Shyghys Qazaqstan oblysynyng әkimi

Berdibek Mashbekúly Saparbaevtyng nazaryna!

«Mening elim - mening Qazaqstanym!» deydi londondyq olimpiada jýldegeri, óskemendik Oliga Rypakova.  «Algha, algha, qazaqtyng jigitteri!» dep shyrqaydy óskemendik әnshi, balalar ýiining týlegi Jenya Vybylov. «Gýling bolyp egilemin, jyryng bolyp tógilemin» deydi qoldaryn jýrek túsyna qoyghan Krupskaya atyndaghy mektep-internattyng sary ýrpek balalary. Elin maqtanysh tútqan sezimderining shynayylyghy sonday, kózine eriksiz jas keledi. Al, óskemendik qazaq el aldyna shyqpay-aq, tek túryp tughan tili ýshin tyrnaqtay tirlik istegisi kelse, qalalyq biylik ony tulaqtay tartqylap, jabyla qudalatqyzyp otyr. Álem elderining qazirgi jahandanu zamanynyng ózinde eng aldymen otansýigishtikke shaqyratyn, últtyq qúndylyqtardy nasihattaytyn dýniyeler jasaugha úmtylys jasap jatqany tap bizding qala ýshin ýlgi emes siyaqty.

Shyghys Qazaqstan oblysynyng әkimi

Berdibek Mashbekúly Saparbaevtyng nazaryna!

«Mening elim - mening Qazaqstanym!» deydi londondyq olimpiada jýldegeri, óskemendik Oliga Rypakova.  «Algha, algha, qazaqtyng jigitteri!» dep shyrqaydy óskemendik әnshi, balalar ýiining týlegi Jenya Vybylov. «Gýling bolyp egilemin, jyryng bolyp tógilemin» deydi qoldaryn jýrek túsyna qoyghan Krupskaya atyndaghy mektep-internattyng sary ýrpek balalary. Elin maqtanysh tútqan sezimderining shynayylyghy sonday, kózine eriksiz jas keledi. Al, óskemendik qazaq el aldyna shyqpay-aq, tek túryp tughan tili ýshin tyrnaqtay tirlik istegisi kelse, qalalyq biylik ony tulaqtay tartqylap, jabyla qudalatqyzyp otyr. Álem elderining qazirgi jahandanu zamanynyng ózinde eng aldymen otansýigishtikke shaqyratyn, últtyq qúndylyqtardy nasihattaytyn dýniyeler jasaugha úmtylys jasap jatqany tap bizding qala ýshin ýlgi emes siyaqty.

Ana tilimizdegi jalghyz qalalyq gazet «Óskemen» 2009 jyly Islam Ábishev qala әkimi bolyp túrghanda  alghash qazaq tilinde shyghyp, ishinde orys tilinde birneshe bet qana bolghan. Qalalyq әkimdikke qarasty gazette qauly-qararlar, mәslihat sheshimderi t.s.s. resmy materialdar jariyalanatyndyqtan, kóbinese budjettik mekemeler men memlekettik qyzmetkerler jazylady. «Óskemen» gazetining shygha  bastaghanyna 1 jyl tolghanda,  gazet ekige bólinip, orys tilinde «Usti-Kamenogorsk» shygha bastaghan. Orys gazeti redaktorynyng mindetin diyrektor N.A. Shimolina qosa atqaryp keledi. «Ayqyn liyter» gazetinde, «Uk.kz» saytynda tilshi bolyp isteytin ol búl jerdegi qyzmetine búryn jýrdim-bardym qarap kelgen.

