Júma, 29 Nauryz 2024
Bilgenge marjan 4644 3 pikir 15 Qarasha, 2022 saghat 14:17

Tәuelsizdik nyshany: Tól tenge tarihy

Qazaqstanda 15 qarasha Últtyq valuta kýni. 1993 jyly 15 qarashada kenestik rubliding ornyna alghashqy qazaqstandyq tenge ainalymgha endi. Tenge kez kelgen memleketting tәuelsiz ekenining aiqyn dәleli. 

1993 jyldyng shildesinde Reseyding Ortalyq banki 1961-1992 jyldardaghy kenestik banknottardy, sonday-aq 1992 jylghy 5 jәne 10 myng rublidik reseylik banknottardy ainalymnan shygharu boyynsha sheshim qabyldady. Búl KSRO atty halyqtar týrmesining kelmeske ketkenining aiqyn dәleli bolatyn.

Reseyding Ortalyq banki kýshin joyghan eski ýlgidegi kenestik rubli aghyny búrynghy odaqtas respublikalargha, sonyng ishinde Qazaqstangha da ýlken kólemde qúiyldy. Búl inflyasiyanyng jana ainalymyna, keyinirek giyperinflyasiyagha әkeldi. Daghdarystyq jaghdaydan tezirek shyghu ýshin týbegeyli aqsha reformasyn jýrgizu qajet boldy.

1993 jyly 12 qarashada Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev «Qazaqstan Respublikasynyng últtyq valutasyn engizu turaly» jarlyqqa qol qoydy.

Endigi tanda jana valutanyng atauyn tandau qajet edi. Týrli pikirler aitylyp jatty. Key túlghalar «altyn» dep atayyq dese, «dildә» degen ataudy da úsynghandar boldy.  Aqyry ejelgi týrkilerding tarihynan «tenge» sózi tandalyp alyndy. Onyng eng kishi nominaly bolyp «tiyn» ataldy.

«Tenge» dizaynyn dayyndau Timur Sýleymenov bastaghan avtorlar tobyna jýkteldi. Aldynghy jaghynda Qazaqstannyng әrtýrli mәdeniyet, ghylym jәne sayasat salasyndaghy qayratkerlerining portretterin últtyq ong-órnekpen ýilestiru, al artqy jaghynda sәulet eskertkishteri men Qazaqstannyng kórkem kórinisterin ornalastyru turaly sheshim qabyldandy.

1, 3, 5, 10, 20, 50 jәne 100 tengelik banknottardy shygharugha tapsyrysty aghylshyn firmalarynyng biri «HARRISON AND SONS» jasaghan edi. Qazaqstannyng últtyq valutasynyng ózindik belgisi 〒 tandaldy.

1993 jyly 15 qarashada banknottardyng birinshi seriyasy ainalysqa shygharyldy. 1 tenge – Ábu Nasr әl-Farabiyding sureti, 3 tenge – aqyn Sýiinbay Aronúlynyng sureti, 5 tenge – kompozitor Qúrmanghazy Saghyrbayúlynyng portreti, 10 tenge – shyghystanushy Shoqan Uәlihanovtyng portreti, 20 tenge – aqyn Abay Qúnanbaev, 50 tenge – Ábilqayyr hannyng sureti, 100 tenge – Abylay hannyng portreti ornalastyrylghan bolatyn.

1990-jyldardyng sony men 2000-jyldardyng basy ýlken nominaldaghy banknottardy shygharu qajettiligine әkeldi. 1994 jylghy 1 nauryz - 200 tenge, 1994 jylghy 27 shildede - 500 tenge, 1995 jylghy 14 aqpan - 1000 tenge, 1996 jylghy 15 qarasha - 2000 tenge, 1999 jylghy 15 qarashada – 5 000 tenge, 2000 jyldyng 1 qyrkýiegi – 200 jәne 500 tengelik banknottardyng birinshi modifikasiyasy, 2001 jylghy 2 qarasha - 1000 jәne 2000 tengelik banknottardyng modifikasiyasy, 2001 jylghy 16 jeltoqsan - 100 jәne 5000 tengelik banknottardyng ishinara modifikasiyasy, 2002 jylghy 15 qarasha - 200 jәne 500 tengelik banknottardyng ekinshi modifikasiyasy, 2003 jylghy 28 shilde – 10 000 tenge shygharyldy.

1994 jyldyng basynda nominaly 1, 3, 5, 10 jәne 20 tengelik tengelik monetalar ainalysqa shygharyldy, al qaghaz tiynnyng ornyna nominaly 2, 5, 10, 20 jәne 50 tiyndyq monetalar shygharyldy. Keyinnen inflyasiyalyq prosester satyp alu qabiletinen aiyrylghan tiyndardy ainalymnan alyp tastady.

1997 jyly tenge monetalarynyng jana seriyasy bekitildi, ol búrynghy shaghyn nominaldaghy monetalar men banknottardy auystyrdy. 2001 jyldyng sonyna qaray banknottardyng jәne eski monetalardyng shaghyn nominaldary tolyghymen 1997 jylghy ýlgidegi monetalargha auystyryldy.

2013 jyldan bastap nominaly 1, 2, 5 jәne 10 tengelik ainalymdaghy monetalar myryshtalghan jez jabyny bar kómirtekti bolattan, al 20 tengelik moneta myryshtalghan niykeli jabyny bar kómirtekti bolattan shygharylady.

2019 jyly Qazaqstan tarihynda alghash ret nominaly 1, 2, 5, 10, 20, 50 jәne 100 tengelik últtyq valutanyng ainalystaghy monetalary memlekettik tildegi jazulary latyn grafikasy arqyly shygharyla bastady.

2006 jyldyng 15 qarashasynda jana ýlgidegi nominaly 200, 500, 1000, 2000, 5000 jәne 10 000 tengelik banknottar ainalymgha engizildi. 2015 jyldyng 1 jeltoqsanynda últtyq valutanyng ainalymgha engizilgenine 20 jyl toluyna oray 20 myng tengelik banknot ainalymgha shygharyldy.

Býgingi kýni banknot diapazony 500, 1000, 2000, 5000, 10 myng jәne 20 myng tengelik banknottardyng nominaldarynan túrady. Monetalar diapazony 1, 2, 5, 10, 20, 50 jәne 100, 200 tengelik retti eselik qúrylym bolyp tabylady.

Abai.kz

3 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2273
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3590