Curetterde: 1. aqyn Úlyqbek Esdәulet 2. Kolumbiyada ótken poeziya festivaline jinalghan aqyndar ortasynda 3. Amerika jәne arab aqyndarymen birge 4. aqyn Úlyqbek Esdәulet 5. Belgiyalyq aqyn Geerd van Stendaldi jәne onyng zayybymen birge 6. Bolivar qalasyna jaqyn Andy tauynyng shyny 7-8. aqyn Úlyqbek Esdәulet 9. Grek aqyny Dinos Siotispen birge 10. aqyn Fernandos Rendon qazaq shapanyn ýstinen tastamaydy 11. Eki aqyn 12. Jana Zelandiyalyq aqyn  Apirana Teylor sahnada 13. Jyr oqu 14. Óleng sýier qauym 15. Ispan aqyny Hose Luis Rena Palasonmen birge 16. Italiya aqyny Dachiya Marayniymen 17. Qoltanba beru sәti 18. aqyn Rendonmen birge 19. Kamerundyq aqyn, Hoys Ashutantangpen 20. Kanadalyq aqyn kyz Rita Mestokosho 21. Kolumbiyalyq aqyndar ortasynda 22.  Kolumbiyalyq jas aqyn qyz Fadir Delgado 23. ... 24. Kómekshiler David pen German 25. Norveg aqyny Sigbhorn Skaden men Festivali preziydentining orynbasary Karlos 26. Jyr tyndau 27. Oljas Sýleymenovtyng dosy, fransuz aqyny Fransiz Kombesbenmen qoltanba almasu sәti 28. Ontýstik Afrika aqyny Keorapese Kgosisillmen birge 29. Peru aqyny Arturo Korsuera  men paragvay aqyny Hakobo Rauskinmen birge 30. Santaluchiyalyq Hane King jәne  ontýstik afrikalyq Dvid Maahlamela 31. Sahna men kórermender arasy 32. Fransiyalyq Kolumbiya aqyny 33. Chiliylik baqsy aqyn Mata Atan 34.  Shapandy Preziydent Fernando Rendon úly Luis Eduardo jәne zayybymen birge 35.

Curetterde: 1. aqyn Úlyqbek Esdәulet 2. Kolumbiyada ótken poeziya festivaline jinalghan aqyndar ortasynda 3. Amerika jәne arab aqyndarymen birge 4. aqyn Úlyqbek Esdәulet 5. Belgiyalyq aqyn Geerd van Stendaldi jәne onyng zayybymen birge 6. Bolivar qalasyna jaqyn Andy tauynyng shyny 7-8. aqyn Úlyqbek Esdәulet 9. Grek aqyny Dinos Siotispen birge 10. aqyn Fernandos Rendon qazaq shapanyn ýstinen tastamaydy 11. Eki aqyn 12. Jana Zelandiyalyq aqyn  Apirana Teylor sahnada 13. Jyr oqu 14. Óleng sýier qauym 15. Ispan aqyny Hose Luis Rena Palasonmen birge 16. Italiya aqyny Dachiya Marayniymen 17. Qoltanba beru sәti 18. aqyn Rendonmen birge 19. Kamerundyq aqyn, Hoys Ashutantangpen 20. Kanadalyq aqyn kyz Rita Mestokosho 21. Kolumbiyalyq aqyndar ortasynda 22.  Kolumbiyalyq jas aqyn qyz Fadir Delgado 23. ... 24. Kómekshiler David pen German 25. Norveg aqyny Sigbhorn Skaden men Festivali preziydentining orynbasary Karlos 26. Jyr tyndau 27. Oljas Sýleymenovtyng dosy, fransuz aqyny Fransiz Kombesbenmen qoltanba almasu sәti 28. Ontýstik Afrika aqyny Keorapese Kgosisillmen birge 29. Peru aqyny Arturo Korsuera  men paragvay aqyny Hakobo Rauskinmen birge 30. Santaluchiyalyq Hane King jәne  ontýstik afrikalyq Dvid Maahlamela 31. Sahna men kórermender arasy 32. Fransiyalyq Kolumbiya aqyny 33. Chiliylik baqsy aqyn Mata Atan 34.  Shapandy Preziydent Fernando Rendon úly Luis Eduardo jәne zayybymen birge 35. Yamayka men Filippin aqyndary

Áygili «Júldyz» jurnaly byltyr ózining 90 jyldyghyn atap ótti. Al, jurnaldyng bas redaktory, memlekettik syilyqtyng laureaty - Úlyqbek Esdәulet ótken jyly Orta Aziya aqyndarynyng atynan Kolumbiyadaghy poeziya festivaline qatysyp qaytqan edi. Osy jәne ózge de jayttar aqynmen aramyzdaghy әngimege arqau boldy.