Ótken jylghy mausym aiynyng sonynda «Óskemen» gazetining redaktory qala әkimimen ótkizilgen tikeley jelide týsken saualdargha bólim basshylarynyng qaytarghan jauaptaryn qazaqshagha audaryp berudi ótindi. Aqshasyna kelisip, 64 bet mәtindi ýiden audaryp әkep bergen bolatynmyn. Sol kýni qalalyq ishki sayasat bólimining bastyghy B.Bakinova meni kabiynetine shaqyryp alyp, «Mine, kezinde «Altay alashy» dep ashpaq bolghan gazetimiz jabylugha ainalyp barady. Adam túraqtamaytyn boldy.  Gazette istegen tәjiriybeng bar ghoy, qalyp kómektes» degen song 1 qyrkýiekke deyin isteytin bolyp, keliskenmin. Senbi, jeksenbi kýnderi de is-sharalargha baryp, oghan aqy da, qosymsha demalys ta súramay, gazetting sapasyn jaqsartu ýshin, kóbirek materialdar jazugha tyrystym. Oghan qosa jergilikti materialdarmen «Qylmys pen jaza», jerles aqyn-jazushylar shygharmashylyghymen «Ádebiyet» betterin jýrgizip otyrdym. Gazet shyghatyn kýni týste kelip, kóbinese týnge taman gazetti bizge tastap, ketip qalatyn redaktor meni korrektor etip, bar júmysty artyp qoyghysy keldi. Diyrektordy da kóp kórmegendikten, onymen aramyzda aldynghy 4 aida esh renish bolmaghan. Biraq, qazaq redaktoryna qatysty jazylghan 3 aktige de qol qoidan bas tartqanmyn.

Qazan aiynyng 3-nen bastap, qalalyq ishki sayasat bólimi redaktor bolatyn adam izdestirip, taba almady. Búryn istegenderdi qayta alghysy kelmedi. 7 qarashadan bastap, redaktor mindetin atqarushy etip mening atyma syrtymnan búiryq jazdy. Jaraydy, kәsiby tilshi emespin, adamy tabylghansha, taghdyry maghan qarap qalghan gazetti shyghara túrayyn degen oida ghana bolghanmyn. Aylyq alatyn kez taqaghanda baryp, ótken kýn retin qoyyp, ishki sayasat bólimi bastyghynyng atyna ótinish jazghanmyn.

Songhy redaktor júmystan ketken kezde qazaq redaksiyasynda birde-bir joghary bilimdi maman, birde-bir diktofon qalmaghan bolatyn. Qújat ataulydan 3 jyl boyy bitpegen 1 qara jurnal ghana. Onyng ishinde sәuir aiynda jazylghan «Óskemen» gazetining jabyluy turaly maqala jazu» degen tapsyrma túr. 3 student-tilshi, ýsheui de kýndizgi bólimning 2-3 kursynda, ekeui jarty stavkamen 13,5 myn, bireui 27 myng tenge ailyq alady. Verstalshik syrttay bólimning 2 kurs, korrektor magistraturanyng kýndizgi bólimining 1 kursynda oqidy. Qazaq redaksiyasy el auzynda bayaghydan «detsad» atanyp jýrgen. Diyrektor  bas kóterer adamdy kórse,  jeke basyna tiyisip, júmys istetpeuge mashyqtanghany sonday, múnda ylghy studentter ghana iriktelip qalghan. Júmysyna jauapkershilikpen qarap, kýnde (!) júmys isteytin adam múnyng qolayyna jaqpaydy.  Júmysqa kele salyp, «A vy eshe zdesi?» deydi de, kýni boyy úsaq-týiekpen mazasyn alyp, jýikesin júqartyp bitiredi.  Kezinde qazaq redaksiyasyna qanshama talantty, talapty tilshiler ailyqtyng az ekenin bile túra, ana tilindegi gazet ýshin kelgenmen, shygharmashylyq túr ghoy, jay júmysqa jaghday jasalmaytynyn kórgen son, júmystan ketip otyrghan. «Arqada ayaz qyspasa, arqar auyp nesi bar?» Olar istegen kezde gazet dәp osynday iyesiz qalmaghan, júmys isteytin basqa adamdar bolsa, qazaq tilining qadirin qashyrghan jerden men de ketip qalar edim ghoy.

Bir ghana zandy túlghanyng atyna tirkelgen eki gazetting jaghdayy eki týrli ekenin qalalyq biylik kórmey otyrghan joq,  qazaq tildi gazetting syrtqy betine deyin qate órip, mazmúny nasharlap, oqyrmanyn joghaltyp jatqanyn bilip otyrsa da, gazet әiteuir shyghyp jatsa bolghanymen 3 jyl boyy qaramaghan. Jabylyp qalyp, júrt shulamasa, oblys әkimining qúlaghyna jetpese boldy. Qazaq tildi gazetke tiyesili, osynsha uaqyt ýnemdelgen qarajatty óz qaltalaryna baspaghan bolar, biraq qanday maqsatqa júmsap jatqandary taghy belgisiz.

