Tayauda qonaqtyqta otyrghanda bir tanysymyz «Kimmen bolsa da bәstese alamyn, Qonaev – tatar» degen әngimening shetin shyghardy. «Onyng partiyalyq biyletinde búryn últy «tatar» dep jazylghan eken» dep búrqyldatty. Amal joq, osy mәselege nýkte qoiy ýshin mәselening mәnisin ashyp beruge tura keledi.

Shәkәrim Qúdayberdiúly «Qazaqtyng týp atasy» degen shejirelik jyrynda: «Qazaqtyng týp atasy batyr Týrik, «Arabsyn» degen sózding týbi shirik» deydi ghoy. Sol aitpaqshy, Dinmúhamed Ahmetúly Qonaevty «tatar» deuding týbi – shirik!

Birden aitayyn, Diymekeng tatar emes – qazaq, onyng ishinde Ysty ruynan taraydy. Ákesi Menliahmet balasy Dimash oqugha baratyn kezde (ol kezde Vernyida qazaq mektebi mýlde joq) basqa mektepting reti bolmay Almatydaghy «Gasprinskiy mektebi» dep atalatyn tatar mektebine beruge mәjbýr bolghan. Alghashynda ony últy tatar emes dep qabyldamay qoyghanda Menliahmetting naghashy apasy (sheshesi Hadisha Saghalbayqyzynyng sheshesi kópes Ysqaq Ghabduvaliyevting әpkesi) tatar qyzy edi dep, sony kóldeneng tartyp mektepke әzer aldyrtqan.

Tatar mektebin bitirgendigin rastaytyn kuәligining negizinde (Tuu turaly kuәlik qoldanysqa 1935 jyly ghana engizildi) komsolmoldyq, partiyalyq qújattarynda últy «tatar» dep jazylyp jýrdi. Keyin azamat bolghan kezinde partiyalyq qújatyndaghy kórsetilgen últyn «qazaq» dep týzetuge mәjbýr bolghan. D.Qonaevtyng halyq aldyndaghy bedelin tómendetu ýshin búl derekti Nazarbaev sheber paydalanyp baqty. Aqiqatynan habarsyz jigitterding «Qonaevty – tatar» dep ghaybattauynyng tórkini sodan!

Diymekenning múrajayynda onyng atasy Júmabay Qonayúlynyng qazaq ekendigin dәleldeytin múraghat materialy saqtalghan. Onda 1912 jyly 30-qarashada Vernyy qalasynda Júmabaydyng qaytys boluyna baylanysty onyng múragerin taghayyndau jóninde mәsele boyynsha Vernyy qalalyq soty shygharghan sheshimde Júmabaydyng «qyrghyz» yaghny qazaq ekendigi taygha tanba basqanday etip jazylghan. Sot sheshiminde: «... nadi imushestvomi umershego kirgiza Nijne-Iliyskogo volosty Djumabaya Kunaeva ... uchrediti opeku y opekunomi naznachiti syna pokoynogo Mindi-Ahmet Kunaeva» delingen. Ol kezde qazaqtardy «kirgiyz», qyrghyzdardy «kara kirgizy» dep ataghany mәlim. Yaghny kórsetilgen qújatta atasy qazaq ekendigi kórsetilip túr.

Sol Menliahmet kәriyany ótken ghasyrdyng 70-jyldarynyng basynda biz jas jurnalist bolyp jýrgen kezimizde kәdimgi Kókbazarda ózining qatarlastarymen birge qymyz iship otyrghanyn talay kórdik. Ol kisi 1976 jyly toqsangha qaraghan shaghynda dýnie saldy.

Al Dinmúhamed Ahmetúly Qonaevtyng sheshesi – Zәure Bayyrqyzy Amanjolova shelektik Qanly Bayyr atamyzdyng qyzy. Ol 1917 jyly jeltoqsanda Orynborda ótken Býkilqazaqtyq qúryltayda Alashordanyng Jetisu oblysynan saylanghan deputaty, zanger Sadyq Amanjolovtyng nemere bauyry. Yaghny Diymekenning sheshesi jaghynan da tatargha qatysy joq.

Diymekeng «Ótti dәuren osylay» atty ómirbayandyq kitabynda ruy – Ysty ekendigin aityp, ózine deyingi jeti atasyn «Jolyn – Núrmambet–Azynabay – Qonay – Jetibay – Júmabay – Menliahmet –Dinmúhamed» dep taratady.

Kórip túrsyzdar, ata-babasynan tartyp Diymekeng taza qazaq!

Marat Bәidildaúly

Abai.kz