-  Úlyqbek agha, «Júldyz» jurnalynyng 90 jyldyghy Týrki elderining mәdeni, ruhany kenistiginde atalyp ótti. Búnday mýmkindikke qalay qol jetkize aldynyzdar? Jurnaldyng mereytoyyna kimder qatysty, kimder at salysty?

-  Últtyq ensiklopediyamyzda jәne  «Qazaq әdebiyeti ensiklopediyalyq anyqtamalyghynda»: «Júldyz» jurnaly «Sholpan» (1922), «Tan» (1924) jurnaldarynyng izbasary sanalady» dep taygha tanba basqanday anyq jazylghan. Al jurnaldyng ishki múqabasynda «1922 jyldan shygha bastady» degen jazu jalaulap túr. Endeshe, «90 jyl degen elemey óte shyghatyn jas emes qoy» dep shamamyz kelgenshe atap ótuge tyrystyq.  Áriyne, qarashanyraqty jurnaldyng mereytoyyn halyqaralyq dәrejede ótkizu onay da arzan sharua emes. Qarjy tapshylyghy qolbaylau boldy. Jogharghy jaqqa jazghan hattarymyz esh nәtiyje bermedi. Sondyqtan búl jerde bizge  tileuindi bergir «Týriksoy» úiymy men Euraziya Jazushylar odaghynyng kómegine sýienuge tura keldi. Men 2008 jyly Evraziya әdeby jurnaldary Kongresine túraqty mýshe bolyp qabyldanghan edim. Jyl sayyn  Týrkiya men Kiprde dәstýrli týrde ótkizilip kele jatqan búl forumgha ýzbey qatysyp, bayandama jasap, sóz sóiley jýrip, kezinde 2012 jyly Astanada ótkiziletin bolyp belgilengen Ádeby jurnaldardyng 5- kongresi ayasynda «Júldyzdyn» torqaly toyyn atap ótu jóninde úsynys jasaghan bolatynmyn. Sol bastamam qabyldanyp, basqosudyng qararyna kirgen. Sonyng arqasynda jurnaldyng mereytoyyn halyqaralyq dengeyde Astanada ótkizdik. Sóitip, jurnal toyy dýniyejýzining 30-dan astam әdeby jurnaldarynyng basshylary qatysqan Kongresting ózekti baghdarlamasyna ainaldy. Sheteldik qonaqtarmen qatar Bauyrjan Jaqyp, Diqan Qamzabekúly, Uәlihan Qalijan, t.b. ghalymdarymyz basylym turaly tereng mazmúndy bayandamalar jasady. Jurnalgha bir kezde enbegi singen Ábdijamil Núrpeyisov, Múqtar Maghauiyn, Sherhan Múrtaza, Gerolid Beliger, Qalihan Ysqaq, Aqúshtap Baqtygereeva, Temirhan Medetbek siyaqty ardagerlerimiz «Týriksoy» úiymynyng Altyn medalimen, Qúrmet belgilerimen, diplomdarymen marapattaldy. Ázirbayjan jazushysy Anar Rzaevqa «Týrki dýniyesining 2012 jylghy ýzdik qalamgeri»,  kórnekti qazaq jazushysy Tólen Ábdikovke «Týrki dýniyesining 2013 jylghy ýzdik qalamgeri» ataghy berilip, sertifikaty tapsyryldy. Evraziya jazushylar odaghy jariyalaghan shaghyn әngimeler dәstýrli  bayqauynyng birinshi jýldesin Dәuren Quat, ekinshi jýldesin  Aygýl Kemelbaeva, ýshinshi jýldesin Tóken Áljantegi jenip aldy. Búl shygharmalar izinshe «Júldyzdyn» jylashar sanynda jaryq kórdi. Daryndy jas jazushy Dәuren Quattyng sol jýldeger shygharmasy odan keyin 25 memleketten iriktelgen topjarghandar arasyndaghy alaman sayysqa qatysyp, shashasyna shang júqtyrmay taghy da ozyp keldi. Múnyng ózi biz atsalysqan kongress ýshin ghana emes, býkil Qazaqstan ýshin ýlken mәrtebe boldy.

