Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 12714 0 pikir 19 Nauryz, 2013 saghat 05:49

Qúl-Kerim Elemes. Betashar

Bismillәhiyr-Rahmaniyr-Rahiym

(jyr)

Eskertu:

Bismillәhiyr-Rahmaniyr-Rahiym

(jyr)

Eskertu:

Negizi adamnyng basy tek ghalamdardyng IYesi bolghan jalghyz Allah taghalagha ghana iyilui shart. Sondyqtan kelin sәlem jasaghanda onyng basy namaz rukughyndaghyday dәrejede tym iyilip ketpeui tiyis. Tek basty sәl ghana isharalap nemese iyzep, ishtey әueli Allah taghalany úlyqtap: «Allahu Ákbar!» dep, sosyn sәlem bergeli túrghan adamyna da ishtey «Ássәlәmughalәikum uә rahmatollahy uә bәrәkәtýh!» dep sәlem bersin. (Negizi kim-kimge, qay uaqytta da sәlem beruge tura kelse osylay sәlemdesui shart. Búl ýkimi qasiyetti Qúranda ayatpen bekitilgen tolyq sәlemdesu týri)! Múnda bet ashushy azamat demeushi jengelerine kelinning basyn tym iige mәjbýrlik jasamauyn eskertsin. Jәne sәlem alushygha da «Uәghalәikummussәllәm uә rahmatollahy uә bәrәkәtýh! Imandy bol! Kóp jasa!» dep aituyn qúlaqqaghys etudi úmytpasyn. «Betashar» salt әri jas kelinge kelgen auylynda qanday isterge erekshe kónil bólu kerek ekenin ósiyet etu jәne tilek bolghandyqtan, onyng mazmúnyna erekshe mәn berilui tiyis. Betalbaty bәdik jәne Haq dinine qarsy sózder mýlde aitylmauy kerek. Qysqasy sharighattan shyqpay, mýmkindiginshe qasiyetti dinimizding ýkimderin jetkizip, ol atqar degendi atqartugha, ol tighannan jas kelindi tiigha ýndeytin salmaqty sózder aityluy shart. Óitkeni, kelin sol barghan ruynyng bolashaq úrpaq jalghaushysy. Onyng tәndik te, ruhany da tazalyghy sol ru bolashaghynyng saftyghynyng kepili. Mine, sondyqtan bet ashushy әueli ózi dindi, ruhany da, tәnny de taza, kisilikti adamnan boluy erteng  qiyamette sol sózderine Allah taghala aldynda jauap beretininen tolyq habarly, dana, sózi ilanymdy, pәtuәli, inabatty, ibaly, bilgir adam boluy shart.

Búl endi salt bolghasyn, eger toy iyesi sózsiz «kelinning beti ashyluy kerek» dep bilgen jaghdayda ghana osylay, tipti búdan da kýrdelirek, búdan da manyzdyraq, búdan da jauapkershilirek, bylaysha sary maydan qylshyq aiyrarday nәzik kónilmen isteletin is. Sebebi, neke mәselesi Haq taghalanyng isi. Haq taghala ózi taghdyr etken is. Sondyqtan oghan óte abaylaghan maqúl! «Búl isime Allah taghala riza bolar ma eken?» degen súraq betti ashtyrushy tarapqa da, betin ashugha kelisimin bergen kelinning ózine de, bet ashushy adamgha da ishtey qoyyluy lәzim. Demek, sizding búl isinizge, ondaghy qimylgha jәne aitylghan әr sózge Allah taghala riza boluy shart. Onyng ghazabyn shaqyrmauy tiyis. Múndaghy jónsizdikter jogharghy ýsh taraptyng da baghynan góri soryn barlyqtamaq. Áyteuir salt eken dep qalay bolsa, solay istey salugha әste bolmaydy.

Mәselen, osy salttaghy «Sәlem» degen sózding ózine ýniler bolsaq, «Ássәlәmughalәikum (Allahtyng núry jausyn, beybetshiligi bolsyn)» degen dinshe amandasudan kelip shyqqan amandasudyng sóz ýlgisi ekenin bilemiz. Tek múnda tolyq sózding aldynghy «әsi» men songhy «mughalәikumi» alynyp tastalyp, tek «Sәlem» sózi ghana paydalanylghan. Búl sóz anyghynda Allah taghalanyng 99 sipatty esimining biri - Ás-Sәlәm. «Allahtyng 99 kórkem esimi» atty kitapshada búl úlyq esim jayly: «Allah taghalanyng osy ghajayyp esimin kimde-kim oqyp otyrsa, onda Allah taghala ony barlyq apattardan qorghaydy. Eger osy esimdi 115 (nemese 160) ret oqyp, auyru adamgha dem salsa, onda Allah taghala dem salynghan kisining densaulyghyn qalpyna keltiredi. Inshallah!» dep anyqtama da berilgen.

