Júma, 26 Sәuir 2024
Janalyqtar 3687 1 pikir 5 Shilde, 2022 saghat 14:37

Pandemiya. Kósh. Konsul

Jaqynda ghana QHR-nyng syrtqy ister ministri Uang Iy myrza elimizge memlekettik saparmen kelip, elimizding syrtqy ister ministri Múqtar Tileuberdimen kezdesip, "Ortalyq Aziya-Qytay " formatyndaghy syrtqy ister ministrlerining ýshinshi otyrysyna qatynasty. Ótken jyldyng ayaghynda Qytay syrtqy ister ministri jәne Qytay premier-ministrining orynbasary, ortalyq partiya komiytetining sayasy buro mýshesi Han Djyng myrza elimizge kelip, sol kezdegi elimizding premier ministrining birinshi orynbasary Álihan Smayylovpen kezdesip, pandemiya kezindegi jәne pandemiyadan keyingi eki el qarym-qatynasyn qalypty jaghdaygha týsiru túraly kenesken-di.

Pandemiya bastalyp,órshy bastaghan kezde elimizding talaby boyynsha eki el shekarasy uaqytsha jabylyp,әue qatynasy,iskerlik,tuystyq barys-kelis tolyqtay toqtap, tek jýk kólikteri bayau qozghalghanymen,shekara týbinde sanmyndaghan vagondar jinalyp qalghan. Jogharydaghy kezdesulerden keyin eki jaqtyng memlekettik kәsiporyndary men kompaniya-korporasiya qyzmetkerlerine viza alugha kvota bólinip,Qytay kәsipkerleri Cheng Dudan Almatygha toqtap, basqa baghytqa jalghasty úshatyn úshaq arqyly elimizge kelse,qazaq kәsipkerleri Gankong arqyly ishki Qytaydyng iri qalalaryna bara bastady. Qazaq eli Qytaymen shekarany japqanymen TMD elderi jәne Evro odaqpen,Týrik elderi kenesimen,Islam elderi konferensiyasymen shekarasyn japqan joq. Sondyqtan da bolar Qytaydaghy qandastarymyzdyng qarjylyq mýmkindigi barlary Tashkent,Moskva,Dubay,Stambul,soghys bastalmay túrghanda Kiyev arqyly elimizge kele bastady .Bastabynda shekaralyq kýzet qyzmetkerleri jaghynan biraz kedergige úshyraghanymen, keyin Dýniyejýzi qazaqtarynyng qauymdastyghy men "Otandastar " qory basshylarynyng tikeley aralasuymen búl kedergiler týbegeyli alynyp tastaldy. Búl jerde airyqsha aita ketetin bir jәit, Shynjandaghy jaghday men ishki Qytaydaghy damyghan rayondardyng pasporttyq rejiymi basqashalau. Shynjanda 2016 jyldan bastap jeke tólqújatty jergilikti oryndar jinap alyp kerek kezinde arnauly rúhsatnamamen berilse,memlekettik qyzmetkerler men basshylyq qyzmettegiler jәne kompartiya mýsheleri demalys kezinde shetelge shyghuyna tiym salynghan,al kelip jatqan qandastarymyz eki týrli jolmen shekara attap jatyr.

Birinshisi, kәsipkerler men olardyng tuystary túraqty tirkeulerin teniz boyyndaghy damyghan rayondargha auystyryp kelip jatyr,ol jaqta pasporttyq rejiymi birshama bos.

