Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Janalyqtar 3527 0 pikir 26 Nauryz, 2013 saghat 10:53

AYLYQ BERUDEGI ALALAU

Jalaqy - kez kelgen azamattyng bir ay boyghy taban aqy, manday teri. Biraq eger basshylyq tarapynan ailyq berude alalaushylyq bolsa, onyng sony әleumettik arazdyqqa әkep soghary anyq. Ókinishtisi sol, Qazaqstannyng biraz aimaghynda otandyq mamandargha qaraghanda sheteldik mamandargha birneshe ese joghary jalaqy taghayyndau ýrdisi beleng alghan kórinedi. Ondaylar endi zang aldynda jauap bermek.

Jalaqy - kez kelgen azamattyng bir ay boyghy taban aqy, manday teri. Biraq eger basshylyq tarapynan ailyq berude alalaushylyq bolsa, onyng sony әleumettik arazdyqqa әkep soghary anyq. Ókinishtisi sol, Qazaqstannyng biraz aimaghynda otandyq mamandargha qaraghanda sheteldik mamandargha birneshe ese joghary jalaqy taghayyndau ýrdisi beleng alghan kórinedi. Ondaylar endi zang aldynda jauap bermek.

Jergilikti mamandardy kemsitti me?

Atyrau oblysynda sheteldikter qazaqstandyq júmysshylargha qaraghanda birneshe ese kóp ailyq alady. QR Bas prokuraturasy tarapynan jýrgizilgen tekseru nәtiyjesinde, Atyrau oblysyndaghy 18 sheteldik kompaniyada әrtýrli lauazym boyynsha shekara syrtynan shaqyrylghan mamandardyng Qazaqstan azamattaryna qaraghanda birneshe ese joghary jalaqy alatyny anyqtalghan. Mәselen, «Renko-Kat» JShS filialyndaghy qazaq injeneri 2012 jyldyng 12 aiynda 2,4 mln. tenge alsa, dәl sol lauazymdaghy sheteldik mamannyng 12 ailyq jalaqysy 6 mln. tenge bolghan. Al «Sichim S.p.A» JShS-inde qauipsizdik tehnikasy jónindegi injener ay sayyn 198 myng tengeni qanaghat tútsa, sheteldik әriptesine 538 400 tenge tólenedi eken. Dәl osynday zang búzushylyqtar «Qazmúnayservis end Kontrakting» JShS AQ men «Firkroft Injinniring Servisiz Limiyted» filialynda da kezdesken. Yaghni, Atyraudaghy kәsiporyndar jergilikti mamandargha qaraghanda, shetelden keletinderge 2-3, keyde tipti, 10 ese kóp tóleuge ketәri emes. Zandy belsheden basyp, әleumettik әdiletsizdik pen tensizdikke jol bergen basshylar men kәsiporyndargha qanday jaza qoldanylatyny belgisiz. Bir anyghy, ýstimizdegi jyldyng 16 aqpanynda Pavlodar oblysyndaghy kәsiporyndarda da ailyq mәselesinde alalaushylyq kezdeskeni jayly aqparat tarady. Soraqysy sol, pavlodarlyq kompaniyalarda joghary bilimdi, kәsiby túrghyda bilikti mamandar ghana emes, shekara asyp kelgen betonshy, ústa t.b. qarapayym mamandyq iyelerine de birneshe ese kóp aqsha tólengeni anyqtaldy. Negizi búl mәsele QR Preziydenti N.Nazarbaevtyng da nazarynan tys qalghan emes. Sheteldik kәsiporyndardaghy shet elderden shaqyrylatyn lauazym iyelerining arasyndaghy qarapayym mamandardyng sanyn azaytyp, kerisinshe, jergilikti júmysshylargha basymdyq beru turaly birneshe ret tapsyrma bergen Elbasy joghary bilimdi mamandardyng ishindegi otandyq qyzmetkerlerdi kóbeytu kerektigin aitty.

 

Belorussiyadan kelgenderding baghy januda

 

