada qaytadan quatty derjavalar qalyptasa bastaghangha deyin sozyldy. 570-600 jyldary Týrik  qaghanaty Jerorta tenizinen Soltýstik Qytaygha deyingi jerlerdi biriktirdi. Sonyng nәtiyjesinde sauda isinde kópester jetekshi rólge ie boldy.

VI-VII ghasyrlarda Qytaydan batysqa baratyn jol jandana týsti.Jetisu men Ontýstik Qazaqstan arqyly ótetin. VI-VIII ghasyrlarda Úly Jibek jolynyng negizgi baghyty: Siriya-Iran-Orta Aziya-Ontýstik Qazakstan-Talas anghary-Shu anghary-Ystyqkól oipaty-Shyghys Týrkistan boldy.

VI ghasyrda Qazakstannyng batys bóligin Qiyr Shyghyspen, Amur ózeni boyymen «Búlghyn joly» deytin jol jalghastyrdy. VI ghasyrda «Japoniyagha baratyn jol» dep te atalghan. Rasynda jolmen Vizantiyadan, Irannan, Týrik qaghanattary men Soghdydan shyqqan keruender Japoniyagha jetetin.

VI-VII ghasyrlarda Úly Jibek jolynyng Ontýstiknemese Ferghana tarmaghymen jýruding qiyndap ketuine baylanysty Soltýstik nemese «Týrik joly» auystyrdy. Ferghana jolymen jýru, birinshiden, joldyng jartysyna juyghynyng asuly, tauly jerler arqyly etuine baylanysty qiyndyq tudyrsa, ekinshi sheti, Ferghana ónirindegi ózara qyrqysulargha baylanysty qauiptiboldy.

Týrik  qaghanattarynyng kýsheyip, keruen joldary boyynda qalalar men qonystardyng kýshengi Úly Jibek jolynyng «Týrik joly» tarmaghynyng basty qatynas jolyna ainaluyna sebepker boldy.

VIII ghasyrdyng ekinshi jartysynda Ortalyq Aziyadaghy halyqaralyq baylanystar jýiesi birshama ózgerdi. Tiybettikter Shyghys Týrkistan men Batys Qytaygha basyp kirip, Ichjoudan Ganisugha deyingi Úly Jibek jolynyng basym bóligine iyelik etti. 30 jylgha juyq keruen jolynyng bóligi tiybettikterding baqylauyna ótti.Beytinnen Barkel kóline deyin, odan soltýstik shyghystaghy Úighyr qaghanatynyn astanasy Qarabalasaghúngha (Harabalghas) deyin aparatyn «Úighyr joly» kýsheydi.  «Úighyr joly» Shyghys Týrkistandy Soltýstik Mongholiyamen jalghastyrdy. Úighyrlar, qytay derekterine qaraghanda, joldy «Sanityani qaghannyng joly» dep ataghan, cebebi, jolmen qaghangha týrki salyq aparylghan. Tan әuleti kezinde «Úighyr jolymen»  jibek pen jylqy saudasy belsendi týrde jýrdi. «Úighyr jolymen» Shyghys pen Batysty jalghastyrghan basty keruen joly retinde úzaq uaqyt  qyzmet etti. HIII-XIV ghasyrlarda jol Monghol imperiyasynyng astanasy-Qaraqorymdy ózge eldermen jalghastyrghan kýretamyrgha ainaldy.

IX ghasyrda Qyrghyz qaghanaty kýsheyip, qyrghyzdar Ortalyq Aziyadaghy basty әskery jәne sayasy kýshke ainalady. Shyghys Týrkistannyng soltýstik aimaghynan Ontýstik Sibirge ba­ratyn «Qyrghyz joly» jandana bastaydy. Turfannan Jonghariya arqyly Monghol Altayyna, Sayannan Minusinsk oipatyna, qyrghyz qaghanynyng ordasyna aparatyn «Qyrghyz joly» arqyly Qytaymen jәne basqa kórshi eldermen sauda-sattyq qarym-qatynastar jýrdi. «Qyrghyz joly» Qyrghyz qaghanaty әlsiregen kezde óz júmysyn toqtatqan bolatyn.

Úly Jibek jolyna tarmaq bolyp qosylatyn joldyng biri «Altyn joly» jәne «Kýmis joly». «Altyn joly» Ferghana, Ystyqkól arqyly ótip, Sibirge bastaytyn, «Kýmis jolymen» ortalyqaziyalyq kýmisterdi keruender kýmisi az elderge Kiyev Rusi men Europa elderine qaray aparatyn.

Úly Jibek joly Batys pen Shyghysty ghana emes, sonymen birge «ýsh Shyghysty»; Ýndini, Qytaydy, Arab halifatyn da baylanystyrghan. Mysaly ýndining «sinapatto»-«qytay jibegi» degen sózi kuә, osy jóninde derekter b.d.d. IV ghasyrda jazalghan «Arthashastra» (Sayasat ghylymy) traktatynda kezdesedi.