Tegi, «auylbay әiel» gazet  shyghara alady dep kýtpese kerek, alghashqy nómir shyghysymen-aq, diyrektor meni jana kórgendey shýilige ketti. Búryn týgel ótetin 2,5 myng gazetting teng jartysyn ótpedi dep redaksiyagha әkep tastady. Sebebin súraghanymda, «qazaqtar gazet oqymaydy, qarasha aiyna deyin ghana jazylghan» dep jauap berdi. Odan keyin syrtqy beti, odan mazmúny nashar dep orys redaksiyasynyng qyzmetkerleri (!) men qazaq redaksiyasyndaghy 2 tilshi-studentke qol qoyghyzyp, jinalys ashpaq bolyp, qala әkimining orynbasary A. Núrghaziyev pen ishki sayasat bólimi bastyghy B.Bakinovanyng atyna 2 ret shaghym jazdy.  Songhy 2 aidaghy syrtqy betining taqyryptary: «Últtyq ónerdi úlyqtaghan «Jiger» ansambli jýldeli oraldy», «Jastar sayasatynyng jay-kýii qanday?», «Tuyna tura qara! Eltanbany eldikting belgisi dep bil!», «Qazaqstan Respublikasy Túnghysh Preziydenti kýni merekesimen!», «Qazaqstan Respublikasynyng Tәuelsizdigi kýnimen!», Elbasynyng Qazaqstan halqyna joldauy «Qazaqstan - 2050 strategiyasy - qalyptasqan memleketting jana sayasy baghyty», «Tórlet, qútty jana jyl!», «Kóbeysin shildehana, qonys toylar, Kez keldi oryndalar jaqsy oilar!» bolatyn. Basqy betterde, qalagha baylanysty janalyqtarda artyq-auys eshteme bolmaghan. Songhy betterdegi internetten alynatyn, mysaly kino jayly «Qazaq kinosynyng jana qalyby», «Qazaq tilindegi kino kórermenin qalyptastyru qanday dengeyde?», «Balanyz  qanday kino kóredi?» , «Qazaqstanda últtyq onlayn oiyndar payda bolady» , «Qazaqstan premieralary -2012» degen taqyryptarmen qatar, «Erkin elding uniyversiyteti de erkin boluy kerek»  degen QAEU preziydenti, akademiyk, Óskemen qalasynyng qúrmetti azamaty E.Mәmbetqaziyevpen interviu,  ruhaniyat betinde «Bauyrjan Momyshúly: Altyn-kýmiske eshqashan qyzyqqan da, soghan moyyn búrghan da emespin» tәrizdi materialdar bolghan, keybireuding mazasyn osylar qashyrghan tәrizdi. Ishki sayasat bólimi 1-2 ret qana shaghyn material berip, is-sharany habarlaghany bolmasa, aqparat jaghynan kómektespegen bolatyn. Tek basylugha tiyis qauly-qararlardy jiberip, solardy  ghana týgendeytin.

