«Elge el qosylsa qút, elden el airylsa jút» demey me atam qazaq. Búl sóz ghasyrlar boyy aitylyp ta, jazylyp ta keledi. «Osy qandastar bizding elge ne ýshin kerek boldy?», «Osylar bizge masyl bolyp, memleketimizding qaltasyna salmaq salyp jatqan joq pa?» degen siyaqty san-salaly pikirler baspasóz betterinde, әleumettik jelilerde otqa-tek te bolsa da boy kórsetip qalady. Tómende elge oralghan qandastardyng elge nemen oralghanyna bir-birlep toqtalatyn bolamyz:

Qandastar ózderimen demografiyalyq ózgeris әkeldi. 90-jyldardyng basynda elimizding jan sany 16 million bolatyn. Tәuelsizdikting alghashqy jyldary bizden 1.5 million orys, 1 million nemis jәne jarty milliongha tayau polyak, sheshen, ukrain t.b. últtar tarihy otandaryna kóshti.

Sonymen 90-jyldardyng sonynda Qazaqstan 13 millionnan sәl astamy qaldy. Osy tәuelsizdik jyldary 1 millionnan astam qandas elge oraldy. Olar tepse temir ýzetin jastar edi. 5 qyz, 1 úl, jiyny 6 balamen elge oralghan Otarbek degen aghamdy mysalgha alsam, qazir 18 jiyen, 3 nemerenin, jiyny 24 jiyen men nemerening atasy boldy. Múnday mysaldy kóptep keltiruge bolady. Jalpy alghanda elge oralghan qandastar 2.5-3 million ósim әkeldi.

Qandastar Zardyhan Qinayatúly, Nәbijan Múqamethanúly, Islam Jemeneyúly siyaqty tarihshylarymen, Uatqan Seypilúly siyaqty dәrigerlerimen, «Kóktudyng jelbiregeni» әnining sózin jazghan Almas Ahmetbekúly syndy aqynymen, «Kóktudyng jelbiregeni» әnin jazghan jәne tamyljyta oryndaghan Ermúrat Zeyiphanúlymen, Mayra Múqametqyzy siyaqty әnshilerimen, Shúghyla Saparghaliqyzy siyaqty biyshilerimen elge oraldy.

Qandastar qazaqtyng jalpaq dalasynda úmytyla bastaghan «Qara jorgha» biyimen, «Qózinning móldirin-ay» siyaqty halyq әnderimen, kýmbirlegen kýilerimen elge oraldy.

Qandastar qazaqy salt-sanamen, ghúryp-әdetpen, әdebiyetimen, mәdeniyetimen yaghni, «Babalar sózinin» 18 tomymen birge elge oraldy.

Qandastar Asqar Jakuliyn, Sabyrjan Múqamethanúly siyaqty kәsipkerlerimen elge oraldy.

Qandastar qyl ayaghy ashanalarda tamaq dayyndaytyn aspazdarymen, shәsh qiyatyn jәne sәndeytin shәshtarazdarmen, etigindi eki etpey tigip beretin әri jamaytyn etikshilerimen, qazaqy kiyimderdi jobalaytyn әri tigetin ismerlermen elge oraldy. Mine, solay!

*Dýniyejýzi qazaqtary qauymdastyghynyng qúrylghanyna 30 jyl toluyna oray «Últtyq biregeylik - tәuelsizdikting kepili» atty respublikalyq ghylymiy-praktikalyq dóngelek ýstelde jasaghan bayandamasy. 

Rayys Áripjanúly

Abai.kz