VII ghasyrda keyin teniz qatynas-tasymaly damyghandyqtan, «Jibek joly» birtindep ekinshi oryngha týsti, XIII ghasyrgha deyin shyghys pen batys qatynasynyng manyzdy joly boldy. XIX ghasyrdyng basynda, IYcpaniyanyng elshisi Qytaydyng 800 týielik sauda keruenin óz kózimen kórip túryp Samarqannyng jaghdayy turaly bylay dep jazady: "Tónirekting tórt búryshynan kelgen san aluan tauarlar Samarqangha jinalypty. Qytaydyng torghyn-torqalary kóz jauyn alady jәne tabighaty erekshe kónil-kýy beredi".
Úly Jibek joly turaly aitqanda, Qazaqstan jeri ýshin asa manyzdy bolghanyn este ústau kerek. Eurazyalyq Dala aimaghy «varvar» kóshpelilerden basqa mәdeny ýrdisterdi basynan ótkizbegen. Shyn mәnisinde kóshpeli týrik taypalary men otyryqshy halyqtar ejelden qalyptastyrghan tól mәdeniyet órkendegen bolatyn. Úly Jibek joly mәdeniyetinen shyghatyn bir qorytyndy agrarlyq órkeniyettegi qala men onyng manayyndaghy jer óndeushiler men baqtashylardyng araqatynasyndaghy kóptýrlilikting jasampazdyq sipatymen baylanysty. Kez kelgen mәdeny qúrylymda shygharmashyl nemese basqarushy elita, ishki jәne syrtqy proletariat bar.

Úly Jibek joly mәdeniyetining elitasyna otyryqshy imperiyalardaghy biyleushi toptarmen qatar, Ile, Shu, Talas jәne Syrdariya alqaptarynda qala ortalyqtary, dihandardyng alghashqy tekteri ornalasqan eldi mekenderdegi kóshpeli-otyryqshylardyng túlghalary da jatty. Kópshili halyq turaly derekter qazir Tyani-Shani tauy eteginen, Arys ózeni men Syrdariyanyng orta jәne tómengi aghysyndaghy alqaptardan ashylyp otyr. Islam Renessansy ókilderimen qatar, qoldary altyn zergerler men qúmyrashylardy, әskerbasylardy, diny qayratkerlerdi aitsaq ta jetkilikti. 
Úly Jibek joly jandanyp, Ortalyq Aziya qalalaryndaghy joghary mәdeniyetting órkendeuinde manyzdy ról atqarady. Úly Jibek joly mәdeniyetining bastapqy kezeninde, I mynjyldyqtyng alghashqy jartysynda, Ortalyq Aziyada onshaqty qalalardyng ghana attary atalsa, Tan imperiyasy men Islam Renessansy uaqytynda, VIII-HII ghasyrlarda ónirde bolghan sayahatshylar jýzdegen mәdeniyet ortalyqtary turaly derek beredi, mysaly Suani Szyan Jetisudyng ózinde osynday ondaghan qalalar bar ekeni jóninde habarlaydy. Marko Polo, Úly Jibek joly әreket etip túrghanda Ortalyq Aziyada bolghan siyrek sayahatshynyng biri, mongholdar shapqynshylyghynan keyin qalalyq mәdeniyet kýidiruge jetkizgengenimen, Ontýstik Qazaqstan men Jetisu arqyly ótetin Úly Jibek jolynan keruen arylghan joq deydi.
Úly Jibek jolynyng ereksheligi onyng ortalyqtarynyng basymdyq tanyta almauynda boldy. Onyng ýstine ol kezde mәdeny arteriyany baqylaushy týrkilerde jalghyz ýstemdik etushi jýie әli qalyptaspady.

Úly Jibek joly halyqtardyng dostyghy men yntymaghynyng jarasymdylyghy dep týsingen jón. Onyng qyzmetining tarihynan taghylym  ala otyryp, býginderi jana mynjyldyqtyng jolyna týse otyryp, adamzat balasy qauipsizdikke, túraqtylyqqa jәne damudyng beriktigine úmtyluda.

Úly Jibek joly býkil әlemge tanymal jol bolatyn. Batys pen Shyghysty, bitimgerlik pen yntymaqtastyqqa úmtylghan halyqtardy ózara baylanystyrghan búl jol mәdeni  - ekonomikalyq kópir ispetti edi.

Qazirgi uaqytta osy kóne keruen jolyn janghyrtudyn, halyqaralyq  mәdeny - ekonomikalyq baylanystaghy rólining manyzy jónindegi elimizding Preziydenti N. Á. Nazarbaev: «Ejelgi jibek jolynyng jalpy súlbasymen XXI ghasyrda múnay - gaz qúbyrlary tartylady, solar arqyly Ortalyq Aziyanyng múnay men gazy eksportyn damytu Ortalyq Aziya halyqtaryna, ejelgi zamandaghy siyaqty, birynghay syrtqy ekonomikalyq sayasat, birynghay keden, salyq baqylauy, birynghay qauipsizdik jýiesi qajet, sol tiyimdi», - dep kórsetip berdi.

Abai.kz

0 pikir