Seysenbi, 23 Sәuir 2024
Áne, kórding be? 3090 7 pikir 9 Qantar, 2023 saghat 14:13

«Qytay» atauy qaydan shyqqan?

A view of the Chinese National Flag in Badaling, the most visited section of the Great Wall of China. On Wednesday, 27 September 2017, in Badaling, Yanqing District, Beijing, China. (Photo by Artur Widak/NurPhoto)

Arzan nәrse jerde jatar,
Parsha, jibek tórde jatar.

Halyq maqaly.

Talay júrttyng qúmaryna ainalghan jibek matalary - Qytaydyng bayyrghy mәdeniyet belgilerining aiyryqsha týri deuge de bolady. Tipti, osy jibek matalarynyng óte sapaly «K-tay» dep atalatyn týri Aziya men Europada asa keninen súranysqa ie bolghan. Keyinnen osy matanyng atauymen Hansular dep talay ghasyr atalyp kelgen júrt, Qytay eli dep atala bastady. Sóitip, matanyng atauy tútas bir elding atyna ainaldy. Qytaylyqtar jibek qúrtyn ósiru, jibek týtu әri kezdeme toqu siyaqty ónermen búdan tórt myng jyl búryn analysa bastaghan eken. Búl elde jibek sharuashylyghynyng qalay shyqqany turaly anyz bar.

Bir kýni patsha Shuan Yuanshy men toqaly Ley Zu aulada tamaq iship otyrady. Samal jelding terbeuinen qasyndaghy tút aghashynyng basynan keselerine jylan pishindes bir qúrt týsedi. Ley Zu qúrtty alyp, alaqanyna salady. Iship otyrghan tamaqtary ystyq bolghandyqtan, kelinshekting qoly ystyqqa shydamay qúrt qaytadan ydysqa týsip ketedi. Ley Zu qoly kýiip qalmau ýshin, tyrnaghymen aqyryn ghana qúrtty alyp tastamaq bolady. Degenmen, bayqausyzda tyrnaq qúrttyng qabyghyn jaryp ketedi de, ishinen bir tal jibek shyghady. Kelinshek qayran qalyp janaghy jipti tarta bastaydy. Ol tartqan sayyn úzara týsedi. Sonan, Ley Zu jibekting bir ýshin sausaghyna orap, qúrttyng ishindegi jibek tausylghansha tarta beredi. Jarqyldaghan әppaq jipti kórgende Ley Zu ózining kendirden toqityn kezdemesin osy jippen toqudy oilaydy. Sonymen qatar, jibek qúrtynyng qaydan týskenin izdeydi. Sonan onyng tút aghashynda ósetinin bayqaydy. Artynan osy qúrttardyng túrmys-tirshiligin múqiyat baqylay kelip, jibek qúrtyn ósiruge tәuekel etedi. Keyinnen bastaghan isi nәtiyje berip, kelinshekting týrli-týsti matalaryn ainalasyndaghy túrghyndar qyzyghushylyqpen satyp ala bastaydy. Óstip, jibek óndirisi jolgha qoyylady.

Jana eradan búrynghy 221 jyly Chin handyghynyng patshasy – Chin Shyhuan Qytaydy birlikke keltiredi. Soltýstiktegi kóshpeli Ghún júrtynyng ontýstikke jasaghan shapqynshylyghyn bógeu ýshin, patsha soltýstikte salynghan ishinara qorghandardy óz-ózine jalghastyru búiryghyn shygharady. Ol tústaghy qorghannyng jalpy úzyndyghy bes myng shaqyrymgha jetken eken jәne sol zamannan bastap «Úly Qorghan» dep atala bastady. Qytaylar men Ghúndar arasyndaghy ghasyrdan-ghasyrgha jalghasqan soghys, búl Úly Qorghandy batysqa qaray sozdyryp, naqty úzyndyghy mólshermen on myng shaqyrymgha jetkiziledi. Osy arada erekshe kónil audaryp aitarymyz, Qytay eline orasan zor payda әkelip jatqan ataqty Jibek jolynda, kóshpeli júrttyng tolassyz joryqtarynan saqtap turu kerek boldy.

Sóitken, «Jibek joly» qazirgi kýnderi jana zaman ekonomikasynyng basty donory bolyp sanalatyn sauda-satyq pen mәdeniyetting ýlken kýre tamyryna ainaldy.

Beysenghazy Úlyqbek,

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz

7 pikir