Júma, 29 Nauryz 2024
Dat 2063 6 pikir 16 Qarasha, 2022 saghat 13:38

Qorgha talas - qazaq kóshine qiyanat bop jýrmesin!

Qazaqstan Respublikasynyn
                                                                                    Preziydenti
  Q-J. Toqaevqa
Asa qúrmetti Qasym-Jomart Kemelúly!

QR Premier–Ministri
Á. Smailovqa
Qúrmetti Álihan Ashanúly! 

QR Premier–Ministrining orynbasary,
Syrtqy ister ministri
M. Tileuberdige

Qúrmetti Múhtar Beskenúly!

Álemdi qamtyghan sayasy dýrbelender men sanksiyalyq ýrdis, ekonomikalyq daghdarystar, eng bastysy qoghamdyq sanadaghy qarama-qayshylyqtar bizding elimizding de damuyna óz әserin tiygizude. Elimizding sayasi, ekonomikalyq, әleumettik ruhany ómirindegi  qordalanghan problemalar óz sheshimin tabuy tiyis.

Osy orayda qazaq elining últtyq mýddesi ýshin kýreste nar kóterer auyr jýkti arqalaghan, ýmitin ýkilep, bolashaqta Qazaqstandy demokratiyashyl, әlemning әleuetti elder qataryna qosudy kózdegen Preziydentimiz Q-J.Toqaevtyng JANA ÁDILETTI QAZAQSTAN atty qiyn da kýrdeli reformalyq ózgeristerine aq jol tilep, enbegine tolyq qoldau bildiremiz.

Tarihy Ata júrttyng bolashaghyna alandap, kónilderinde kýmәni men kýdigi qatar jýrgen 6,5 million qazaq bauyrlarymyz shetelderde ómir sýrude. Olardyng qatarynda tughan jerine degen saghynyshy kókirekten ketpegen otandastarymyzdy qosynyz.

Árbir memleketting damu irgetasy – jergilikti halyq, jer-ana jәne el qauipsizdigi ekeni belgili. Elimiz damuynda qazaq halqynyng sanynyng artuyn kózdegen birqatar kóshi-qon baghdarlamasyn bekitti. Alayda songhy jyldary shetelden kelgen qandastarymyzgha belgilengen jenildikter alynyp tastaldy. Mәngilik el qúru ýshin shekarany nyghaytyp, qauipsizdikti qamtamasyz etude shetelde jýrgen qandastardy tarihy otanyna qaytaryp, tez arada azamattyq beru kerek. Búl býgingi kýnning basty mәselesi ekenin Ýkimet úmytpaghany jón.

Shetelde jýrgen qandastarymyzdyng songhy jyldary tarihy otanyna qaytuy, olardyng elge oraluy tym azayyp ketti. Tәuelsizdik jariyalaghannan keyin 1992 jyly Qazaqstangha kelgen qazaqtardyng joghary sany 105 896 adamdar bolatyn, 2012 jyly oralmandar sany 47 112-ge tómendedi, Janaózen oqighasynan keyin 2015 jyly tipti 4 949 adamgha deyin týsti. Al ótken 2021 jyly Ýkimetting qabyldau kvotasy boyynsha 4 187 qandastar degen status alghan qazaqtardyng bar bolghany 2 420-syna ghana Qazaqstan Respublika azamattyghy berildi. Qalghandary óz tarihy otanyna kelip azamattyq ala almay, jәrdemaqysyz qinalyp jýr. Osy ýrdispen  sheteldegi býgingi 6,5 mln qazaqtyng jyl sayyn 2 420-yna ghana azamattyq beretin bolsaq, olar Qazaqstangha oralu ýshin әli 100 jyl uaqyt kerek eken.