Demek «Sәlem» sózinde bizding aqylymyz jetpeytin nyghmet pen hikmetti syr jatyr. Sondyqtan kelinge sәlem jasatqanda búl salttyng әsilgi astaryndaghy kelin kelgen auylyndaghy jana әri bolashaq ózi kókteytin ortasynyng shyn tilekshisining biri bolsyngha, ýlken-kishisimen amandyq bilisip jaqyndyghyn ýzbesinge, tuystyghyn jalghasyngha, olargha da, ózine de Allahtyng sәlemin (tynyshtyghyn) dúgha etsinge sayatyn ilahy manyzyna, mazmúnyna erekshe den qoydyrylghan oryndy. Óitkeni Betashardyng maqsatynda ondaghy talaptardy oryndaudy kelinge amanattau bar. Al amanatty oryndamau qiyanat ekendigi, ol Allah taghala aldynda auyr kýnә ekendigi Islam sharighatynda aiqyn kórsetilgen ýkim.

Mine, osynday tolyp jatqan «Sәlem jasaudyn» astaryndaghy hikmetti qayyryp qoyyp, ony qaydaghy bir aqsha jasaudyng tәlkegine ainaldyrudyn, kelinning eki jaghyna arnauly eki adam túryp alyp, ony zorlyqpen buddisterding tas qúdaylaryna shoqynatynynday etip kelse-kelmes, balagha da, jatqa da, toygha kelgenning kýllisine jәne kýlli júrttyng kózinshe tonqandatudyng esh keregi joq. Búl jasau betashar astaryndaghy iygi mәndi joyady. Ekinshi, qúzyrly taraptardy qarap túryp kýnәgha batyrady. Óitkennen góri kelin betin ashtyrmaghan qayyrly. Negizi betashar tek tike tuystar arasynda ghana jas kelinge tәlim-tәrbie retinde  isteletin әdep pen iba sabaghy.

Sosyn, key ónir qazaqtary kelinning betin ashtyrmaydy da. Onyng eki týrli sebebi bar. Birinshiden, «kelinning betin ashsa beti ashylyp ketedi» dep eseptelinedi. Ekinshi sebep, kelin betin ashudaghy jogharydaghy siyaqty keybir shәrighy mәselelerge tolyq, qanaghattanarlyq pәtua joqtyghynan bolsa kerek. Negizi betashardaghy tәsilder men onda aitylatyn sóz mazmúny mәnsiz bolsa, әri kelin ony bolashaghynda dúrystap atqaruynan kýmәndanylsa, qysqasy kelinning ony atqaratynyna, onda da dúrys atqaratynyna kóz jetpese betashar jalghan oiyn dengeyine týsip qalmaq. Onday jaghdayda kelin betin ashpaghannyng manyzy әldeqayda zor bolmaq.

Allah taghala: «Sender meni eske alsandar, Men de senderdi eske alamyn» degen. Demek, adam balasy jәne onyng kýlli isi Allah taghalanyng qúzyrynda bolady. Sondyqtan betashardan bastalatyn nekening tútas barysy Allah taghalanyng taghdyr etken isi ekeni nazarda ústalyp, әr qimyl men is sózsiz Allah taghalany eske alumen mәndenip túruy tiyis. Adam balasy meyli qay iste bolmasyn, Onyng belgilep bergen sharighatynan shyghyp ketpeui lәzim. Betashar búghan deyin bastan-ayaq osy týiin shenberinen shyghyp kórmegen. Búdan keyin de solay boluy shart!

 

«Betashar basy Bismillәh!

Bismillәh kelgen myng jylda...

Ósiyetimdi aitayyn,

Qúlaghyng sal, sóz tynda»:

 

On segiz myng ghalamdy

Allah Ózi jaratqan.

Adam, Haua anadan,

Kýlli adamdy taratqan.

 

Berilgeni adamgha,

On segiz myng ghalamda,

Bәrinen de mol bopty...