Ekinshi týri,eki elding ortaq kelisimi boyynsha kóshi-qon shaqyrtuyn aldyryp,ol jaqtaghy túraqty tirkeulerin birjolata óshirip,qozghalmaytyn mýlkin satyp, tap-taza bolyp kelip jatyr. Oghan kóp kedergi joq,әldebir pysyqaylardyng әuejaygha baryp alyp men nemese mening úiymym pәlen kisi,týgen otbasyny kóshirip keldi dep syrnaylatyp-kerneyletip danghaza tudyruy "anqau elge,aramza molda bolghan" populistik tirlik qana.
Elimiz otyz jyldan beri túraqty,dәiekti jýrgizip kele jatqan kóp vektorly sayasatynyng arqasynda әlemdik sayasy oiyndarda tepe-tendikti saqtap,eshkimning qanjyghasynda ketpey algha jyljyp kelemiz. Pandemiyany enserip,"tórtinshi qantar oqighasynyng " synynan sýrinbey ótip,Ata zannyng qúrylymyna ózgeris engizip,asyghystau bolsada ótpeli kezende jabylyp qalghan oblystardy ashyp ýlgirdik. Endi pandemiyadan keyingi damu ýderisimiz qalay bolady?Qanday baghyttargha basymdyq beremiz? Mine, búl barlyq biylik ókili men partiya-toptardyn,qoghamdyq úiymdardyn,belsendi,yntaly azamattardyng bәrin oilandyrsa kerek. Álemdik qaqtyghys shiylenisip,yadrolyq alapat soghystyng tóbesi kórine bastaghanda,sol әlemdik oiynshylardyng biri Qytaymen bolghan qarym-qatynasymyz qay mejeden kórinedi?Osy otyz jyldyq barys-keliste neden úttyq,neden әttegen-ay dedik?Alghashynda әlemdegi eng ýlken óndiris oshaghynan arzan tovarlar bizge toqtausyz aghylsa,endi qazba baylyqtarymyzdy birlesip iygeruge ynta bildirip otyr. "Qúrlyqtaghy bir jol,bir jaghalau jibek joly jobasy" eng alghash Núr-Súltanda әlemge jәriya etildi sonymen birge auylsharuashylyghy,shyghys pen batysty tútastyryp jatqan kólik magistraly da olardyng nazarynda. Biz Lianiungang porty arqyly múqiytqa shyghatyn boldyq,Ýrimshi qalasynan vizalyq júmystardy rettep otyratyn is basqarma ashtyq,1949 jyldan keyin birde-bir sheteldikter Shynjang men Tiybetten osynday mekeme asha almaghanyn eskersek, búl Qazaq diplomatiya tarihyndaghy ýlken tabys .Batystyng býkil adamzatqa ortaq degen qúndylyqtaryn qalqan etip әlemdik ekonomikagha qoja bolyp kele jatqan AQSh bastaghan migranttar eli men últtyq dәstýr,mentaliyetti túghyr etip ,avtoritarizmge arqa sýiegen Resey,Qytay,Iran bastaghan elder eki ýiekke bólinip,óz qúndylyqtaryn tyqpalap qaqtyghysqanda ortasynda qalghan bizder "eki kemening qúiryghyn ústaghan sugha ketedining " ayaghyn qúshpasaq boldy. Dese de "Úlybritaniyanyng mәngilik jauy da ,dosy da joq tek mýddesi bar " degen Cherchillding búl kýnde aksiomagha ainalghan tújyrymdamasyna sýiengenimiz abzal.

Tәuelsizdikting altyn besigi bolghan elimizding ruhany ,mәdeny ,ekonomika,finans ortalyghyna ainalghan aru qala Almatyda әlemdik qarjylyq úiymdar men týrli halyqaralyq qauymdastyqtardyng jәne alpauyt elderding konsuldyqtary júmys isteydi .Sonyng biri QHR-nyng Almatydaghy bas konsuldyghy .Tәuelsizdikten keyin elimizge millionnan astam qandastarymyz alys-jaqyn shetelderden kelse ,olardyng eki jýz mynnan nemese jirma payyzdan astamy Almatyda tirkeude túrady .qazirgi Almaty oblysynyng Qarasay ,Talghar ,Jambyl ,Enbekshi qazaqstan ,Ile audandarynda da Ózbekstan ,Qytaydan kelgen qandastarymyz tyghyz ornalasqan. Qytaydan kelgen jarty milliongha tayau qandastarymyz týstiktegi eki qala ,tórt obylysqa jәne shyghystaghy eki obylysqa shoghyrlana irge tepken .Osy aumaqtaghy qandastarymyz shekara ashylyp ,qalypty ómir bastalghanda barlyq qúqyqtyq-zandyq ,túrmystyq qújattaryn rәsimdeu ýshin osy konsuldyqtyng qyzmetine jýginedi .