Osy jaghdaydy týzetu ýshin bir jyl búryn «Otandastar qory» AQ Syrtqy ister ministrligining basshylyghyna berildi. Búl dúrys sheshim bolghan edi. Sebebi sheteldegi qazaqtarmen baylanys elshilik, konsuldyq arqyly bolady. 2 jyl boyy jasaghan paydasy joq Tújyrymdamada (Konsepsiya) elge kelgen qandastarymyzgha 5 jylgha deyin QR azamattyghy berilmeydi delingen. Teli-Aviv qalasynyng Ben-Gurion әuejayynda shetelden kelgen evreylerge bir kýn ishinde Izraili azamattyghy beriledi.

Eki jyl boyy Enbek jәne әleumettik qorghau ministrligi  2023-2027 jyldargha arnalghan Kóshi-qon tújyrymdamasynyng (Konsepsiya) jobasy әli talqylauda. Biraq búl kóshi-qon jobasy qazirgi sayasy jaghdaydy eskermegen. Qazaqstan 30 jyl boyy shetelden bir million qandasymyzdy qabyldady, búl turaly «Memlekettik egemendik turaly» Deklarasiya, Qazaq SSR «Tәuelsizdik turaly» zanynda jәne kóptegen zannamalar bar. Sondyqtan qaytadan Konsepsiya jasaudyn qajeti joq. Onyng ornyna naqty qandastardy qabyldau Baghdarlamasyn jasau kerek.

Biyl kórshi elden kelimsekter sany kóbeide (130 000 adam), olargha yqtiyarhat, azamattyq alu onay, qalaghan qalagha, oblysqa túrugha rúqsat, sóitip «jalpaqshesheylik» kórsetudemiz. Alayda Týrkimenstannan kelgen qandastarymyzgha (700 asa adam) biz aitqan jerge ghana barasyz dep mәjbirleudemiz. Enbek ministrligi kerek emes taghy da bir burokratiyalyq kedergi, «qandas statusy» degendi oilap shygharyp, azamattyq 5 jyldan keyin beriledi dep otyr. Búl qazaq kóshi-qonyna qiyanat emes pe?

Azdy-kópti sheteldegi aghayyndardyng arqasýier qoghamdyq úiymy Dýniyejýzi qazaqtary qauymdastyghy edi. Alayda búl Qauymdastyq songhy jyldary sheteldegi qandastarmen júmysyn toqtatty, onyng ornyna Astana qalasynyng janynan ýkimetten aqysyz jer alyp, oghan kottedjder salu biznesimen ailanysyp ketti. Búryndary da osynday birneshe programmalarda «halyqty ontýstikten soltýstikke kóshiremiz» delingen bolatyn, alayda Enbek ministrligi jәne oblystyq әkimdikter oralmandargha jaghday jasay almady, júmyspen qamtymady.

Germaniya, Polisha, Grekiya, Izraili jәne basqa da memleketter qandastaryn kelem degenderine ýkimet tarapynan jәrdem berip, jaghdayyn jasap, milliondap qabyldap jatyr. Al shetelde qalghandaryna ózindik ruhaniy-mәdeny últ ekendigin úmytpasyn dep gumanitarlyq, qúqyqtyq, qarjylay qoldau kórsetude, diaspora balalaryna aqysyz stiypendiya, oqugha grant berude. Osy júmystardyng koordinasiyasy jәne qarjylandyruy Syrtqy ister ministrligining qúzyrynda.

Mysaly retinde, Reseydegi «Rossotrudnichestvo» bastaghan «Russkiy miyr», institut Pushkina degen úiymdaryn, Qytayda  Konfusiy, Germaniyada Gete institutyn, Britandyq Kenes, Fransuz Aliyansy, Ispaniyada Servantes degen instituttardy, t.b. aitugha bolady. Bauyrlas ózbek, әzerbayjan aghayyndar da shetelderdegi qandastarymen júmys isteytin úiymdar qúryp, ózderining sayasatyn jýrgizip otyr. Jogharghy aitylghan elderde býkil koordinasiya, baghyty belgileytin Syrtqy ister ministrligi.

