Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Janalyqtar 2448 0 pikir 6 Nauryz, 2013 saghat 11:18

Maqsatsyz júmsalghan qarjy milliardtardy qúraydy

06.03.2013

Talay júrttyng ýmitin oyatqan «Júmyspen qamtu - 2020» baghdarlamasy býginde sheneunikterding mayshelpegine ainalyp bara jatqanday. Elbasynyng tikeley bastamasymen elding әleuetin kóterip, júmyssyzdyqty jongdy kózdegen jobagha bólingen milliardtardy tiyimdi jaratu bylay túrsyn, jymqyryp qalushylar kóbeye týsti.


Ózgesin aitpaghannyng ózinde qú­zyrly organdar әzirshe osy  baghdar­la­ma qarjysyn úrlaudyng 15 faktisin anyqtap, qylmystyq is qozghaghan. Tayauda «Núr Otannyn» janyndaghy Partiyalyq baqylau komiytetining Memlekettik qarajattyng paydala­nyluyn baqylau jónindegi komissiya­sy men Parlament deputattarynyng ortasynan arnayy qúrylghan «Jú­myspen qamtu - 2020» baghdar­lamasyn iske asyrugha monitoring jýrgizu jónindegi saraptama toby ónirlerdi aralap, taghy da birqatar kelensiz­dikterding betin ashty. Tipten keybir tústarda qazynanyng milliondary qúmgha singen suday bolyp, maqsat­syz júmsalyp jatyr. Búl jayynda tiyis­ti oblys basshylarynyng qatysuy­­men Astanada ótken komissiyanyng otyry­synda keninen talqylandy. Halyq qalaulylary men «Núr Otan» HDP hatshysy E.Syzdyqov, Partiyalyq baqylau komiytetining tóraghasy B.Ra­hymbekov jәne birneshe ministrlik­ter men oblystardyng ókilderi qa­tysqan jiyndy Mәjilis deputaty G.Qaraghúsova jýrgizdi.

06.03.2013

Talay júrttyng ýmitin oyatqan «Júmyspen qamtu - 2020» baghdarlamasy býginde sheneunikterding mayshelpegine ainalyp bara jatqanday. Elbasynyng tikeley bastamasymen elding әleuetin kóterip, júmyssyzdyqty jongdy kózdegen jobagha bólingen milliardtardy tiyimdi jaratu bylay túrsyn, jymqyryp qalushylar kóbeye týsti.


Ózgesin aitpaghannyng ózinde qú­zyrly organdar әzirshe osy  baghdar­la­ma qarjysyn úrlaudyng 15 faktisin anyqtap, qylmystyq is qozghaghan. Tayauda «Núr Otannyn» janyndaghy Partiyalyq baqylau komiytetining Memlekettik qarajattyng paydala­nyluyn baqylau jónindegi komissiya­sy men Parlament deputattarynyng ortasynan arnayy qúrylghan «Jú­myspen qamtu - 2020» baghdar­lamasyn iske asyrugha monitoring jýrgizu jónindegi saraptama toby ónirlerdi aralap, taghy da birqatar kelensiz­dikterding betin ashty. Tipten keybir tústarda qazynanyng milliondary qúmgha singen suday bolyp, maqsat­syz júmsalyp jatyr. Búl jayynda tiyis­ti oblys basshylarynyng qatysuy­­men Astanada ótken komissiyanyng otyry­synda keninen talqylandy. Halyq qalaulylary men «Núr Otan» HDP hatshysy E.Syzdyqov, Partiyalyq baqylau komiytetining tóraghasy B.Ra­hymbekov jәne birneshe ministrlik­ter men oblystardyng ókilderi qa­tysqan jiyndy Mәjilis deputaty G.Qaraghúsova jýrgizdi.