«Júldyzdyn» mereytoyyna qatysty sharalardyng bәri halyqaralyq «Týriksoy» úiymynyng bas hatshysy Dýisen Qaseyinovtyn, Euraziya Jazushylar odaghynyng tóraghasy Yakub Ómeroghlynyng tabandy qoldauynyng arqasynda iske asty. Osy jerde «Altyn qyran» qayyrymdylyq qorynyng Preziydenti Islambek Saljanov jәne astanalyq belgili isker azamat Marat Nәbiyev siyaqty órkening óskir myrzalardyng demeushiligin rizashylyqpen atap aitqym keledi.

- Qazirgi júrttyng talghamyn «búqaralyq mәdeniyet» jenip bara jatqan siyaqty. Oqyrman jan qinaghysy kelmeytin boldy. Jenilge, jyltyraqqa әues. Osynday kezde mazmúny salmaqty jurnaldy basqaryp otyru qanshalyqty paydaly? Kópshilik súranysyndaghy jurnaldar dәstýrli әri kóp jyldyq tarihy bar jurnaldardy aqparat naryghynan yghystyryp bara jatqan joq pa? Qalay oilaysyz?

- «Júldyz» jurnalyn «Júldyzdar otbasy» jurnalymen shatastyratyn keybir sauatsyz oqyrmangha aitar sózim joq. Áytse de dәl osynday ókinishti jaghdaylar bolyp túrady. Últtyq mәdeniyet pen búqaralyq mәdeniyetting arasy jer men kóktey. Ol ekeuining qaysysy - jer, qaysysy - kók ekenin ózderiniz baghamday berinizder. Últtyq mәdeniyet  ónimi - tuyndy, shygharma dep  atalsa, búqaralyq mәdeniyet ónimi - tauar retinde baghalanady. Últtyq mәdeniyetting ózegi óner dengeyimen ólshense, búqaralyq mәdeniyet payda, tabys tabugha negizdelgen. Onsyz da uaqyty joq býgingi oqyrman ýshin tis batpaytyn janghaqtan góri  bas auyrtyp, baltyr syzdatpaytyn, shaynap bergen dayyn «polufabrikat» qolaylyraq.  Ózing aitqanday «jenil, jyltyraqtyqqa» qosa  «jan qinamaytyn» -  úghymgha jenildik, izdegenge - súraghan qol jetimdilik, arzandyq, kóp taralghyshtyq, keng tanymaldylyq,  ýiirimdilik, tartymdylyq, naryqqa beyimdelgishtik jәne eng bastysy osylar arqyly paydany kózdeu  - búnyng bәri búqaralyq mәdeniyetke tәn sipattar. Biz búl jerde búqara men tobyr úghymdaryn shatastyryp almasaq boldy. «Júldyz» - ghasyrgha juyq tarihy bar irgeli, ornyqty, baghyty sara jurnal bolghandyqtan jarnama quyp,  jenil jyltyraqqa qyzyghyp, payda kózdep, kór-jerdi jazatyn aqparattyq arzanqol basylymgha ainaldyra almaymyz. «Júldyzdyn» maqsat-mindeti aiqyn, ol - oqyrmangha shynayy shygharma úsynu. Búl, әriyne, qiyn, biraq biz jenilge jýgirgimiz kelmeydi. Keshegi kenes kezeninde kýlli әlemge taralghan, biz biletin «Novyy miyr», «Drujba narodov», «Inostrannaya liyteratura» jurnaldary da baghytyn ózgertken joq. Olardyng da taralymy qazir «Júldyzben» dengeyles. Qalay degenmen de, kommersiyalyq jurnaldar taralymy qanshalyq kóp bolghanmen әdeby jurnaldardyng ornyn basa almaydy. Óitkeni qozghaytyn salasy men kótergen jýkteri eki basqa, ózgeshe, bir-birine úqsamaydy. Qazaqy teneumen aitsam,  shekerge shylaghan at-kópir tәtti kýrmekten az bolsa da alty uys kýrishimiz artyq.

- Ótken jyly Siz Orta Aziya aqyndarynyng atynan Kolumbiyadaghy poeziya festivaline qatysyp qayttynyz. Qanday әserde boldynyz? Festivalige qanday elderding aqyndary qatysty? Býgingi poeziya qanday dengeyde eken?