Haua Adamgha qosylyp,

Ýilenu sodan jol bopty...

 

Sodan bizder kelemiz,

Múhammedke ýmbet bop...

«Lәә iylәәhә ilallah,

Múhammәdur rasulollah»

Degen senim dingek bop!..

 

Sol jol - jol bop minekiy,

Allah jar bop auylgha,

Shattyq syilap qauymgha,

Baqyt әkep bauyrgha...

Kelin keldi, kórinder.

Búrynghynyng joly eken,

Kórimdigin berinder!

 

Kelin bolyp kelgen son,

Sen de, shyraq, bol esen.

Kelin týsse bet ashu,

Ata-baba joly eken.

 

Ólenimdi qashayyn,

Jyrdan shashu shashayyn.

Ayday betin kelinnin,

«Ya, Allah» dep ashayyn!

 

Kelin bolsang kórik bol,

Jigitine serik bol.

Bes paryz bar Allahtan,

Bes paryzgha berik bol.

Shynshyl kelin atalyp,

Osy auylgha kórik bol!

Áueli madaq Allahqa,

Rizasy ýshin Allahtyn,

Haq Allahqa bir taghzym!

 

Aq kelin-au, aq kelin,

Sauysqannan saq kelin.

Júmyrtqadan aq kelin.

Sózime mening baq kelin:

Kelgen jerin, kelinjan,

Otyrary qazaqtyn.

Kóbi osynnan bastalghan,

Qazaqqa tәn ghajaptyn...

 

Búl meken be, búl meken,

Farabiyding mekeni.

Búl meken be, búl meken,

Shәshti Ázizding mekeni.

Búl meken be, búl meken,

Arystan-bab mekeni.

Búl meken be, búl meken,

Iassauiyding mekeni.

Búl meken be, búl meken,

Sansyz babtyng mekeni.

Búl meken be, búl meken,

Týmen babtyng mekeni...

 

Au kelinjan, kelinjan,

Ong jaghynnan abayla,

Sol jaghynnan abayla,

Al jaghynnan abayla,

Art jaghynnan abayla!..

 

Áne, sonday, búl meken,

IYeliler mekeni.

Áne, sonday, búl meken,

Kiyeliler mekeni.

Áne, sonday, búl meken,

Núrlylardyng mekeni.

Áne, sonday, búl meken,

Syrlylardyng mekeni.

Áne, sonday, búl meken,

Áuliyelerding mekeni...

 

Au, kelinjan, kelinjan,

Sol babalar siyaqty,

Jolyn ústap Allahtyn,

Imanyna berik bol!

Imandylyq belgisi,

Dúrys kiyip kiyimdi,

Dúrys ústap ýiindi,

Áues quyp shiritpey,

Aqylyng men miyndy,

Núrly jigit sýiiktin,

Sýiiktine serik bol!

Kelgen eline kórik bol!..

Rizasy ýshin Allahtyn,

El men jerge bir sәlem!

 

Aq kelin-au, aq kelin,

Sauysqannan saq kelin.

Júmyrtqadan aq kelin.

Haqpen kelding búl ýige,

Sózime mening baq kelin:

Ýlkennen búryn sóz sóilep,

Sóz sóileseng tez sóilep,

Jýrme atanyp «jaq» kelin!..

 

Anadan qyz bop tughan son,

Úzatylu oryndy.

Kelin bolyp kelgen son,

Syila kelgen tórindi!

Syila kelgen elindi!

Syila kelgen jerindi!

Rizasy ýshin Allahtyn,

Shanyraqqa bir sәlem!

 

Aq kelin-au, aq kelin,

Sózime mening baq kelin:

Erte túryp enennen,

Otyndy ózing jaq kelin!

El-júrt, atan, anang bar,

Tuys, bauyr, aghang bar.

Bolghannan song el ishi,

Jaqsy da bar, jaman bar...

Bolghannan song el ishi,

Jýirik te bar, shaban bar...

Bolghannan song el ishi,

Aqyldy bar, nadan bar...

Aq kelin-au, aq kelin,

Perishtedey pәk kelin.

Kónilin, әne, solardyn,

Aqylynmen tap kelin!

Jana kelgen úyana,

Minezinmen jibektey,

Aradan esh qyl ótpey,

Jaqsy isinmen jaq kelin!

Rizasy ýshin Allahtyn,

Kópshilikke bir sәlem!