Diyrektorgha әu bastan «birlesip júmys isteyik, maghan kómek kerek» degende bas tartqan bolatyn. Orys redaksiyasymen bir bólmedemiz,  poshta, telefon ortaq bolghandyqtan,  aqparattardy bizden jasyryp qalyp otyrdy. Tek qalalyq әkimdikting ghana is sharasyna baryp, ózgesi turaly habarsyz qaldyq. Eki studentti qysqy sessiya bastaldy dep 1 ailyq demalysqa qoya berdi, ýshinshi studentting de sessiyasy bastalyp, songhy sandardy men mýlde jalghyz shyghardym.  Korrektor da, betteushi de student, olardy da sabaqtarynan qaltyrmaugha tyrystym.  Apta sayyn shyghatyn 24 bettik gazetting 17 betin (qalghany telebaghdarlama) toltyru ýshin, qanshama is-sharalargha baru, maqala jazu, janalyqtardy jinau, materialdardy irikteu, pochta qarau,  internet aqtaru, avtorlardyng jazghanyn óndeu, tipti júldyznamagha deyin audaru, eng sonynda gazet betteushining janyna otyryp, (dizayner joq)  barlyq betti kórkemdep, internet fotolaryna deyin tauyp qoy (fotografqa foto bergizbey qoyghan) býkil uaqytymdy aldy. Kýndiz maza bermegen son, júmysty ýide týnde istegen kezderim boldy. 2 ay boyy gazetke habarlandyru bersek te, tilshi tabylmady. Qalada qazaq tildi jurnalist az, bos jýrgen eshkim joq, әri múndaghy jaghdaydan bәri habardar. «Qazaq tili ýshin kelinder» dep namystaryn janysam da, «Apta sayyn 2-3 maqala jazyp berseng boldy» dep jalynsam da, eshkim kelmedi. Ishki sayasat bólimining bastyghy ýnemi «jana jyldan keyin jaghday jaqsarady» dep  sendirumen boldy. 3 qantar kýni qala әkimining orynbasary A.Núrghaziyev shaqyryp alyp, meni birinshi ret kórip túrsa da, bir auyz sózge kelmesten diyrektordy  «renjitetinim» ýshin júmystan qudy. Qala әkimining qabyldauyna jazyldym, ol shaqyrmady. Oblys әkimining qabyldauyna baru ýshin kózge kórinbeytin sansyz kedergilerge tap bolyp, kire almadym. Aldymen oblystyq ishki sayasat bólimining bastyghy qantardyng 20-na deyin diyrektordy auystyryp, jana oryngha kóshirip, eki redaksiyany bólek otyrghyzu turaly kómekshisine tapsyrma berdi. Odan keyin qalalyq ishki sayasat bólimi diyrektormen qosylyp, meni «újymgha júmys istetpeytin úrysqaq» atandyryp shyghardy. Aldynghy 2 shaghymdy ózgertip, osylay dep qayta jazghyzghan. «Jalghyz adam qalay 20 adamgha júmys istetpeydi, qalay jarty jyl boyy búghan tózip kelgen, orys redaksiyasynda birneshe diktofon bar, bayaghydan beri neghyp eshteme jazyp almaghan» degenimdi tyndamastan, «újymnyng shyrqyn búzushy» retinde eskertu jariyalady. JShS bolghany jayly habarlandyru berip, eki gazetting de tirajyn 1myng etip, baspahanany auystyrdy. Eki kýnnen keyin jana jyldyng alghashqy nomerining syrtqy betindegi ózimizding uniyversiytette oqytushy, abaytanushy - ghalymnyng suretin, ishki bettegi interviuin  «Qaydaghy bireuing kim? Búl әkimning gazeti!» dep synap-minep taghy shyqty. Mine, osy sәtten bastap, múnda qaludyng esh maghynasy qalmaghanyn týsinip, әri qatty zoryqqannan densaulyghym syr berip, búl júmystan shyghugha bel bayladym. Oblystyq ishki sayasat bólimi úsynghan júmys ornyna barsam, «jurnalist emessin» dep júmysqa almady. Sonda eki ay boyy jurnalist emes adamgha biylikting gazetin jalghyz shyghartyp qoyyp, bәri qayda qarap otyrghan? Uәde bergen adam ornynda bolmaghan son, oblys әkimining birinshi orynbasaryna kirdim. Ol da meni birinshi ret kórip túrsa da, «búryn qayda istedin, ol jerlerden nege shyqtyn, endi barghan jerinde syiyspay jatsang ne istemeksin» dep ózime dýrse qoya berdi. Týsinikti, diyrektor men qalalyq biylik birigip, men turaly «pikir» qalyptastyryp, әkim orynbasary A.Núrghazivting kabiynetinde bastalghan dau oblystyq kólemdegi «dauylgha» ainalyp ýlgergen. Osy sebepten endi qalaghan júmysyma da kire almaytyn siyaqtymyn. Mening «gazet shyghatyn kýni keshki 8-de menimen júmys isteuge psiholog shaqyrdy» dep diyrektordy sotqa beruime, «qazaq redaksiyasynda student bolsyn, 40 jyl enbek ótili bar zeynetker bolsyn 15 myng tenge alady, al әkimdikte otyratyn enbek ótili kóp emes, viydeooperator bala redaksiya kassasynan 70 myng alady» dep qarjy polisiyasyna da kezinde shaghymdanuyma bolushy edi. Biraq, bәle izdeuge uaqytym da, qúlqym da bolmady, ana tilimdegi gazet shyqpay qalmasynshy dep ghana óz-ózimdi qinap, ayanbay júmys istedim. Aqyn Serik Ghabdullinning sózin, qalamen attas kishkentay gazetke  qaratyp: «Óskemenim! Men sening keltirmedim atyna min!» dep senimmen aita alamyn, oghan gazetti búrynghysymen salystyryp, bagha berip jýrgen oqyrmandar pikiri kuә. Al mening jarty jyl júmys istep,  9 apta jalghyz jýrgende, densaulyghymdy tozdyrghan gazet nómirlerinen basqa eshqanday kuәm joq, aq niyetting sony búlay ayaqtalatynyn bilgen joqpyn. 10-12 adam jabylyp shygharatyn orys tildi gazetti qazaq tildiden artyq etip kórsetu ýshin jasaghan úsaq-týiek qastyqtaryn tizip aityp jatudyng ózi úyat. Asqar Qisaevich qazaqqa qyryn qarap qoldap otyrghan son, Shimolina shy shygharuyn qoymaghan. Qazaq tildi gazetting tozghanyn elge bildirgenshe, bir adamdy jabylyp qudalaghan biylik ataulynyng bәrine tiyimdi bolyp otyr.