- Festivali úiymdastyrushylary aldymen maghan internet arqyly  hat jazyp, shaqyru jiberdi. Jiyrma bes ólenimdi aghylshyn tiline audartyp aldy, keyin ispan tiline tәrjimalap, «Prometeo» atty alimanahqa suretimmen, ómirbayanymmen jariyalady. Kolumbiyanyng Medellin qalasynda Dýniyejýzilik búl jyr festivali 22-nshi ret ótkizilip jatsa da biz bilmeydi ekenbiz. Men tipti atyn estimeppin. Negizinde, Kolumbiya - әlemge esirtki saudasymen, narkomafiyamen atyshuly  el ghoy. Esirtki bolghan jerde tajal  qylmys qosa órship,  naghyz indetke ainalghan eken. Sodan 22 jyl búryn sol elding Fernando Rendon degen belgili aqyny qayratkerlik jasap, poeziya festivalin ótkizudi qolgha alypty. Maqsaty - esirtki men qandy qylmysqa ólen-jyrdyng ómirshen, jasampaz kýshin qarsy qon, jas úrpaqty poeziyanyng quatymen izgilikke tәrbiyeleu, sol arqyly adamgershilik, imandylyq, parasat ruhyn ornyqtyru. Ataqty Andrey Voznesenskiy ómirden óterining aldynda ghana, búdan bes jyl búryn, al Evgeniy Evtushenko eki jyl búryn ghana qatysypty. Biz barghan festivaligha Aziyadan 6 aqyn, Afrikadan 6 aqyn, Evropadan 13 aqyn, Amerika qúrlyghynan 40 aqyn qatysty. Avstraliya men Jana Zelandiyadan bir-eki aqynnan. Óz jerinde ótkendikten latynamerikalyqtardyn, onyng ishinde kolumbiyalyq aqyndardyn  sany basym boldy. Aziya qúrlyghynyng atynan - iordaniyalyq Fatih Saudi, qytaylyq Mindy Chang, iraktyq Dýniya Mikaiyl, filippindik Muuky Katigbak, ýndistandyq Subro Bandopadiay atty altaumyz. Úiymdastyryluy óte joghary dengeyde boldy.   Barghannan maghan German atty әzilqoy tilmash pen kórkemsóz oqityn  David degen juas jigitti «atqosshylyqqa» qosyp berdi. Ekeui ýnemi qasymda. Men qay keshte bolsyn qazaq tilinde óleng oqimyn, al David ilese shyghyp, ispansha audarmasyn oqyp berip jýrdi. Festivali 9 kýnge sozyldy. Sol 9 kýn boyy kezdesulerge qatysyp, óleng oqumen boldyq. Qay ólenimdi qashan oqitynymdy Davidke aldyn ala belgilep berip otyrdym. Ár kezdesude keminde besten óleng oqyp jýrdim. Júrt óte jaqsy qabyldady. Eki-ýsh kezdesuden keyin mening óz jankýier-tyndarmandarym payda bolyp, qay zalgha barsaq  sonda izdep keletin boldy.  Olargha únaghany qazaq ólenining yrghaghy men úiqasy, әuendiligi ekenin aitysty. «Sizding óleninizden energiya alamyz» desip jatqanyn audaryp berdi. Qoltanba alushylar  az bolmady. Tipti kishkentay balalaryna bata bergizgenderi de bar. Bir bayqaghanym, tuysqan halyqtardy aitpaghanda, bizding qazaqtan basqa últtyng bәri úiqas degendi jyly jauyp qoyghan siyaqty. Qay elding aqynyna qúlaq qoysang da  ólenderi qara sózben jazylghandyqtan tyndaugha auyr, dauystap proza oqyghanday. Maghynasyn úqpaghan song tipti mezi bolasyn. Al úiqasy bar, yrghaghy bar qazaq ólenining maqamy kópshilikke sózsiz únaytynyn bayqaghan song men de barymdy salyp oqugha tyrystym. Tipti Europanyng atynan qatysqan ukrain aqyny da úiqassyz verlibr jazady eken. Bir qyzyghy, Chiliydin, Jana Zelandiyanyng jәne Kanadanyn, Kolumbiyanyng keybir aqyndary ólenderin baqsylar siyaqty, aqyryp-baqyryp, jyn shaqyryp, zikir salyp  oqydy. Keybireui bet-auyzdaryn, denesin әlem-jәlem boyap, beluardan sheshinip, qoldarymen týrli anayy qimyldar jasap ta oqy beredi. Jambyl atamyzdyng «Ekeyde elu baqsy, seksen aqyn, jyn qaqqangha úqsaydy keshke jaqyn» degenin eske saldy. Bir ýndis aqyny qúshynashtar qúsap hosh iyisti shóp pen tamyrlardy tútatyp, bir-birimizben qol ústastyryp, týtin jútqyzyp qoydy.  Viydeokameragha týsirip aldym. Ol da ózinshe qyzyq eken. Afrika men Amerikanyng keybir aqyndary ólenderin muzykamen rep, rechitativ týrinde oryndady. Ózderimen diskilerin alyp jýredi. Qytaydyng aqyn qyzy birde dauysy «shan-shún» etip oqyp jatqan ólenining ortasynda muzykagha qosylyp әndetip jiberdi. Afrikanyng qaratory aqyn qyzy óz elinde belgili teatr aktrisasy bolyp shyqty. Ólenderin oqyghanda rolide oinaghanday myng qúbylady. Gitara asynghan bard aqyndardyng talayyn kórip edim, búl joly sybyzghyly, dauylpaz-barabandy aqyndarmen de tanystym, tipti sonynan shúbyrtyp qaraqúrym estrada ertip jýrgender de bar eken. Olar ólendegi qarapayym ghana úiqastyng ornyn toltyru ýshin ne istemeydi deysin: әn de aitady, baqsy bolyp  oinap, dauylpazdaryn dýnkildetip dýniyeni kóshirip jibere jazdaydy. Múnyng bәri olardyng búqaralyq-naryqtyq mәdeniyetke bizden búryn kóship alghandyghynyng belgisi me dep te oilaysyn. Biraq Evropa men Aziya  aqyndary negizinen ózindik jyr oqu dәstýrin saqtap qalghan eken.