 

Au, halayyq, halayyq,

Kelin keldi baq túnyp...

Basyna ýki taqtyryp.

Ata-ananyng kónilin,

Quanyshpen shat qylyp.

 

Aq kelin-au, aq kelin,

Sózime mening baq kelin:

Áueli syila atandy,

Atannan al kóp batandy.

Syilasan, kelin, atandy,

Allah kesher qatandy...

Rizasy Allahtyng -

Razylyghanda atannyn.

Rizasy ýshin Allahtyn,

Atanyzgha bir sәlem!

 

Aq kelin-au, aq kelin,

Sózime mening baq kelin:

Atannan song syila enendi,

Eki etpe eneng degendi.

Kelin bop jelek kiygesin,

Bala emessing sen endi.

Rizasy Allahtyng -

Razylyghynda enennin.

Rizasy ýshin Allahtyn,

Enenizge bir sәlem!

 

Au, kelinjan, kelinjan,

Ay dese auzy kóringen,

Kýn dese kózi kóringen,

Shyraqtaysyng jaynaghan.

Óz aghannan kem emes,

Syilay alsang qaynaghan.

Jónsiz kýlip, jayrandap,

Taylaqtayyn tayrandap,

Kónilderin oirandap,

Attap ata saltynan,

Qiyp ótpe aldynan.

Rizasy ýshin Allahtyn,

Qaynaghana bir sәlem!

 

Au, kelinjan, sen ýshin,

Syilasugha eng kerek,

Syilasa alsang egerde,

«Abysyn» dep, «jenge» dep,

Múndasatyn dosyng bar.

Syrlasatyn dosyng bar.

«Kelin» deytin qosyndar,

Bir-birindi tosyndar.

Aqylgha aqyl qosyndar.

Sender tatu bolsandar,

Búzylmas jol-josyndar...

Rizasy ýshin Allahtyn,

Abysyndaryna bir sәlem!

 

Aq kelin-au, aq kelin,

Sauysqannan saq kelin.

Júmyrtqadan aq kelin.

Sózime mening baq kelin:

Qara narday qayyspas,

Naghashyng bar arqaly.

Naghyz erler, nar erler,

Naghashygha tartady.

Olar seni eshqashan,

Jamandyqqa qimaydy.

Sen syilasang ol júrtty,

Allah seni syilaydy...

Rizasy ýshin Allahtyn,

Naghashygha bir sәlem!

 

Aq kelin-au, aq kelin,

Sauysqannan saq kelin.

Perishtedey pәk kelin.

Sózime mening baq kelin:

Sylbyr bolmay salpy etek

Tetik bolyp, tezdeniz.

Jamandyqty sezbeniz.

Jaqsylyqty kózdeniz.

Óz aghanday ol daghy,

Syilassanyz jezdeniz.

Rizasy ýshin Allahtyn,

Jezde aghana bir sәlem!

 

Aq kelin-au, aq kelin,

Perishtedey pәk kelin.

Sauysqanday saq kelin.

Sózime mening baq kelin:

Qúdayy iske jaq bolsan,

Jaryna adal, aq bolsan,

Baqyt qonghan basyna,

Kelin bolmas tap sendey.

Qayynbiykeng syilasan,

Ol daghy ózing әpkendey.

Shyn syilasqan adamgha,

Yrys kem be, baq kem be-ey?!

Rizasy ýshin Allahtyn,

Qayynbiykene bir sәlem!

 

Au, kelinjan, kelinjan,

Shyghystan shyqqan kýnindey,

Aumaytyn óz inindey,

Qayyndaryng bar taghy.

«Jengemiz dep sýikimdi»,

Ózdi-ózine tartady.

Jengetaylap qoyatyn,

Ázilderi bar taghy...

Jaqsy jenge bola alsan,

Ýmitterin artady.

Ýmitterin jer etpey,

Tabysa bil olargha,

Imandy, erke jar, taghy.

Rizasy ýshin Allahtyn,

Qayyndaryna bir sәlem!

 

Aq kelin-au, aq kelin,

Perishtedey pәk kelin.

Sauysqanday saq kelin.

Sózime mening baq kelin:

«Ázil eken» dep qalmay,

Jaman sóz betin qaq kelin.

Basqa qonghan baq kelin.

«Kýieu» degen bir júrt bar,

Shetterinen qaljynbas.

Attap ketpey úyattan,

Ádeppenen qaljyndas.