Al bizde búl mәsele bir mekeme emes, birneshe mekemening enshisinde. Belgili jýie joq, túraqtylyq joq, qúzyrettilik joq, sheteldik qandastargha qoldau kórsetude biregey sayasat nashar. Sondyqtan biylghy 2022 jyldyng basynda Premier-Ministr, Syrtqy ister ministr M.Tileuberdi «Otandastar qoryna» sheteldegi qandastarymen júmysty koordinat jasaudy tapsyrdy. Alayda shet memleketterde birde-bir ókildigi joq Enbek ministri, Zauytbek Túrysbekovpen birigip, Qordy qarjysymen ózderine almaqshy.

Halyqaralyq tәjiriybede elding mәdeniyeti, tarihy men tili, ruhany dýniyesin әlem júrtshylyghyna tanytuda «júmsaq kýsh» arnayy qúrylymdar qúrylyp, olar sol memleketting syrtqy sayasatynyng qúramdas bóligi retinde qyzmet atqaratyny belgili.

Mәsele sheteldegi qazaqtarmen túraqty júmys istep, qoldau kórsetip, olardyng eldegi әleuetin Qazaqstannyng imidjin kóteru,  iygiligine jaratu jaghyn oilastyruymyz kerek. Onyng ýstine, týrli sebeptermen kóship jatqan, sol shetelderdegi jana qazaqtar payda boldy. Mysaly, AQSh pen Úlybritaniyagha ketken qazaqtardyng sany shamamen 100 myngha jetip qalypty. Sheteldegi  qazaqtar men otandastarymyzdyng әleuetin qoldanatyn uaqyt keldi dep esepteymiz. Olardy Jana Qazaqstannyng erikti janashyrlary, qoldaushylary retinde «júmsaq kýshke» ainaldyruymyz kerek.

Sheteldegi qazaqtardy qaytaru mәselesi turaly teoriya tújyrymdama emes, onyng ornyna naqty Baghdarlama jasau kerek. «Otandastar qory»  Syrtqy ister ministrligining qúzyretinde qalghany jón bolady.

Atalghan úsynystardyng jýzege asyryluy, elimizdegi kóshi-qon men diasporalyq sayasattyng jana reformagha sәikes kelui Jana Qazaqstannyng jarqyn jolgha týsuine jol ashady dep senemiz.


Qazaqstan Respublikasynyng Enbek Eri,
Halyq jazushysy, aqyn                                                       M.Shahanov

Memleket tarihy institutynyng diyrektory,
professor                                                       Ábil Erkin Amanjolúly

Memleket tarihy instituty diyrektorynyng orynbasary,
Memlekettik komissiya mýshesi, akademiyk, professor            B. Ayaghan

Memleket tarihy institutynyn
agha ghylymy qyzmetkeri, t.gh.k, professor                              K.Aminov

Memleket tarihy instituty
diyrektorynyng orynbasary                                               J.N. Qaliyev

QR Diplomatiyalyq qyzmetining qúrmetti ardageri, ekonomika ghylymdarynyng doktory,
EÚU professory                                                  Batyrsha-úly Saylau

QR Parlamenti Mәjilisining deputaty,
aqyn, jurnalist                                    Isa Qazybek Jarylqasynúly

QR Parlamenti Mәjilisinin
deputaty                                     Tәjmaghambetova Maqpal Mazaqqyzy

QR Parlamenti Mәjilisinin
deputaty                                           Dýisenbinov Berik Sәlimjanúly

QR ÚGhA akademiygi, EÚU-nyng professory,
tarih ghylymdarynyng doktory         Kómekov Bolat Eshmúhamedúly

Genaral-mayor, QR Ekonomikalyq qylmysqa jәne sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres agenttigining eks-tóraghasy, QR Ishki ister ministrligining ardageri                 Búlghaqbaev Bolatbek Aqylbayúly