Bir kýni Bolivar qalasyna baryp kezdesu ótkizdik. Onda da qúshaq jaya qarsy aldy. Jalpy, Kolumbiya jyr eline ainalypty. Jyr keshterine júrt әp-sәtte jinalyp, zal tolyp shygha keletinine әbden kózim jetti. Poeziyagha degen el-júrttyng yqylasy airyqsha. Qay alan, qay bazar, qay dýken, supermarketterge, múrajay, teatrlargha barsanyz da «menmúndalap» iluli túrghan festivali jarnamalary, ekining birining qolynda festivali baghdarlamalary men bukletteri. Aqyndargha kóshedegi kóldeneng júrttyng yqylasy da erekshe. Kýndelikti kezdesulerde ólenderimdi qazaqsha oqyp jýrgenimmen ashylu saltanatyndaghy kirispe sózimdi oryssha sóilegenmin. Sebebi, mening tilmashym jenil-jelpi auyzeki sózderdi jattap alghany bolmasa,  ne qazaqsha, ne orysshadan ilespe audarma jasaugha shamasy kelmeytin bolyp shyqty. Sózimdi ukrainnyng talantty jas aqyny Andriy Bondari aghylshyn tiline ilese audaryp túrdy. Qazaqsha bastap: «Jer sharynda qazaqtan basqa aqyn halyq, Qazaqstannan basqa poetikalyq respublika joq dep oilaushy edim, shýkir, Sizder bar ekensizder, Kolumbiya degen jyr eli bar eken» dep kelip, qazaqtyng  2 myng jyldyq poeziyasy bar ekeni turaly, aitys pen mýshayra jayynda aitqan shaghyn sholuyma bas qosugha jinalghan aqyndar erekshe qyzyghushylyq tanytty. San myndaghan kórermen jinaytyn aitys jyr dodalarynda topjarghandargha temir túlpar tapsyrylatynyna sener-senbes boldy. Aytystan otyz shaqty avtokólik mingen  aqyndar bar degenimde tipti tanyrqady. Festivali úiymdastyrushylargha rizashylyq aita kelip, qazaq óleni qanday bolatynyn estip bayqanyzdar dep,  ishki úiqasqa qúrylghan qazaqsha qysqa ólenmen qayyrdym. Osydan bastap-aq, ózge aqyndar birtindep  ózderi jaqyndap, menimen tanysa bastady.

Fernando Rendonnyng festivaliding ýilestirushisi bolyp isteytin aqyn úly Luis ara-túra әli hat jazyp túrady. Keyin ol maghan  Kolumbiyadaghy kezdesulerde óleng oqyghan sәtterimdi montajdap, viydeorolik etip jiberipti. Yu-tub arqyly. Qazaq tilindegi kәdimgi kliyp, ispansha audarmasy karaokedegi tәrizdi titrmen berilgen. Jaqsy estelik boldy.

- Aqyndardyng óleng oqysy rasynda óte qyzyq eken. Búlardan ózge festivali barysynda erekshe esinizde qalghan qanday  sәtter boldy? Kimdermen tanys-bilis boldynyz?

