Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Súhbat 2885 0 pikir 18 Tamyz, 2022 saghat 20:35

Tenizdegi shekara

Álem boyynsha aumaghy eng ýlken sanalatyn Resey Federasiyasynyng Kaspiy tenizindegi shekarasy Qazaqstan Respublikasynyng shekarashylary kýzetetin aumaqtan kishi. Osylaysha tenizdegi eng ýlken uchaskeni kýzetu qazaqstandyq shekarashylardyng ýlesinde.

Shekara qyzmetining 30 jyldyghyn atap ótu qarsanynda tenizshi shekarashylardyng qalyptasuy turaly ÚQK Shekara qyzmetining Shekarany kýzetu departamenti Jaghalau kýzeti basqarmasynyng bastyghy 1 rangili kapitan Sabyr Hasanovpen súhbattasqan bolatynbyz.

- Sabyr Haydarúly, Europa men Aziyany bólip jatqan qart Kaspiy tenizinde birneshe memleketting shekarasy týiisetini belgili jәne bizding shekarashylar kýzetetin uchaske basqalardan edәuir ýlken, jana qalyptasqan jas el alghashqyda su betin qalay kýzetke aldy?

- Negizinen qazaqstandyq teniz shekarashylarynyng tarihy 1993 jyldyng 2 sәuirinen bastau alady deuge bolady. Sebebi sol kýni QR Preziydentining Jarlyghymen Qazaqstannyng Áskeriy-teniz kýshteri qúrylyp, tenizdegi tynyshtyq pen su betindegi shekarany kýzetetin qyzmetti qosa atqardy, al 1998 jyly atalghan qyzmetti atqaratyn bólimsheler Shekara kýzeti kýshterining qúramyna berildi. Búl bólimshe shekaralyq korablider men katerler brigadasy dep ataldy. Alghashqy bolyp bólimsheni 1 rangili kapitan Ahmetjan Shukputov basqarghan edi. Sodan beri Iran, Týrikmenstan, Resey jәne Ázerbayjan memleketterimen shektesetin Kaspiy tenizindegi qazaqstandyq 2320 shaqyrymnan astam jerdi kýzetip kelemiz. Endi ghana tәuelsiz el bolghan jyldary memleketimizde su aidyndaryn kýzetetin tehnikalar tapshy boldy. El Preziydentining shekara shebin qyraghy kýzetu turaly tapsyrmasynyng negizinde Oral qalasynda óz tehnikalarymyzdy, yaghny shekara korablideri men katerlerin qúrastyratyn Oral «Zeniyt» zauyty júmysyn bastady. 1995 jyly alghashqy otandyq kater sugha týsirildi. Búl «Súnqar» tiypinde jasalghan jýirik kemelerding alghashqysy edi. Osy orayda sol jyly amerikalyq әriptesterimizding de bir baqylaushy katerdi syigha tartqanyn aita ketu kerek. Birtindep shekara kýzetine paydalanatyn tehnikalarymyzdyng kóbengine baylanysty su betindegi shekara syzyghyn kesip ótushilerding zannamagha sәikes әreket etuin tolyq qadaghaladyq. Shekarashylar tenizde tek shekara syzyghyn ghana kýzetip qoymay, qazaqstandyq sularda jýzetin jýzu qúraldarynyng qyzmetin de qadaghalaydy. Shekara búzushylargha kelsek, birinshi kezde óte kóp boldy. Olar qughanda qashyp qútylu ýshin jýzu qúraldaryn kýsheytip, qosymsha motor salyp, jýirik etip jasap alghan. Biraq shekarashy kemeler de osal emes, qughany qútylghan joq әzirge. Shekara aviasiyasynyng kómegine de jýgingen kezderimiz boldy. Qyzmetti birlesip atqaramyz.

- Sudaghy shekaramyzdy búzatyndar negizinen kimder, nemese qay elding azamattary, kóbine qanday sebeptermen shekara búzady?

Tenizding bizding memleketke qarasty bóligi su januarlaryna, sonyng ishinde baghaly balyqtargha óte bay. Sondyqtan da shekara búzushylar bizding aumaqqa qúmar. Shekarany búzugha talpynatyndar kórshi memleketterding jәne óz elimizding azamattary. Olar onay olja tabu ýshin týrli qulyqqa da baryp jatady. Mәselen, óz otandastarymyz arnayy rúqsatpen balyq aulaugha shyghyp, shamadan tys kóp aulaydy, nemese rúqsat etilmegen balyqqa kózi týsedi, tipti uyldyryghy ýshin qúndy balyqty qynaday qyryp ta jatady. Resey jәne Ázerbayjan elderi aumaghynan arqalanyp aram oimen kelip, aiyppúl arqalap ketetinder de kezdesedi. Týrmege toghytylghandary da bar. Bir kezderi shekarashylardyng zandy talaptaryn tyndamay, salghan torlaryn tastay qashqan qara niyettilerge qaru da qoldanghanbyz. Qúralaydy kózge atqan mergen shekarashylar búzushylar mingen qayyqtyng qozghaltqyshynan atyp toqtaugha mәjbýrleydi. Olar qashyp qútylu ýshin, keyde shekarashylar zaqymdamau ýshin motorynyng ýstine jatyp alyp «jankeshtilikke» baryp jatady.