QR SIM ardageri, polkovniyk                                               Ysqaq Abay

EÚU-dyng Halyqaralyq qatynas fakulitetinin
professory                                                               Álpeisov Ámirjan

«Túran» bilim beru korporasiyasynyng Viyse-preziydenti, ekonomika ghylymdarynyng doktory, «Túran-Astana» uniyversiytetining professory                                               Áliyev Oraq Jolmyrzaúly

Týrkologiya jәne altaistika ghylymiy-zertteu ortalyghynyng diyrektory, filologiya ghylymdarynyng doktory, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri                                    Sartqoja Qarjaubay

Kәsipker, «DACO-MOTORS» JShS
diyrektory                                                                       Tau Syrymbek

QR IIM polkovniygi, Astana qalasy «Memlekettik til» qozghalysy tóraghasynyng orynbasary                                 Qaraqystyq Slanqoja

Jambyl oblysy Shu audanynyng Qúrmetti azamaty, aqsaqaldar kenesining mýshesi, ardager                                      Bayjúman Qazaqbay

QR mәdeniyet qayratkeri, «Egemen Qazaqstan»
gazetining sholushysy                                                  Qayratúly Beken

QR ÚGhA mýshe-korrespondenti, filologiya ghylymdarynyng doktory, professor                                                      Shәrip Amantay

Almaty oblysynyng Qúrmetti azamaty, aqyn,
Astana qalasy «Memlekettik til» qoghamy
tóraghasynyng orynbasary                                          Tobayaq Bahytjan

Jambyl oblysy Shu audanynyng Qúrmetti azamaty,
oqu-aghartu salasynyng ýzdigi                                 Túrmaghambet Atabek

Aqyn, jurnalist, tarih ghylymdarynyn
kandidaty                                                                Rahmetúly Súraghan

Qogham qayratkeri                                    Tynysbek Talapbek

Filologiya ghylymdarynyn
kandidaty, qogham qayratkeri                                       Bәmish Baqytbek

Ghalym, Mongholiya Ghylym akademiyasynyn
akademiygi                                                                   Ayathanúly Maghysh

Tarih ghylymdarynyng kandidaty,
etnograf, belsendi                                                  Qatyran Dosymbek

Filologiya ghylymdarynyng kandidaty                            Bayat Erbolat

Qogham qayratkeri, Kóshi-qon zany jobasyn
jasaushylarynyng biri, kәsipker                                Ayypúly Rahym

S.Seyfullin atyndaghy Qazaq agrotehnikalyq uniyversiytetining professory, respublikalyq «Asar» qoghamdyq birlestigining tóraghasy   Bodauhan Qayrat

QR ÚGhA akademiygi, filologiya ghylymdarynyng doktory,
QR Preziydenti janyndaghy Últtyq qúryltay mýshesi  Qúrmanәliyev Kәrimbek Arystanbekúly

Qazaqstan Últtyq jaratylystanu ghylymdary akademiyasynyng akademiygi, filosofiya ghylymdarynyng doktory,
«Qaynar» uniyversiytetining rektory                           Omar Erenghayyp

QR Tarih jәne әleumettik ghylymdar Akademiyasynyng akademiygi, tarih ghylymdarynyng doktory,
professor                                    Mendikúlova Gýlnar Malbagharqyzy

«Jastar janary» últtyq, qoghamdyq-mәdeny portalynyng Bas redaktory, QR Jurnalister odaghynyng mýshesi   Ghaynullina Venera

Jambyl oblysy Mәslihatynyng eks-deputaty,
kәsipker                                                             Túrmaghambetova Mәken

«Qara shanyryq» últtyq tәrbie mektebining jetekshisi,
tarihshy, jurnalist                                                 Sattarqyzy Túrar

«Jalyn» qoghamdyq-sayasy jurnaly
Bas redaktorynyng orynbasary                                  Bilәl Qúdiyarhan

Abai.kz

6 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1581
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2281
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3610