- Amsterdamnan Panama-sity arqyly úshyp, týngi saghat 11 jarymda Kolumbiyanyng Medellin qalasyna qonghanymyzda, әuejayda, tóbesine «KAZAKHSTAN - ULUGBEK» degen jazu kótergen aqsary óndi, súnghaq boyly jigit qarsy aldy. Ol bizding qaramyzdy kórgennen-aq taza qazaq tilinde «Altyn kýn aspany, Altyn dәn dalasy» dep әjeptәuir әdemi dauyspen әndetip qoya berdi. Júmeken agham tirilip kelgendey boldy.  Jengeng ekeumiz tóbemiz kókke jetkendey qatty quandyq. Endi she, múhittyng arghy betinde,  búryn ata-babannyng ayaghy baspaghan alys aimaq, jat jer, bóten elde ózindi  beytanys bireu qazaqsha әnmen qarsy alyp jatsa qalay quanbassyn? Sóitsem,  bizge arnayy bólingen German Guerra degen volonter jigit  eken, qazaqsha, oryssha ózdiginen oqyp, ýirenip jýrgenin aitty. «Ózim kómir óndiretin Qytay kompaniyasynda menedjer bolyp isteymin. Kelinshegim - aqyn, ol osy festivaliding úiymdastyru júmysynda jýrgen song men de qol úshyn bermek boldym. Tizimge qarap, Qazaqstannan qonaq keletinin bilgende tilmashtyqqa ózim súrandym» dep jayyn aityp jatyr. Meni qarsy alugha bir ay boyy dayyndalyp, internetten Qazaqstannyng gimnin kóshirip alyp, әnimen aityp ýirenipti. Mine, qanday yjdahat!  Ara-túra qazaqsha maqal-mәtel aityp qoyatynyn qaytersin! Jengeng qalaqtay shaghyn  birneshe dombyra, kiyiz  topylar, taqiyalar, týrli kәdesyilar ala barghan edi, eng tәuirlerin aldymen osy German men onyng qasyndaghy aqyn kelinge syilady, keyinnen tanysyp-bilisken aqyndargha reti kelgende tartu etip jatty. Qazaqstannyng eltanbasy bar kýnqagharly kiyiz topataylardy keudelerine basyp qabyldap, keyin tastamay kiyip jýrgenderi de boldy.  Ásirese, jyr merekesining jabyluynda sóileytin sózimning mәtinin aldyn-ala ispanshagha audartyp alyp, kirillisagha kóshirip, minbede qaghazdan oqyp túryp,  festivaliding úiymdastyrushysy Fernando Rendondy sahnagha shaqyryp, iyghyna qazaqy oily jenil shapan japqanymda 5 myng adam tolyp otyrghan jazghy teatr týgel dýrkirey qol soghyp, «Qazaqstan! Qazaqstan!» dep aighaylap, qoshamet jasady. Al Rendon myrza qazaqy shapandy sol kesh bitkenshe sheshpey, tipti bankette de kiyip jýrdi.

Bir kezdesuge bararda maghan uaqytyn dúrys eskertpegennen keshigip, qasymdaghy serikterim kólikte kýtinkirep qalypty. Bir jasy ýlken aqyn әiel saghatyn núsqap,  qabaghyn týiip, maghan óz tilinde eskertu jasady. Ol kórnekti italiyan aqyny Dachiya Marayny degen apay bolyp shyqty. Búdan keyin ekeumiz jyr keshinde bir ýstel basynda ókpelesken adamday ton-torys otyryp edik, kezdesu kezinde júrt qoymay qol soghyp, maghan eki ret súrap óleng oqytty. Búl әlgi italiyan apaygha únap qalsa kerek, kezdesu bitpey jatyp, jadyrap, maghan vizitkasyn berip, shygha bere birge suretke týsudi úsyndy. Sodan til bilmey-aq týsinisip kettik. Festivali barysynda kórnekti fransuz aqyny Frensis Kombez, ispan aqyny Hose Luis Palason, parijdik bolgar aqyn qyzy Dostena Laverjening oryssha jaqsy biletini anyqtaldy. Olar ózderi kelip tanysty. Kombez ózining Oljaspen dostyghyn aitty. Palason Pasternaktan audarghan kitabyn jazyp syilady. Dostena bolgar poeziyasyn fransuz tiline audarumen ainalysady eken. Endi qazaq poeziyasyn tәrjimalap kórgisi keletinin bildirdi. Sonday-aq,  grek aqyny Dinos Siotiys, chily aqyny Mata Manueli Atan, janazelandiyalyq Apirana Teylor, yamaykalyq Malashy Smiyt, norveg aqyny Sibhorn Skaden, avstraliyalyq Filipp Hammial jәne Pedro Arturo Estrada bastaghan birneshe kolumbiyalyq aqyndarmen osy toghyz kýn ishinde qúshaqtasyp, dostasyp qaldyq. Ásirese, perulik Arturo Korsueranyng týri bizding Qadyr Myrza Ály aghamyzdan ainymaydy. Keterde menen qay-qaysysy da óz tiline audarugha óleng súrasyp jatty.