- Sudaghy shekaramyzdy mýltiksiz kýzetu ýshin shekaralyq korablider men katerler jan-jaqty jaraqtalghan boluy kerek, bizdik kemelerimizding býgingi jaghdayy qalay?

- Iya, zamannyng talabyna say tehnikalarymyzdy janartyp kelemiz. Qazir 50-den astam shekaralyq korablider men katerler kýn demey, týn demey tenizdi toruyldap jýr. Olar su aidynyndaghy qalyqtaghan qarany anyqtay alatyn aspaptarmen jabdyqtalghan. Kemelerge qoyylyp jatqan qúrylghylar sheteldik ýzdik ýlgiler. Jogharyda aityp ótkendey, qular qara niyetin iske asyru ýshin su astymen de shekara búzugha tyrysady. Osy orayda qazirgi kezde kemelerimizge sudyng astyndaghy kez-kelgen qozghalys turaly qúlaghdar etetin sheteldik qúrylghy – gidroakustikalyq stansa ornattyq. Odan bólek júmysty jenildetetin birneshe jobalardy synaqtan ótkizudemiz. Bautino kentinde kemelerge qyzmet kórsetip, jóndeu júmystaryn jýrgizetin oryn jabdyqtaldy. Shekarany tek tenizde emes, jaghalaudan da baqylaytyn bólimshelerimiz bar. Olar tәulik boyy su betin toruyldap otyrady. Barlyq bólimsheler arasynda symsyz baylanys arqyly ýnemi aqparat almasyp túrady.

- Tenizshi shekarashylar elimizde Kaspiy tenizinen basqa qay ónirlerde qyzmet atqarady?

- Kaspiy tenizin Aqtau, Atyrau qalalarynda jәne Bautino kentinde ornalasqan diviziondar kýzetedi. Odan bólek tenizshi shekarashylar elimizge Qytay Halyq Respublikasynan kirip, Resey Federasiyasyna aghyp ótetin Qara Ertisting qauipsizdigin qadaghalap, Syrdariya, Oral ózenderindegi shekara shebin sholyp otyrady. Qara Ertisting kiretin túsyn Shekara qyzmetining Shyghys Qazaqstan oblysy boyynsha departamentine qarasty Kýrshim shekara basqarmasynyn, al ózenning Resey aumaghyna shyghatyn jaghyn Pavlodar oblysy boyynsha departamentining kishi katerler toby kýzetedi. Al Syrdariyany Týrkistan oblysy boyynsha departamentine qarasty Saryaghash shekara basqarmasynyng shekarashylary kýzetse, Oral ózenin BQO departamentining «Aqsay» kishi katerler toby kýzetke alghan.

- Tenizshi mamandardy qayda dayyndaysyzdar, ózge elding shekarashylarymen ózara tәjiriybe almasasyzdar ma?