Endi mine, jaldamaly pәterimizding jalghyz terezesinen anyq kórinip túratyn Botbay tauyndaghy «Qazaqstan» degen jazugha, biyiktegi kók tudyng jelbiregenine qarap, tósek tartyp auyryp jatqanyma birneshe kýn boldy. Meni budjettik mekemeler júmysqa almay jatsa, arendagha beriletin pәter kezeginen de shyghyp qalamyn. Pәteraqy men oqu aqysyna jylyna 700 myng tenge tabuym kerek. Ózderi ailap qughan júmystan «1 ay otrabotkasyz-aq kete ber» dep 10 kýn búryn quana-quana qol qoyyp bergen. Búiryqta boyynsha 7 kýn ótse de, әli enbek kitapshama jazu jazbay, aqshalay esep aiyryspay otyr. Oblys әkiminen tómengi biylik týgel solardyng sózin sóilep otyrghanda, syrtymnan statiyamen shygharyp, men kórmegen qújattar payda bolyp jatsa da, tang qalmaytyn dәrejege jettim. Ne istep jatqandaryn kim bilsin? Meyli, «itting iyesi bolsa, bórining tәnirisi bar» degen...

«Óskemenim, qashan senen qazaqy ot kóremin» dep jyrlap ótken talant iyesi Rýstem Esdәuletov turaly «Rýstem jaqqan shyraq barda, qazaq teatrynyng oty óshpeydi!» deydi halqy qazir.  Al ol armandaghan Óskemenning qazaqy oty qashan kórinedi? Ana tilimiz latyn әlipbiyine kóship bolghansha, talay shyraq óship qalmay ma?  Eshkim de kóshege shyghyp, aiqaylaghaly jatqan joq, әrkim aldyna kelgen isti arlaryna qaray abyroymen oryndaghysy keledi. Tek jýrgen adamdy «tentek» atandyratyn biylikting qúryghy úzyn, biraq...

P.S.

Jer betindegi ómir jana kezenge ayaq basty. Balyqtar dәuiri ayaqtalyp, Suqúighysh kezeni bastaldy. Búryn adamdar balyqtar tәrizdi ómir sýrip keldi, óz ortasynyng qalauymen ghana jýrip, odan alystaugha qoryqty. Endi jana oilar men iydeyalar susha sapyrylysyp, sana silkinetin uaqyt bastalyp keledi. Abay aitqanday Allany, Adamzatty, Aqiqatty shyn mәninde sýie biletinderge ózgeristen qorqyp, qiyndyqtan qashudyng esh qajeti joq.

Áliya Sadybaeva, Óskemen qalasy.

Abai.kz