Senbi, 20 Sәuir 2024
Qogham 11025 15 pikir 12 Qazan, 2022 saghat 15:59

«Úzaq ýzilis strategiyasy» - Qazaqstannyng «mysyqtileu» peyildegi taraptargha mardymdy jauaby

Halyqaralyq qatynastar jýiesining damuyndaghy býgingi erekshelikti kýrdeli transformasiya kezeni nemese senim daghdarysy men qaqtyghystardyng qarqyn alghan uaqyty dep suretteuge bolady. Búghan yqpal etken sebepterding biri retinde kópjaqty qauipsizdik instituttarynyng funksionaldyghy men diplomatiyadaghy profilaktika, janjaldy retteu tetikterining tiyimdi dengeyde júmys isteuining әlsirep ketkendigin aitsa bolady.

Býginde Qazaqstan syrtqy strategiyada pragmatizmge negizdelgen kópvektorly belsendi sayasat ústanady. Múnday ústanym әriyne Qazaqstannyng әlemdik qauymdastyqtyng jauapty mýshesi retindegi rólin nyghayta týsuge mýmkindik bereri anyq.

Memlekettik strategiyanyng ýshtaghanyn qúraytyn memlekettin, biznesting jәne әrbir azamattyng mýddesin qorghau sayasatynyng arqasynda Qazaqstan әlemdi әbigerge salyp otyrghan býgingi geosayasy shiyenelis jaghdayynda da eldegi túraqtylyqty saqtay alyp otyr.

Qazaqstannyng Resey Federasiyasymen yntymaqtastyghy manyzynyng strategiyalyq mәnge ie ekendigi aitpasa da týsinikti. Bir ghana syrtqy sayasat tújyrymdamasynda (2030 jylgha deyin) Resey – odaqtastyq qatynastardy damytudy josparlap otyrghan elder qatarynda birinshi orynda túr.

Ókinishke oray, songhy kezderi Resey biyligi ókilderi Qazaqstan-Resey arasyndaghy dostyq qatynasqa syzat týsiru qaupin tughyzatyn týrli arandatu mәlimdemelerin taratuda. Ásirese, Resey men Batys arasyndaghy teketires qaqtyghysy terendegen sayyn múnday mәlimdemelerding sany da kýrt ósude. Vyacheslav Nikonov, biyl qaytys bolghan Vladimir Jirinovskiy, Gennadiy Zuganov, Konstantin Zatulin synda basqa da túlghalar ishtegi qyjyldaryn Qazaqstan tarapyna zapyran qylyp qúsu arqyly kópshilik aldynda sayasy úpay jinaugha tyrysuda.

Áriyne, olardyng sóz saptauyndaghy óreskel mәlimdemeler qoghamda tereng rezonans tughyzyp, aqparat kenistigin úrys maydanyna ainaldyratynyna dau joq. Keyde tipti songhy 30 jyl ghana emes, ózara qarym-qatynas tarihy odan da terenge ketken Qazaqstan men Reseyding arasyna maqsatty týrde syna qaqqysy keletin syrtqy kýshter rasymende bar ma degen oigha qalasyn.

Osynyng kesirinen aqparattyq kenistikte songhy kezderi dostyq peyildegi Reseyding beynesi resmy Mәskeuding kózqarasyna sәikes kelmeytin ústanymdaghy elderge nadan hәm menmen sayasat ústanatyn agressivti el retinde ózgerip bara jatyr.

Degenmen, eki memleketting de Syrtqy ister ministrlikteri ózara strategiyalyq әriptestikke negizdelgen sayasatty saqtaugha kýsh salyp keledi. Múnday ústanymdy qos elding birinshi basshylary da óz mysaldarynda kórsetude. Biyl 19 tamyzda Sochy qalasynda Vladimir Putin men Qasym-Jomart Toqaevtyng ózara kezdesui osyghan aiqyn dәlel. Eki elding preziydentteri sonday-aq, Peterbordaghy memleket basshylarynyng beyresmy kezdesui ayasynda da jeke әngime ótkizgen bolatyn.

Qazaqstan Resey sayasatkerleri tarapynan jýieli týrde bolyp túratyn arandatushylyq pen «mysyqtileu» peyildegi mәlimdemelerine kóp jaghdayda «úzaq ýzilis» strategiyasyn qoldanady.

Sauatty oi-qisyngha syimaytyn jaghdaylar da bar. Mysaly Qazaqstangha qatysty tayauda ghana kezekti mәlimdemesin aitqan deputat K.Zatulinning memlekettik dumadaghy negizgi júmys baghyty – TMD elderimen dostyq baylanysty kýsheytu eken. Ásirese ol ózining jaulyq niyettegi pikirin Resey Federasiyasy men Qazaqstan Respublikasy Elshilikterining ózara diplomatiyalyq qarym-qatynas qúrudyng 30 jyldyghy ayasynda is-sharalar ótkizip jatqan tústa aitqany tipti qyzyq boldy. Eki elding sarapshylary, ghalymdary jәne Syrtqy ister ministrlikterining qúrylymdyq basshylary bas qosqan atalghan sharada, qatysushylar qos memleketting dostyq qarym-qatynasyn qiyndatatyn múnday týsinispeushilikterding oryn aluy – keybir sayasatkerlerding әrqaysysy derbes memlekeket retindegi bizding elderimizding syrttaghy barlyq oqighalargha ýnemi birdey kózqarasta boluy mýmkin emes ekenin qabyldaghysy kelmeuinen degen qorytyndygha keldi.