- Ofiyserlik qúramnyng basym bóligi Resey Federasiyasynyng әskery joghary oqu oryndaryn tәmәmdaghan mamandar. Sonymen qatar, Aqtau qalasyndaghy Sh.Esenov atyndaghy Kaspiy memlekettik tehnologiyalar jәne injiniring uniyversiytetining týlekteri de tenizshi shekarashylar sapynda qyzmet atqaruda. Al serjanttyq qúram men matrostardy ózimiz dayyndaymyz. Aqtau qalasyndaghy ShQ Jaghalau kýzeti departamentining qúramynda jas matrostardy tenizge dayyndaytyn oqu-jattyghu ortalyghy bar. Ortalyqta jas jauyngerler әskery jarghynyng әlippesin, yaghny adymdap jýrudi, jýzudi, atudy, әskery til qatudy ýirenuden bólek, arnayy dayyndalghan oqu trenajerinde jýzu qúraldaryn, ondaghy san týrli qúrylghylardy, kemede shtattan tys jaghday oryn alghanda, ony joy joldaryn, adamgha alghashqy kómek kórsetu siyaqty daghdylardy mengeredi. Osydan keyin ghana olar tenizge qyzmet etuge jiberiledi. Al tәjiriybe almasugha kelsek, reseylik, әzerbayjandyq әriptestermen jýieli týrde birlesken oqu-jattyghular ótkizip túramyz. Keyde jattyghugha týrikmendik shekarashylar da qatysady. Bir kezderi bizding kemeler Bakuding jaghalauyna baryp birlesken jattyghugha qatysqan bolatyn. Qazirgi uaqytta shekara kýzetuden kóshi ilgeri Týrkiya memleketimen tәjiriybe almasudy qolgha aldyq. Esterinizde bolsa Preziydent Qasym-Jomart Toqaev Týrkiyagha sapary kezinde myzghymas dostyqqa, tatu bauyrlastyq pen strategiyalyq yqpaldastyqqa negizdelgen Qazaqstan men Týrkiya arasyndaghy kópjaqty baylanystardyng qarqyndy damytu kerektigin aitqan bolatyn. Bizding jәne reseylik shekarashylardyng kýzetu әdisi úqsas, al týrkiyalyq shekarashylardyng tәjiriybesi bólek, ózindik erekshelikteri bar. Shekarashylary basqa Europa elderi siyaqty ishki ister organdarynyng qúramyna kiredi. Onyng ýstine turistik el bolyp tabylatyn Týrkiya әlemge aty jariya «NATO» - dep atalatyn Soltýstik Atlanttyq shart úiymynyng qúramyna kiredi. Tenizdi kýzetu tarihy óte terennen bastalatyn búl memleketten alarymyz da ýirenerimiz kóp. Týrik shekarashylaryna Jerorta, Qara jәne Egey tenizderi aimaghyn kýzetu jýktelgen. Olardyng kýzetu qúraldary men әskery tehnikasy edәuir alda. Barlyq baghyttaghy qyzmetterine IT tehnologiyany engizuge den qoyghan. «Bayraktar» atymen tanys úshqyshsyz úshu apparattaryn jaqsy bilemiz ghoy, dәl sol siyaqty su aidyndaryna da qashyqtyqtan qadaghalaytyn katerlerdi paydalanudy qolgha alghan. Osy jyldyng mausym, shilde ailarynda bizding tenizshi shekarashylardan jasaqtalghan top Týrkiyanyng Antaliya qalasynda ornalasqan týrik shekarashylarynyng oqu ortalyghynda bolyp, «Tenizde izdeu jәne qútqaru» oqytu kursy boyynsha sabaqtargha qatysyp qaytty. Oqu barysynda әriptesterding úiymdastyrushylyq qúrylymy, jaghalau kýzeti korablideri men katerlerining basqaru organdary tanystyryldy, sýnguir toby mamandary jәne tenizdegi jaghdaydy baqylauda ústaytyn teniz ýilestiru ortalyghy basshylarymen kezdesu ótti. Oqu kursynyng sonynda týrik әriptester sertifikattar tabystap, keleshekte qazaq elimen yntymaqtastyqqa dayyn ekenin jetkizgen. Búl jiynda qazaqstandyq shekarashylardy bastap barghan 1-dәrejeli kapitan Daniyar Malichubaev týrik elining halyqaralyq qatynastardy úiymdastyru mәselesi boyynsha, al 2-dәrejeli kapitan Asqar Dәuletbekov korablider men katerlerding qyzmeti jóninde qajetti jәne tiyimdi tәsilderdi zerdelep qaytty. Preziydentimizding «Týrkiya – Qazaqstannyng Euraziya qúrlyghyndaghy eng manyzdy әri senimdi seriktesterining biri», - dep aitqanynday, búl baghytta aldaghy uaqytqa qúrghan josparlarymyz kóp. Aytpaqshy, 1-dәrejeli kapitan Daniyar Malichubaev әskery bilimin osy Týrik elinde alghan shekara qyzmetindegi biregey ofiyser. Ol býgingi kýni teniz shekarashylarynyng negizgi bólimshesi sanalatyn Shekara qyzmetining Manghystau oblysy boyynsha departamenti bastyghynyng birinshi orynbasary jauapty qyzmetin atqaryp otyr.

- Memlekettik shekarany suda búzugha tyrysatyndar kóp ekeni belgili, elimizge kelui mýmkin shyghyndar turaly aityp ótseniz.

- Shekara búzushylar aldynghy jyldarmen salystyrghanda edәuir azaydy. Biz su aidyndarynda shekara búzushylardy, zansyz tauar tasushylardy jәne su januarlaryna ziyan keltirushilermen kýresti jalghastyryp kelemiz. Osy baghytta elimizdegi tiyisti organdarmen ózara is-qimyl jasap, týrli shekaralyq operasiyalar ótkizemiz. Jyl basynan beri 109 shekara búzushy ústalyp, 2,6 mln. tengege әkimshilik aiyppúl arqalady, 52 birlik әrtýrli jýzu qúraldary qolgha týsti. Tenizden úzyndyghy 300 shaqyrym bolatyn brokonerlik au alyndy. Tabighy mekendeu ortasyna bekire túqymdas 575 jәne 4 803 basqa da baghaly balyq jiberilip, 43 itbalyq qaytaryldy. Shekarashylardyng qyraghy qyzmetining arqasynda jalpy somasy 1 mlrd. tengeden asatyn shyghynnyng aldy alyndy.

- Súhbatynyzgha rahmet!

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2253
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3513