Kolumbiyanyng Medellin qalasy songhy jiyrma jylda  poeziya Mekkesi atanghan eken. Sonymen qatar mýsin ónerining kózi tiri klassiygi Fernandes Boteronyng hәm esirtki koroli Pablo Eskobardyng da tughan shahary. Úly Boteronyng gýlzarly  alandargha qoyylghan mýsinderin aralap kóruding ózi bir ghaniybet boldy. Onyng әlemge әigili «Bas» mýsinining týbinde, mafioz Eskobar bomba qoyyp jaryp jibergen eski jәne keyinnen ornatylghan jana  - qos «Kógershininin» janynda suretke týstim. «Bas» mýsininen bizding úly Abay atamyzdyng kelbetine  úqsastyq bayqaghanday bolyp, internetten suretin shygharyp kórsetip edim, birge jýrgen aqyndar tang qalysty.

- Agha, endi bir kezek ótken shaqqa oralayyq. Siz kezinde Mәskeudegi Ádebiyet institutynan dәris aldynyz. Sol kezdegi birge oqyghan joldastarynyzben baylanysyp túrasyz ba? Kimderdi saghynasyz? Qazir qanday oidasyz?

-  Bizding kurstastardyng ishinde barnauldyq ataqty qalamger Aleksandr Radionovpen jyl aralatyp baylanysyp túramyn. Tomskilik Mihail Andreev, mәskeulik aqyndar Oleg Hlebnikov pen Pavel Kalina, Vladimir Dagurov, malqar aqyny Abdullah Begiyevpen tike baylanysym joq, biraq tanystardan sәlem joldasyp jatamyz. Tashkenttik jaqyn dosym Filidrus Kamalov pen qyrym tatary Ashat Siyneghúlov, Qazannyng shalaqazaghy, qazaq jazushylarynyng tәrjimashysy Taufiq Aydy qaytys bolyp ketti. Bizding Ramazan Toqtarov marqúm aghamyz da mening kurstasym edi ghoy. Ol bir qyzyq jyldar bolatyn. Ol Mәskeu men búl Mәskeu eki bólek. Qazir bóten.

-  Qarap otyrsaq sizderding tolqyn әdebiyette de, ómirde de joly bolghan tolqyngha úqsaydy. Sizder әdebiyetke kelip jatqan kezde Syrbay Mәulenov, Hamit Erghaliyev, Quandyq Shanghytbaev, Ghafu Qayyrbekov, Saghy Jiyenbaev, t.b. siyaqty batagóy aqsaqaldar boldy. Sizder sonday dýldýldermen jarysqa týstinizder. Búl kýnderi sondarynyzdan ergen myqty aqyndar bar. Osy kýidi jalpy «qazaq poeziyasynyng baqyty» dep baghalaysyz ba?

-  Biz ol kisilerge shәkirt boldyq. Jarysqa týsu qayda? Qasyna ertip jýrgenine, qolyna su qúighangha mәz bolatynbyz. Jalpy buyn sabaqtastyghynyng ýzilmegenine ne jetedi? Mening qatarymnan dýniyeden óte erte ozghan Artyghaly Ybyraev, Tanabay Narmanov, Erlan Baghaevtar ne qyzyq kórip ýlgerdi? Ghajap daryndy jigitter edi solar. Qazaq poeziyasynyng baqyty - dara-dara daryndarynyng moldyghy. Jas talanttar shyghyp jatyr. Shýkir, ýrdis jalghasyp keledi.

-  Siz Esenin atyndaghy altyn medalidyng sahibysyz. Juyrda qyrghyz eline baryp taghy bir ýlken syilyqqa ie boldynyz. Osy turaly aityp berinizshi.