Ózderining osynday «qortyq oilaryn» ózgege tanugha әues kórshi eldegi osynday «beypil auyzdy» arandatushylargha layyqty jauap retinde eki el arasynda saraptamalyq kenes júmysyn jandandyru úsynysy aityldy. Eger atalghan kenes dúrys júmys atqarsa – onda ózekti mәselelerdi uaqytyly anyqtap, der kezinde sheshim qabyldaugha óz septigin tiygizer edi.

Áriyne Qazaqstan tarapy soltýstiktegi kórshi memleket turaly pikir bildirgende әrqashanda neghúrlym ústamdy, obektivti pikir aitudy jón kóredi. Ásirese qazirgi shiyelenisti kezeng jaghdayynda «eki eli auyzgha tórt eli qaqpaq» qaghidasyn úmytpaghan abzal.

Resey Federasiyasy tarapynyng ýlken narazylyghyn tudyrghan oqigha – Quat Ahmetovtyng әreketi bolghan edi. Nәtiyjesinde, atalghan azamattyng jasaghan isi Qazaqstannyng qylmystyq kodeksining 174-babymen (últaralyq alauyzdyqty qozdyru). rәsimdelip, oghan qarsy qylmystyq is qozghaldy.

Degenmen, reseylik taraptan aitylghan qisynsyz pikirlerding barlyghy da nazardan tys qalghan joq. Olargha berilgen jauaptyng barlyghy da uaqyt talabyn eskergen, emosiyasyz sabyrly qalypta aityldy jәne tútas elding ústanymyna emes, jekelegen sayasatkerlerding kózqarasyna baghyttaldy.

Qazaqstan tarapynyng búnday ústanymynyng tamyry terende jatyr. Tarihtan belgili, dala diplomatiyasyn mengergen qazaq handary da pragmatizmge negizdelgen kópvektorly syrtqy sayasy strategiyasyn sәtti iske asyra bilgen bolatyn. Múnday strategiya Úly daladaghy sauda joldaryn saqtap, alys-beristi damytu, óz iyeligindegi әskeri, әleumettik, azyq-týlik qauipsizdigin qamtamasyz etu, shet memlekettermen tiyimdi odaq qúru qajettiliginen tuyndaghan edi. Resey patshalyghyndaghy Birinshi Petrding zamanynan bastap syrtqy sayasattaghy basty nazar orys baghytyna audy.

Kópvektorly sayasat, pragmatizm ústanymy – búl diplomatiyalyq strategiyadaghy Qazaqstan joly. Búnyng týbinde әsirese syrtqy sayasatta dúrys sheshimder qabyldaugha jauapty túlghalardyng kemeldigi men terendigi jatyr deuge bolady. Áriyne, kósh tizginin bedeldi halyqaralyq qúrylymdarda talay jyl jemisti qyzmet atqarghan tәjiriybeli diplomat ústap otyrghanda búlay boluy zandy ta.

Taktikalyq túrghydan alghanda, múnday úzaq merzimdi reaksiya aqparattyq kenistiktegi alashapqyndy azaytyp, salmaqty sayasatkerler men sarapshylardyng oiyn pysyqtaugha mýmkindik beredi. Múnday salqynqandylyq ózining ne jasap jatqanyn anyq biletin, onyng qorytyndysynyng qalay bolatynynan naqty boljamy bar biylikke ghana tәn.

Búl rette, kópvektorly ústanymdy memleket ýshin ózin derbes el retinde dәleldeuge mýmkindik bermeytin әlsiz strategiya dep synaytyndar – búl talay jylghy tabysty tәjiriybe barysynda qalyptasqan baysaldy boljamgha negizdelgen kýrdeli tandau ekenin týsinuleri tiyis.

Qazaqstan siyaqty memleketting syrtqy sayasat shenberin qalyptastyruyna jahandyq jәne ónirlik dengeyde oryn alyp jatatyn oqighalar syndy jýielik faktorlar negizinen kóp әser etedi.

Qalay bolghanda da kópvektorly ústanym – ainaladaghy daghdarysty jaghday kezeninde ózara tepe-tendikti saqtay otyryp últtyq mýddeni qorghaudyng naqty joly. Sondyqtan tek osynday is-әreket strategiyasy ghana bizge jan-jaqty jәne naqty faktorlardy eskere otyryp Reseymen úzaq merzimdi seriktestikti kózdeytin qarym-qatynas ornatugha mýmkindik beredi.

Abai.kz

15 pikir