Júma, 26 Sәuir 2024
Mine, kórding be? 2389 1 pikir 23 Nauryz, 2023 saghat 14:52

Amerika Saddam biyligin nege qúlatty?!

Búdan tura 20 jyl búryn, 2003 jyly 20 nauryzda Amerika men odaqtastary Iraqqa basyp kirip, Saddam Qúsayyn biyligin qarumen audardy. Aq ýiding atalmysh «Iraq erkindigi» әskery operasiyasyn oryndau ýshin Amerikamen odaqtastarynyng 295 myng sarbazy Kuveyt arqyly Iraq jerine kirse, 70 myng kýrd jasaqtary ishten selbesti. Mamyr aiynda Iraqtyng ýkimet armiyasy qarsylyq kórsetuden qaldy. Saddam Qúsayyn tyghylghan ýngirinen tabylyp, satqyndyqtyng qúrbany boldy. Soghys saldarynan Amerika jaghynan 4600 adam, Iraq azamattarynan 300 mynnan asa adam ajal qúshty. Búl soghystyng shyghyny AQSh ekonomikasy ýshin 815 milliard dollardy qúrady.

Onyng aldynda 1990 jylmen 1991 jyl aralyghynda bolghan «Shyghanaq soghysynda» Amerika men odaqtastary Iraq әskerin Kuveytten quyp shyqty. Artynan Birikken Últtar Úiymy №687 qaulyny qabyldap, Iraq biyligin qyryp-joyghysh qarulardy joygha mindettedi. 1998 jyly Saddam BÚÚ-nyng qaru tekserushilerin keri qaytardy. Oghan jauap retinde Amerika men Angliya Iraqty әueden soqqylady. 2001 jyly «11 qyrkýiek» oqighasy boldy. Bush biyligi «Ál-Qaydanyng artynda Saddam Qúsayyn túr» dep mәlimdedi. 2003 jyly aqpanda Amerikanyng sol kezdegi memleket ister hatshysy Colin Powell Saddam Qúsayynnyng qyryp-joyghysh qarulardy damytyp jatqanyn jeleu etip BÚÚ qauipsizdik kenesin Iraqqa soghys ashugha kóndiruge tyrysty. Biraq kóndire almady. Aq ýiding úsynysyn otyz-aq memleket qoldady. Angliya, Australiya, Polisha ghana әsker shyghardy. Týrkiya NATO-nyng mýshesi bolsa da әuejayyn beruden bas tartty. «Shyghanaq» soghysynda AQSh-ty qoldaghan Saud-Arabiya búl joly qarsy boldy.

Arada 20 jyl ótsede Aq ýy aitqan Iraqtaghy Saddam Qúsayynnyng biologiyalyq qarular jasaytyn «jyljymaly tәjiriybehanasy» tabylmady. Angliya ýkimeti aitqan «Saddam Qúsayynnyng 45 minutta Jerorta tenizine jetip keletin yadrolyq oq túmsyqtary» tabylmady. BBC-ding dereginshe eki elding múnday ótirik sebep oilap tabuyna Iraqtan qashqan Rafid Ahmed Alwan al-janabi esimdi himik pen Maj Muhammad Harith atty barlaushynyng jalghan aighaqtary sebep bolghan. Ekeui keyin Saddam biyligin qúlatu ýshin osynday ótirikke barghanyn moyyndaghan. Bush biyligining Saddam Qúsayyndy ne ýshin qyryna alghanyna әrtýrli kózqarastar aitylyp keledi. Bireuler múnay ýshin, bireuler demokratiya ýshin deydi. Niu-York Taymstyng osy mәselege baylanysty kezekti súraghyna sol kezde lauazymdy mindetter atqarghan túlghalar da naqty jauap bere almaghan. Sarapshylar Amerikanyng Kenes odaghymen «Qyrghy qabaq soghysy» ayaqtaghannan keyin Saddamnyng Aq ýy ýshin orta shyghystaghy birden-bir qauipke ainalghanymen týsindiredi.

AQSh 2011 jyly Iraqtan әskerin alyp ketti. Saddam Qúsayynsyz Iraq demokratiyaly elge ainalu bylay túrsyn islamnyng eki aghymynyng (sunnitter men shiytter) esep aiyrysatyn qandy maydanyna ainaldy.

 

Esbol Ýsenúly

Abai.kz

1 pikir