-  Orys poeziyasynan Lermontov pen Bloktan tartyp, birneshe klassikterin audardym. Esenindi jasymnan qúlay jaqsy kórgenimmen, kezinde eliktegenimmen bir de bir ólenin audarmappyn. Orys әdebiyetindegi әriptesterim maghan Esenin atyndaghy altyn medalidy bergende de, Tolstoy medalin bergende de men jasaghan basqa qyruar tәrjimalardy  enbek retinde eskergen bolar dep oilaymyn. 80-jyldardyng sonyna taman Mәskeuden shyghayyn dep túrghan kitabymnyng audarmasyna kónilim tolmay, qoljazbasyn baspadan alyp ketkenmin. Keyin 2004 jyly Almatyda «Ahillesovo pyata» degen atpen audarma kitabym jaryq kórgennen keyin Mәskeudegi halyqaralyq Jazushylar odaghy ýsh jyl qatarynan shygharmashylyq keshimdi ótkizuge shaqyrdy. Ýsh retinde de bara almadym. Alghashqy jyly auyryp auruhanagha týsip qaldym, kelesi jyly olar shaqyrghan mezgilde qyzym túrmysqa shyqty, odan úlym ýilendi, sóitip Mәskeuding Ádebiyetshiler ýiinde ýsh ret josparlanghan keshime barudyng bir sәti kelmey-aq qoydy. Ýshinshisinde olar maghan Esenin medalin berip jiberdi de jospardan syzyp, qaytyp shaqyrmaytyn boldy. Meninshe, sol medaligha menen góri Esenindi audaryp, zerttep, jazyp jýrgen Israil Saparbay aghamyz layyqty edi dep oilaymyn. Al qyrghyz tuystar jóninde sóz bólek. Osydan eki jyl búryn Bishkekte «Jýregim mahabbattyng astanasy» atty bir tomdyghym jaryqqa shyqqan. Olar túsaukeserin ótkizip, Qyrghyz últtyq jazushylar songzyna qúrmetti mýshe, Halyqaralyq Poeziya akademiyasyna akademik etip qabyldaghan. Al byltyrghy jazdan beri qyrghyzdyng «Jana aghym» gazeti mening «Ábilhayat» atty estelik-esseler kitabymdy ataqty kompozitor әri jazushy Týgelbay Qazaqovtyng audarmasymen nómirden-nómirge ýzbey jariyalap keledi eken. Qyrghyz-qazaqqa belgili «Janbyr tókti», «Altyn balalyq» siyaqty ghajayyp әnderding avtory Týgelbay Qazaqovtyng ózi: «Júrt jibermey oqidy, jalghasy qashan shyghady dep súrap jýredi» dedi. Syrbay, Ghafu, Toqash, Shona, Jarasqan, Kenshilik, t.b. aghalarym turaly estelikterdi sóitip qyrghyz oqyrmandary jyly qabyldapty. Bet-bet ólenderimdi de jariyalapty. Ishinde Janaózen turaly «Qandy júma» óleni jýr. Sonyng nәtiyjesinde, B.Sarnoghaev atyndaghy halyqaralyq tәuelsiz syilyq pen altyn medalin berudi úigharypty. Opera jәne balet teatrynyng sahnasynda dýiim júrt aldynda  tabys etti. Men óleng oqydym, al bizding Seken Túrysbekov qyrghyz aghayyndardy kýimen terbetip, oljaly qayttyq.

-  Alatoonyng ar jaghyndaghy aiyrqalpaqty aghayynymyz turaly bizde qazir bir jaqty pikir qalyptasyp barady. Olar kedey túrady-mys. Olar tónkeriske әueyilenip alghan-mys. Shynynda qyrghyz elinde ne bolyp jatyr? Siz ne kórip qayttynyz? Ystyqkólding ayasynda qauyshqan dostarynyz ne deydi?

-  Olardyng sayasy ahualyna bagha beruden aulaqpyn. Az-kem pikirlesken deputat,  sayasatker azamattarynyng sózinen týigenim, elderinde jana biylikke de kónil tolmaushylyq saqtalyp otyrghan synayly. Onyng bir sebebi, halyqtyq tónkeristing arqasynda qazirgi biylikke kelgender búrynghy Baqiyevting ozbyr әuletinen qalghan esepsiz en dәuletti basyp qalyp, ózderi iyemdenip, ózara bólisip alghan kórinedi. Elge eshtene tiymegen. Soghan narazylyq bar. Sonymen qatar, amerikalyq, evropalyq demokratiyalyq úiymdardyn, halyqaralyq qúqyq qorghau úiymdarynyng aldynda bizding oppozisiyagha qaraghanda ózderining oppozisiyasynyng bedeldi sanalatyndaryn aitysty. Janaózen turaly jyrymdy qyrghyzshadan orys jәne aghylshyn tilderine audartyp jatqandaryn aitty. Jәne qyrghyzdyng «Jeti Men» atty halyqaralyq qayyrymdylyq qorynyng baqylau kenesine mýshelikke qabyldanghanymdy qúlaqqaghys etti.

Súhbattasqan Bilәl Quanysh 

(Jalghasy bar)

Abai.kz