Rizasy ýshin Allahtyn,

Jaqsy iske jaq bol da,

Jaman iske bolghyn qas!

Kýieulerge bir sәlem!

 

Aq kelin-au, aq kelin,

Perishtedey pәk kelin.

Sauysqanday saq kelin.

Júmyrtqaday aq kelin.

Sózime mening baq kelin:

Búl auylda taghy da,

Shetterinen úyatty,

Shetterinen miyatty,

Anyz bolghan qazaqqa,

Qyzjibekter siyaqty.

Qayyn sinlilering bar,

Óz siniling siyaqty.

Rizasy ýshin Allahtyn,

Solargha da bir sәlem!

 

Au, kelinjan, kelinjan,

Erkelegen qyz edin,

Kelin boldyng kerilip.

Sýigenine qosyldyn,

Qos aqquday órilip.

Kelgen jerine suday sin,

Yqylaspen berilip.

Iman, salttan, baqyttan,

Qúr qalmanyz erinip.

Altyn besik el ishi,

Túratyn jauhar sebilip.

Aqylyndy istet, aq kelin,

Búl sózimning tegin úq...

 

Salt bolghan song atadan,

Saqtasyn, Allah, qatadan!..

Torymasyn manyndy,

Jaman pighyl jat adam...

Jar bolsyn Ózi, jar bolsyn,

Bar isine Jasaghan!

«Ámiyn!» dep qol jayyp,

Súrayyq bata atadan.

«A, Qúdaylap» bergesin,

Baqyt kelmek batadan!

 

Jyrdan shashu shashayyn,

Ábes sózden qashayyn.

«Allah Ózing jar bol» dep,

Kelin betin ashayyn!

 

Au, kelinjan, kelinjan,

«Ashyldy eken betim» dep,

«Búl ondy, - eken, - sheshim» dep,

Saqta mynany esinde:

Úyat qalmay jýrmesin,

Isin, sózin, betinde!..

 

Búl bir josyn, biraq ta,

Shyghu tegi jyraqta...

Ar, imanyng saqtay bil,

Jetem deseng múratqa!

 

Allahyna bas úryp,

Qúlshylyghyndy asyryp,

Jýr, kelinjan, ibamen

Auratyndy jasyryp.

 

Dәretsiz Jer baspaghyn,

Ádepten esh aspaghyn.

Sóitkendi Allah únatpaq,

Júrtty imangha bastaghyn!

 

Au, kelinjan, kelinjan,

Bolghyng kelse baqytty,

Bolghyng kelse taqytty,

Qúlshylyqsyz ótkizbe,

Ár kýngi altyn uaqytty.

 

(Allah sony bilgizdi...):

Bolyp jatsang úl-qyzdy,

Emizbe әste dәretsiz,

Bolsyn deseng júldyzdy!..

 

Au, kelinjan, kelinjan,

Úqsaysyng jas qúraqqa.

Úqsaysyng núr shyraqqa.

Kelding eken kelin bop,

Tek osynda túraqta.

Ósiyetim songhy búl,

Qúiyp alghyn qúlaqqa.

«Bismillәh» dep istey bil,

Kýlli isindi, biraq ta!

Sóitseng sózsiz jetesin,

Eki әlemdik múratqa!

 

Au, halayyq, halayyq,

Kelin keldi, kórdinder.

Kórimdigin berdinder.

Aq saqaldy atalar,

Aq samayly analar,

Kelin beti ashyldy.

Allah núry shashyldy.

Aq kelindi úyaltpay,

Pәk kelindi úyaltpay,

Qaytadan bir kórinder.

Kórimdikke «Allah» dep,

Aq bir bata berinder?!

Ámiyn,

Allahu әkbar!

 

Bata:

Bismillәhiyr-Rahmaniyr-Rahiym!

Lәә iylәәhә ilallah,

Múhammәdur-rasulollah!

Allahtan basqa tәnir joq,

Múhammed Onyng elshisi!

Haqtan týsken haq Qúran,

Adamzattyng enshisi!

Barlyq madaq Allahqa!

Barlyq qúdiret Allahta!

Qúl baqytyn tappaq-ty,

Ózin jalghap Allahqa!

Búl nekeni qosqan Haq,

Haq qosqandy tosqan baq...

Kenelinder sol baqqa,

Haqtyng jolyn, qosh, tandap!

Ámiyn,

Allahu әkbar!

 

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2278
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3596