Júma, 19 Sәuir 2024
Bolghan oqigha 2304 3 pikir 12 Jeltoqsan, 2022 saghat 12:07

Qyrylghan kenes әskeri: Resey úmytqan kýn

Kenes biyligi shekaralas memleketterdi ózine qosudy o basta josparlaghan bolatyn. Olar basqynshylyq әreketin "memleketting qauipsizdigin qamtamasyz etu ýshin" degen syltaumen iske asyrdy. Mәskeuding qandy tyrnaghyna ilikken elding biri Finlyandiya edi. 

Qazirgi Mәskeu fin soghysyn jii eske almaydy. Onyng sebebi de jeterlik. Kremli búl soghysta resmy 126 myn, beyresmy 400-600 myng sarbazynan aiyryldy, al Finlyandiya 25 myng sarbazyn joghaltqan bolatyn. Sol sebepti de Mәskeu búl soghys tarihyna kóp toqtalmaydy, teledidardan jii kórsetpeydi, "Reseyding jenilmes soghys dәstýri" jayly aitqanda mysalgha keltirmeydi.

Kenes biyligi Finlyandiyagha soghys ashuynyng san sebebi bar deydi tarihshylar. Solardyng ishinde Finlyandiyada sovettik biylikti ornatu, Finlyandiyany tolyq KSRO qúramyna qosu, Leningradtyng qauipsizdigin qamtamasyz etemiz degen syltaumen artilleriyalyq soqqy jasay almaytyn jerge deyin Finlyandiya aumaghyn basyp alu jәne basqa. Qay sebep bolsa da, basqynshy Mәskeu 1939 jyly, 30-qarasha kýni KSRO әskeri Finlyandiya jerin artilleriyalyq soqqy astyna aldy. Solaysha soghys bastaldy.

Finlyandiya әskeri sany basym, qaruy kóp Kenes әskerine qarsy shabuyl taktikasyna qaraghanda, myghym qorghanys jýiesin qúra otyryp soqqy beru tiyimdi dep sanady. Tarihta Mannergeym shebi degen atpen qalghan әigili qorghanys syzyghy qúryldy. KSRO әskeri ózi oilaghanday jyldam basyp aludy iske asyrmady. Suyq qys pen oilastyrylghan taktika KSRO әskerin әbden tityqtatty.

1939 jyly, 12 jeltoqsan kýni KSRO әskeri men fin sarbazdary Tolvayarvy kólining boyynda kezdesip, qiyan-keski shayqas bastaldy. Fin әskerin Aro Payary basqarghan 16-jayau әsker polki men birneshe jasaq qúrady, jiyntyghy 4 myng sarbaz. Kenes әskeri Nikolay Belyaev basqarghan 139-atqyshtar diviziyasynan túrdy, jiyntyghy 20 myng jasaq.

Fin әskeri Kenes sarbazdary kól boyyna jetkende, eki jaqtan soqqy jasap, qorshaugha alyp, joyqyn soqqy berudi oilastyrdy. Sol maqsatta 4 myng jasaqty 2 mynnan bólip, eki pozisiyagha jayghastyrdy.Tanerteng soltýstik baghytqa ornalastyrylghan fin jasaghy kenes әskerine soqqy berdi, al ekinshi pozisiya jol boyynda jau jasaghynyng payda boluyn kýtti. Týste ekinshi pozisiyadaghy әsker de shabuylgha shyqty. Fin әskerine artilleriya kómekke kelip, birneshe mәrte basqynshy әskeri ornalasqan pozisiyalargha soqqy jasady. Kól manyndaghy demalys ornyna kenes әskeri bekingenin bilgen Payari, demalys ornyn shabuyldap, basyp aldy. Keshke KSRO әskeri barlyq pozisiyadan sheginip ketti. Úrys dalasynda Finlyandiyanyng 100-120 sarbazynyn, al KSRO-nyng 2-4 myng sarbazynyng mýrdesi qaldy. Búl shayqas kýlli fin halqyn ruhtandyrghan manyzdy jenis boldy.

Kenes әskerin basqarghan Nikolay Belyaev shayqastaghy jenilisi ýshin sheninen aiyryldy. "Ony lagerige jiberu kerek" degender de boldy. Alayda Kremli "birinshi dýniyejýzilik soghysty kórgen tәjiriybeli әskery mamannyng kózin jong qajet" emes dep tapty. Artynsha ol ekinshi dýniyejýzilik soghysqa qatysty. 1976 jyly ómirden ótken Belyaev óz estelikterinde ómirindegi eng qiyn úrys 1939 jyly, 12-jeltoqsanda boldy deydi.

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz

3 pikir