Seysenbi, 16 Sәuir 2024
Anyq-qanyghy 4382 0 pikir 23 Qantar, 2023 saghat 13:29

Qyrghyzstan: Orys tili, dәs-dәs!

Resey biyligi taghy da alandauly, taghy da attangha basty. Búl joly "Qyrghyzstandy denasifikasiyalau kerek" dep jatyr olar. Kremli jaqtaytyn, Resey qoghamy qostaytyn sayasatkerler "Bishkekting әreketi dostyqqa say emes" dep bagha berude. 

Búl Mәskeuding Qyrghyzstangha alghash shýiligui emes. Búghan deyin de qyrghyz sayasatkerleri Bishkektegi tórt audannyng atyn qyrghyzshagha auystyru kerektigin kótergen sәtte baybalam salyp, "býgin audan atyn auystyrady, erteng orys mektepterin jabady, odan keyin orys últyn quyp shyghady" dep negizsiz sóilegen-di. Bishkektegi tórt audannyng atauy da әli kýnge kenestiyik kezendegi ataumen qalyp otyr. Audan attaryn auystyru turaly naqty sheshim qabyldanghan joq.

Búl joly Qyrghyzstangha reseylik sayasatkerlerding shýiliguining sebebi Qyrghyzstanda kóterilip jatqan til turaly zangha qatysty bolyp otyr. Qyrghyzstandaghy "Til turaly zandy" ózgertu turaly úsynys 2021 jyldyng qarashasynda kópshilikke úsynyldy. Onda qoghamnyng kóptegen salasynda qyrghyz tilin basshylyqqa alu kerektigi jayly aityldy. Qújatta "qyrghyz tili tituldy últtyng tili" ekeni de aityldy. Búl úsynylghan ózgeristi reseylik sayasatkerler sol sәtte-aq "arandatushy element" dep shulaghan bolatyn, sebebi Qyrghyzstan konstitusiyasynda "tituldy" jәne "tituldy emes" degen týsinik joq edi. Qyrghyzstandaghy reseyshil ÝEÚ-dar ulap-shulap el preziydenti Japarovqa hat jazyp, qújatty qayta qarap, ózgerister engizudi súrady. Japarov solay etti de.

Qayta úsynylyp otyrghan qújatta qyrghyz tiline qatysty tolyqtyrular engizildi. Onda bylay delinedi: "Qyrghyz tili – egemendi Qyrghyz Respublikasyn qúrghan tituldy halyqtyng tili jәne kórnekti mәdeny qúndylyqtar dýniyege kelgen kóne týrki tilderining biri. Konstitusiyada qyrghyz tilining memlekettik til mәrtebesining belgilenui jәne osy konstitusiyalyq zanda onyng memlekettik jәne qoghamdyq ómirding barlyq salalarynda memlekettik til retinde keninen qoldanylu tәrtibining belgilenui tilding saqtaluyna, qyrghyz halqynyng últtyq mәdeniyetin anyqtau jәne damytu, til sayasatyn jetildiruine negiz jasaydy. Osy konstitusiyalyq zang Qyrghyz Respublikasynyng memlekettik tilining qyzmet etuining qúqyqtyq negizderin, onyng damuy ýshin jaghday jasaudaghy memleketting mindetterin belgileydi. Qyrghyz Respublikasy azamattarynyng Qyrghyz Respublikasynyng memlekettik tilin qoldanu qúqyqtaryn qamtamasyz etedi".

Jana úsynylghan zang qabyldansa, qyrghyz tilinde oiyn erkin jetkize alatyn, jaza alatyn, oqy alatyn mamandar kelesi kategoriyadaghy jandar bolmaq:

  • Qyrghyz Respublikasynyng memlekettik jәne munisipaldyq lauazymdar tizilimindegi memlekettik jәne munisipaldyq qyzmetshiler;
  • Qyrghyz Respublikasy Jogorku Keneshining jәne jergilikti kenesterding deputattary;
  • Qyrghyz Respublikasy Últtyq Bankining qyzmetkerleri;
  • Ishki ister organdarynyng jәne basqa da qúqyq qorghau organdarynyng ofiyserlik jәne basshy (orta jәne joghary) qúramynyng adamdary, basqa organdardyng arnauly ataqtar berilgen lauazymdy adamdary;
  • Ishki ister organdarynyng jәne basqa da qúqyq qorghau organdarynyng qatardaghy, serjanttary men starshinalarynyng arnauly ataqtary berilgen adamdary;
  • prokurorlar, advokattar, notariustar;
  • barlyq menshik nysanyndaghy oqu oryndarynyng basshylary;
  • bilim beru jәne/nemese ghylymy mekemelerge shaqyrylghan ghylymi, pedagogikalyq qyzmetkerler;
  • memlekettik jәne munisipaldyq densaulyq saqtau mekemelerining medisina qyzmetkerleri;

Degenmen, zang jobasynda qajet bolghan jaghdayda qyrghyz tilin biluge basqa sanattary ýshin de belgilenui mýmkin ekendigi kórsetilgen. "Mine, osy zang qoldanysqa ense, Qyrghyzstan Ukraina jolyna týsedi" dep reseylik sayasatkerler mәlimdeme jasauda. Úsynylghan qújatty talqylaudyng alghashqy oqylymynda 88 deputattyng 75-i qoldap dauys bergen.

Qyrghyzstanda "Til turaly zan"1989 jyly qabyldandy. Ol zang boyynsha qyrghyz tili memlekettik, al orys tili resmy til statusynda túr.

Ka Myrza

Abai.kz

0 pikir