Jyl basynda «Samúryq-Qazyna» Últtyq әl-auqat qorynyng jetekshisi Ómirzaq Shókeev 2013 jylgha arnalghan jospardy talqygha salu barysynda otandyq mamandardy dayyndau mәselesine toqtalghan edi. Óitkeni býginde ishki enbek naryghynda bilikti mamandar tapshy. Ásirese, tehnika salasynda. Gumanitarlyq salagha basymdyq beretin qazaqtar songhy 20 jylda balalaryn zanger, buhgalter, ekonomist, til mamany, tarih pen basqa da ruhany salagha beyimdegen. Osynyng saldarynan, qolynda joghary oqu ornynan alghan diplomymen myndaghan jas layyqty júmys taba almay jýr. Memleket olardyng kópshiligin qayta mamandandyrudy qolgha aldy. Yaghni, jastar men orta jastan asqandar ekinshi joghary bilim aluda. Kópshiligi orta jәne shaghyn kәsipkerlikke qaray bet búrghan. Esesine, әli kýnge tehnika salasynyng mamandary taptyrmaydy. Qazir «Samúryq-Qazyna» Qory sheteldik mamandarmen birge túraqty damu men ózgeristerdi basqaru, adam resurstaryn basqaru, qarjylyq jәne eseptik qadaghalau, tәuekeldi baqylau t.b. salalarda jergilikti maman dayyndaugha kónil bólude. Sarapshylardyng aituynsha, býginde qazaqtardyng ishki enbek naryghynda Belorussiyadan kelgen injenerler men tehnologtardyng baghy janyp túr. Qazaqstandaghy kәsiporyndargha maman dayyndaudyng ústahanasyna ainalghan belarusiterge Resey, Ukraina jәne basqa da alys-jaqyn shet elderding mamandary da ese jiberer emes. Mәselen, Italiya, Fransiya, Slovakiya, Rumyniya, Týrkiya t.b. Enbek naryghynyng sarapshylary tapshylyq mәselesi 2013 jyly da sheshilmeytinin aitady. Sonymen qatar maman tapshylyghy tehnikamen birge sauda kompaniyalarynyng aimaqtyq, audandyq filialdarynda, farmasevtika, ken óndiru men Kaspiy tenizindegi múnay-gaz salasynda da bayqalady. Shet elderden kelgenderdi qúshaq jaya qarsy alatyn qúrylymdar jergilikti mamandargha qyryn qaraydy.
Pavlodar oblystyq Enbek jónindegi departamentting bastyghy Qúsayyn Esenovting aituynsha, tekseru barysynda «Alsim Alarko» AQ júmyskerlerine ailyq taghayyndauda alalaushylyqqa úrynghan jayttar kezdesken: «Osyghan baylanysty júmys berushige eskertu jariyalanyp, materialdar qylmystyq is qozghau ýshin qúqyq qorghau organdaryna jiberildi. Búl jerde әngime joghary bilimdi mamandar jayly emes, qarapayym betonshy, temir dәnekerleushi men ústalar turaly. Júmys berushi jergilikti mamangha qaraghanda, týrik mamandargha eki ese kóp tólegen». Sonymen qatar jalaqygha qatysty әdiletsizdik Ekibastúzdaghy «Prommashkomplekt» JShS qyzmetkerlerin de basshylyq bóle-jarghan. Mәselen, qazaqstandyq mehanik 85 myng tenge alsa, sheteldik (Ukraina azamattary) mamandar 300 myng tenge jalaqy alyp kelgen: «Zang sheteldik mamandargha jergilikti mamandardan artyq ailyq tóleuge tyiym salmaydy. Biraq enbek újymyndaghy әleumettik shiryghugha sebep bolatyndyqtan, tiyisti shara qoldanu ýshin Ekibastúz qalasynyng prokuraturasyna joldadyq» (Qúsayyn Esenov).


15-20 mlrd. dollar shekara aspaq

 

Qúzyrly organdar men qúqyq qorghaushylar osylaysha jalaqygha qatysty әdiletsizdiktermen kýresip jatsa, sarapshylar qauymy Qazaqstandaghy iri múnay ken oryndaryn iygeru barysynda sheteldik mamandar 7-9 jyldyng ishinde 15-20 mlrd. dollardy shekara asyruy mýmkin dep dabyl qaghuda. Mysaly, byltyr Servistik kompaniyalar odaghynyng mýsheleri: «Keybir sheteldik rekrutingtik agenttikterding boljamy boyynsha, Qashaghan ken ornynyng ekinshi fazasy men «Tenizshevroyl» jobalary men Qarashyghanaq ken ornynyng keneytiluine baylanysty syrttan 100 myng sheteldik maman importtalghaly otyr. Olardyng әrqaysysy kem degende ortasha eseppen alghanda, 15 myng dollardan ailyq alady. Demek, 7-9 jyldyng ishinde olar Qazaqstannan 15-20 mlrd. dollardy óz elderine әketui mýmkin», - dep mәlimdegen edi. Negizi múnay men gazgha bay elderding barlyghynda qalyptasqan jaghday bar: múnay kompaniyalarymen kelissóz jýrgizude ýkimetter olargha shiykizatty óndiru men barlaugha liysenziya bere otyryp, jergilikti mamandardyng kómegine iyek artudy mindetteydi. Sheteldik kompaniyalar jalpy óte tar auqymdaghy júmystardy atqarugha tartylatyndyqtan, búl talaptyng qoyyluy zandy. Dәl osy tәjiriybe Qazaqstanda da qoldanylady. Qazaqstan servistik kompaniyalar odaghynyng tóraghasy Almas Qúdaybergenov: «Bizdinshe, memleket sheteldik bas merdigerlermen aradaghy jergilikti mamandardy kóptep tartugha qatysty mәseleni rettep alghany jón. Dәl sol sheteldik kompaniyalar asa iri kólemdegi qarajatty tauyp, ony shekara asyrady. Bilim alugha, qúrylghylardy janartugha, mekemedegi óndiristi úiymdastyrugha kók tiyn da shygharmaydy», - dep narazylyq tanytqan edi. Onyng aituynsha, otandyq servistik kompaniyalar jobalaudyng alghashqy kezeninde iske tartylmaytyndyqtan, júmys bastalghanda mýlde shet qalatyn kórinedi. Múndayda elimizdegi ken oryndaryn iygeruge atsalysatyn sheteldik merdiger kompaniyalar otandyq júmysshylardyng kәsiby biliktiligin arttyrugha, jas mamandardyng sheteldik iri kәsiporyndarda tәjiriybe jinaqtauyna atsalysugha, júmys oryndaryn zamanauy tehnikamen jәne jana qúrylghylarmen jabdyqtaugha, enbek qauipsizdigin saqtay otyryp, júmysshylargha layyqty dengeyde jalaqy taghayyndaugha mýddeli boluy tiyis.

Nәziya JOYaMERGENQYZY

"Týrkistan" gazeti

 

0 pikir