Osydan eki ýsh apta búryn әleumettik jelide «Mesto nauky v miyre» degen aqparat jariyalandy. Oghan sәikes, taldanghan 180 elding arasynda tehnikalyq damu dәrejesi boyynsha Qazaqstan 36 orynda, ghylymy izdenister men konstruktorlyq júmystargha júmsalatyn shyghyndar jóninen 125, petenttik belsendiligi boyynsha 145 orynda, HIRSh indeksining talabyna say jariyalanghan maqalar jóninen 103 orynda, uniyversiytetter arasynda Ál Faraby atyndaghy ÚU 757 orynda, Nazarbaev uniyversiyteti 983 orynda eken.

Demek elimizding tehnikalyq damuy Batys Europa, AQSh, Japoniya, Qytay, Ontýstik Aziya jәne t.b. damyghan elderding tehnikalary, qúral-saymandary men tehnologiyalary arqyly iske asyrylyp otyrghany jayly qorytyndy jasaugha bolady. Medisinalyq dәri-dәrmekter men egin sharuashylyghynda keninen qoldanylatyn pestisidter turaly da jaghday shamamen osylay.

2021 jyly Qazaqstanda bilim salasyn qarjylandyrugha 3,7 trilllion tenge, demek, jalpy ishki ónimge (JIÓ) shaqqanda 5 payyzgha juyq qarjy júmsalsa, Namibiyada búl kórsetkish 9,41, OAR 6,84%-dy qúraydy eken. Ótken jylmen salystyrghanda, 2023 jyly bilim salasyn qarjylandyru 1,2 trilliongha artpaq. Qarjynyng birazy jana mektepter salugha júmsalatyn bolu kerek. Iri megapolisterde, әsirese, Astanada oqushylar sany jyl sayyn artuyna baylanysty ýsh ausymda oqytugha mәjbýr bolyp otyr. Biraz eldi mekenderde, әsirese, ontýstik ónirde, tozyghy jetip, songhy otyz jylda dúrys jóndeu kórmegen mektepter de jii kezdesetin kórinedi.

Últtyq statistika mekemesining mәlimetine sәikes, 2022 jyly  ghylymdy qarjylandyrugha 84 mlrd   júmsalyp, (JIÓ ónimge shaqqanda  0,13 %), ghalymdar men zertteushi qyzmetkerlerding jalpy sany 21600  bolypty. Búl 2020 jylmen salystyrghanda 5 payyzgha kem. Ýstimizdegi jyly 6 iri últtyq jobalargha oryndaugha qatysqan 1136 ghalym qyzmetten ketken, olardyng ishinde 717 ghylym kandidattary men doktorlary bar. Búnyng basty sebebi elimizde ghylymgha jete kónil bólinbeui, ghylymy qyzmetkerlerding jalaqysynyng tómen boluy, materialdyq tehnikalyq jaghday jasalynbauy. Ótken jyly JOO-da isteytin ghalymdardyng ortasha jalaqysy 253 myng tengeni qúrapty.  Salystyryp kóriniz, Astana men Almaty jәne taghy basqa iri qalalarda mektepte sabaq beretin jogharghy sanattaghy ústazdardyng jalaqysy 400-500 myng tengege jetedi, dәrigerler de shamamen osynday tabys tabady. Odan ústazdardyng biliktiligi artyp, bilimning sapasy kóterile qoysa dúrys bolar edi. Filosof Iosif Brodskiy: «Eger bir adam kitap oqymasa, ol onyng óz qasireti, al milliondaghan adam kitap oqymasa tútas bir últtyng qasireti», - degen eken.

Ókinishke oray, egemen elimizde taza enbekpen emes, neshe týrli kólenkeli jolmen, múqtaj halyqty aldap-arbaumen tabys tabushylar, jemqorlar men paraqorlar kóbeymese, azayar emes. Bank jýielerinen nesie alyp, mezgilinde qaryzyn qaytara almay otyrghandar sany bir jarym eki milliongha jetetin kórinedi. Jazbamdy danyshpan Ál Farabiydin: «Tәrbiyesiz berilgen bilim últqa elge apat әkeledi». Úly Abaydyng últymyz jayly: «Tereng oi, tereng ghylym izdemeydi. Ótirik pen ósekti jýndey týtip: «Ósek ótirik, maqtanshaq, erinshek, beker mal shashpaq - bes dúshpanyng bilseniz. Talap, enbek, tereng oi, qanaghat, rahym oilap qoy. Bes asyl is kónseniz» degen óleng joldarymen ayaqtaghanda jón kórdim.

Múrat Qoyshybaev

Abai.kz