Mәseleni basynan bastap tal­dayyq. «Júmyspen qamtu - 2020» bagh­darlamasynyng negizgi ýsh baghyty bar. Onyng birinshisi - júmyssyzdardy oqytu men túraqty enbekpen qam­tu. Soghan sәikes eki qolgha bir kýrek tappay sandalghandary tirkeuge alyp, oqugha jibermes búryn tórt jaqty kelisimshart  týzilui  kerek.  Júmys­­pen qamtu ortalyghy, jeke azamat, oqytatyn mekeme jәne mamandy qa­byldaytyn kәsiporyn  ózara  kelisim­ge túrmay qolgha alynghan sharuanyng shiykiligi endi shyghuda. Óitkeni bagh­darlama әkimshisi bolyp tabylatyn jergilikti  basqarmadaghylar  naryq­­tyng nemese kәsiporynnyng súrany­syn eskermesten, jappay oqyta bergen. Nәtiyjesinde 2012 jyly mindetti kursty ayaqtaghan 28024 adamnyng 21 myny júmysqa ornalasqanymen, 7 mynnan astamy dalada qalghan. Jo­banyng birinshi baghytyna memleket­ten bólingen soma 22 mlrd tengeni qúray­tynyn eskersek, Eksperttik toptyng jetekshisi, deputat Gýlmira Isiym­baevanyng esebinshe 6 mlrd tenge sha­masyndaghy qarjy maqsatsyz júm­salghan bolyp shyghady. Rasynda da, oqytylghandardyng tórtten biri enbek újymdarynan óz ornyn tappaghan­dyqtan, 7 mynnan astam azamatqa júmsalghan shyghyndy aqtalmady dep aitu qisyndy. Múnyng basty kinәra­ty -  әkimdiktegilerdin  kәsiporyndar­dyng súranysyn  eskermey, tapsyr­ma­ny oryndap qútylayyq degendey baghyt-baghdarsyz oqytugha kirisip ketkeninde jatyr. Atyn atap, týsin týstesek, auyzgha aldymen Manghystau oblysy týsedi. Múnda oqytylghandar­dyng nebәri 48 payyzy ghana júmys­qa ornalasypty. Sol siyaqty kәsiby dayarlaudan ótkenderding de ónimdi iske kiriskenderi kónil kónshitpeydi. Qyzylorda oblysynda olardyng 28 payyzy ghana túraqty jalaqysy bar enbekke aralassa, Qaraghandyda 46 payyzgha әreng jetedi. Oqytu, qayta dayarlau, kәsiby biliktiligin kóteru deytin ýsh tarmaqpen jikteletin jýielerge júmsalghan qarjylar­­dyng qay-qaysysyn alsanyz da, retsiz shyghyndardy eseptep shygharu qiyn emes. Jalpy, qayta dayarlaugha bar­ghan 11 334 adamnyng 8834-i enbekpen qam­tylghanymen, 2500 azamat qaytadan júmyssyzdardyng ornyn toltyr­ghandyqtan, olargha júmsalghan 352 mln 500 myng tengening auagha  ketkeni­men birdey. Taghy bir týsiniksiz jayt, ótken jyly bir adamnyng oquy ýshin 27 300 tenge jaratylyp kelse, biyl miy­nistrlik búl kólemdi 19 400 tengege týsirip qoyypty. Onyng 12000 stiy­pendiyagha ketse, jolaqy men bankting qyzmetine, diplom men blank qa­ghazdarynan qalatyny 400 tenge eken. Sonda  400  tengege  onsyz da  júmys­syz jýrgen jandy shyn yqylaspen kim oqytpaqshy? Baghdarlama­nyng jýzege asuyn tekserushiler, budjet­ting esebinen qayta dayarlyqtan ótken­derding júmysqa ornalasa almauyn sapasyz bilim men kózboyaushylyq­tan kórip otyr. Sebebi materialdyq-tehnikalyq bazasy eskirip, tozghan tehnikamen amaldap jýrgen oqu ortalyqtary zamanauy tehnologiyagha әldeqashan kóship ketken kәsip­oryndargha maman dayyndap beredi deuding ózi kýlkili emes pe?  Kerek deseniz, keybir ónirlerde júmys­syzdardy jarylqaydy dep senim artylghan әkimdikterding janyndaghy júmyspen qamtu ortalyqtarynyng ózi júmys isteytin qyzmetker taba almay otyr. Basqasyn aitpaghan­nyng ózinde, mekeme basshysynyng jalaqy­sy nebәri 35 myng tengeden aspaytyn­dyqtan, arzymaytyn enbekaqy ýshin bilek sybanyp, bel sheship kirisetin belsendini kóre almay túrmyz.

Halyq qalaulylary әriyne, Enbek jәne әleumettik qorghau ministrligining ókilderine múnday qisynsyz hәm kýlkili jayttardy jýieleu kerektigin eskertti. Baghdarlamanyng ekinshi baghyty - nesiyeler beru arqyly eldi mekenderde kәsipkerlikti damytu arqyly jana júmys oryndaryn qalyptastyru ýshin 13 mlrd 369 mln tenge bólinipti. Birden aitayyq, atqarylghan is bólingen qyruar qarjygha say kelmeydi. Mәselen, Atyrau oblysynda 692 miyl­lion tenge nesie taratylghanymen, 41 adam kәsip tapqan, búl maqsatty qarjynyng 19 payyzy ghana oryndaldy degen sóz. Manghystauda 210 million tenge berilgenimen, 33, Aq­molada 537 million ýlestirilgenimen, 23, Qaraghandyda 794 milliongha 59, Qyzylordada 954 milliongha 93, Qostanayda 176 million tengege nebәri 2 júmys orny ghana ashylghan. Elimiz boyynsha auyldardaghy kәsipkerlikti ayaghynan túr­ghyzugha, sóitip, júmyspen qamtugha arnalghan nesiyeni keybir aimaqtarda qalalyqtar da alyp, qajetine jaratypty. Qarjy ministrligi Qarjylyq baqylau komiytetining de­rekterine qaraghanda, Atyrauda bir pysyq әlgi nesiyege qol jetkizip, oghan qaladan sәn ateliesi men dәmhana ashyp, 1,5 million tengesine mashina minip alghanyn qaytesiz?! Shym­kentte de dәl solay, kәsipker baghdarlamanyng qatysu­shysy bolyp tabylmasa da, әiteuir jolyn tauyp, 8,8 million tengeni iyemdenip ketken. Memleketting milliondaryn may­shelpekke ainaldyrugha Soltýstik Qazaqstan oblysyndaghy «Soltýstik» ÁKK-ting de kirisip ketuine jol bolsyn. Auyl­dyqtardyng nesiyesin taratudy mindetine alghan memlekettik mekeme 2011 jyly 168 million tengeni, 2012 jyly 600 million tengeni «eshkimge aitpastan» ekinshi dengeyli bankterge depozitke salyp tastauyn qalay týsindiresiz? El eki jylghy nesibeden qaghylyp, qinalyp jatqanda, әlgi kәsipkerlik korporasiyanyz depozittegi salymnan 4 miyl­lion tengeden astam tabys tauyp, shayqap jýrgenine qalay ghana qynjylmassyn! Jalpy, osynday kelensiz oqighalargha qatysty Qarjy polisiyasy 15 qylmystyq is qozghady. Ázirge anyqtalghanday, 33,2 million tenge kólemindegi memleketke ziyan keltirushilik bar.

Ýshinshi baghyt - enbek resurstaryn kótermelep, qajetti tús­targha qaray shoghyrlandyru júmysyn atqarugha 9 mlrd 409 mln ten­ge arnalypty. Búl jobagha sәikes kәsiby maman biraq túrghy­lyqty mekeninde júmysy joq azamattardy, enbek kýshin qajet etetin ortalyqtargha qaray ornalastyryp, túraqty júmysqa qam­tu. Jospargha baylanysty bólingen qarjygha 2763 pәter soghyl­ghanymen, oghan qonystanushylar 2184 otbasyn qúraydy. Esesine, enbekke qabilettileri  - nebәri 2291. Al qonystanushylar men olardy júmysqa ornalastyru degen óz aldyna ýlken bir mәsele bolyp shygha keldi. Aytalyq, Atyrauda 554 million tenge júm­salyp, 3 kópqabatty ýy túrghyzylghanymen, onyng 95 pәteri bos túr. Qonystanushylardyng 43 payyzy ghana kәsipke ilingen. SQO-da 1 mlrd 52 mln tengege baspana soghylyp, onda kóship kel­-gen enbekke jaramdy 474 túrghynnyng 175-i ghana júmysqa orna­lasypty. Qyzylordada 756 milliongha 113 pәter dayynda­lyp, oghan jaygha­sugha mindetti 297 azamattyng nebәri 21 payyzy ghana kózdegen maqsatyna jetken. Qaraghandyda 1 mlrd ten­gege túrghyzylghan 1065 pәterding 222-ne eshkim qo­nystanbapty. Qostanayda 377 millionnyng 177 pәterining barlyghy әli kýnge deyin bos túr. Aqtó­bede 386 milliongha 71 pәter soghylyp, onyng 68-ne otbasylar jayghasqan. Ondaghy jaram­dy 147 adamnyng 18-i ghana eki qolgha bir ký­re tauypty. Qyzyghy әri tanghalarlyghy - Manghystauda ýshinshi baghytqa baylanysty 195 million qaralyp, onyng 54 mln 500 myny jaratylghanymen, eshqanday ýy de, kóship jetken otbasy da, júmysqa orna­lasqan maman da joq. Oghan kim jauap be­redi?
El osylaysha baspana men kýnkóristing kózine japatar­maghay úmtylugha kiriskende Astana qalasy, Almaty men Jambyl oblysy osynday mýmkindik tughyzatyn júmyspen qamtu baghdarlamasynyng ýshinshi baghytynan bas tartypty. El aghylghan elorda meyli, al Almaty men Jambyldyng jayba­sarlyghyna jol bolsyn!

Beysenbay Dәuletúly

"Ayqyn" gazeti

0 pikir