Birneshe jyldyng aldyndaghy Shynjandaghy sayasiy,qúqyqtyq jaghdaydyng kýrt ózgerui oghan jalghasqan pandemiya qarapayym halyqtyng qalypty ómirine erekshe keri yqpal etti. Kóptegen әkimshilik,qúqyqtyq kedergiler qordalanyp qalyp,sheshimin kýtude. Byltyr jyl sonyna taman QHR-nyng Almatyda túratyn bas konsuly auysty. Úzaq jyl Qytaydyng syrtqy ister minstrliginde júmys istegen Vey Szyan hanym júmysqa kirise salyp,garantiyalyq shekteulerding arasynan jol tauyp eki elding qarym-qatynasynda qarapayym halyqtyng taghdyryna kóbirek mәn bere bastady. Birneshe onlayn kezdesu jasap eki elde ómir sýrip jatqan tuma-tuystardyng ózara esen-saulyq súrasuyna mýmkindik tudyrdy. Eki jyldan beri beri Shynjannan tuysshylap,sayahattap,is-sparmen kelip qayta almay qalghan jirma mynnan artyq Qytay azamattarynyng (toqsan payyzdan astamy qandastar ) jaghdayyn basty nazarda ústady, sonymen birge tәuelsizdikten keyin Qazaqstangha kóship kelgen qandastar men Almatyda ómir sýrip jatqan dungan, úighyr diasporalarynyng jaghdayy da úmyt qalmady. Bas konsul osy qoghamdyq úiymdardyng kenselerine baryp pikir almasty. Eki elding dostyq qarym-qatynasyn jana órege kóteru jolynda atqarar belsendi rolderin atap ótip,barlyq mәseleni aqyldasyp sheshuge múryndyq bolularyn ótindi. Sonymen birge әleumettik jelide óz paraqshasyn ashyp Qytay elining jetken jetistikteri men Qazaq elimen bolghan mәdeni,ekonomikalyq baylanystardyng únamdy jaqtaryn nasihattay bastady. Áriyne,kóp adamnyng týsiniginde Qytay eli jabyq el sanalyp,sayasatkerleri men diplomattary óte saq bolyp,ashyq әngimege,dauly mәselelerge bara bermeydi. Partiyalyq mýdde men prinsipti bәrinen joghary qoyady. Osy túrghydan kelgende,"eldestirmek elshiden " degendey Vey Szyan hanymnyng myna shynayy,ashyq әreketteri,eki el qarym-qatynasynda kórinis berip otyrghan shetin,sezimtal mәselelerdi týsinuge,sheshuge talpynuy,óz mamandyghyna degen joghary jauapkershiligi bizdi qanaghattandyryp otyr. Mamyr aiynyng 23 júldyzynda qalalyq No:181 mektepke baryp sonda oqyp jatqan,ata-anasy Qytayda túratyn jetkinshekterding haldaryn súrap merekelik syilyq ýlestirdi,27 -i mamyrda qalalyq balalar kómek ortalyghyna baryp kómekke múqtaj balalardyng hal-jayyn bilip bәrine futbolka syilady. Mausymnyng biri QR últtyq ghylym akademiyasynyng 75 jyldyq mereytoyyna baryp qatynassa,2-i kýni "deloviy Kazahstan " gazetining redaksiyasyna bas súghyp, jurnalisttermen kenes ótkizdi .

Mausymnyng 6 kýni " Jebeu " RQB-ning Almatydaghy kensesine qasyna bas konsuldyng orynbasary Lu Y myrza men konsul Yang Yang myrzany ertken Vey Szyan hanym arnayy keldi. Kezdesuge "Jebeuding " qúryltayshylary Omarәli Ádilbekúly,Qúrmet Qadylqazyúly,Talghat Mamyrúly,Rahym Ayypúly,Erjan Shәripqanúly qatysty .Alghashqy sóz alghan Omarәli Ádilbekúly qonaqtar men qonaq iyelerin qysqasha tanystyryp ótken son,sóz tiyegin aghytqan bas konsul" pandemiyadan keyin túnghysh ret jýzdesip otyrmyz. Búdan búryn birneshe ret onlayn kezdesken edik, endi mine didarlasudyng reti kelip otyr,sizderding úiymnyng eki elding dostyghy ýshin atqarghan júmystaryn eki elde joghary baghalap otyr. Búl joly qyzdyrma kyzyl sóz aitpay dostyq peyil,shyn niyetpen әngimeleseyik. Men tyndaugha keldim ara-túra týsinbegen jerimdi sizderden súraymyn tek shynayy jauap berinizder. Qazir Shynjannan osy elge qonys audarghan kisilerding qújattyq jaqtan biraz qinalyp jatqanyn estip-bilip jatyrmyn. Eki el ortaq tanymgha kelip qol qoyghan qújattar,kelisimder ayasynda barlyq tuyndaghan,bolashaqta tuyndaytyn mәselelerdi talqylayyq. Men sheshe almaytyn mәselelerdi joghary jaqqa joldaymyn,sheshuding jolyn qarastyramyz. "Osydan keyin sóz alghan Raqym Ayypúly,Omarәli Ádilbekúly,Talghat Mamyrúly biraz manyzdy dep sanaghan oilaryn ortagha saldy. Olar Qazaqstangha kelip azamattyq alghan kisilerding túraqty tirkeuin óshirip,pasporttyn qiu jәne diplom men neke kuәligining notariustan ótken audarmasyn rastau,tuystyq shaqyrtu kezindegi senimhat jәne qozghalmaytyn mýlik pen jer telimderine,bala oqytugha,ósiyetke qatysty senimhattarda jýiege týsken bir izdilik joq bolghandyqtan qarapayym halyq kóptegen әkimshilik,zandyq-qúqyqtyq kedergilerge úshyrap jatqanyn aitty. Shekara jabylghannan keyin jirma mynnan astam Shynjanda túraqty tirkeude túratyn Qytay azamattary sharasyzdan osyndsghy tuys-tughan,dos-jarandaryn panalap kýn kórip jatqany da sóz boldy. Bas konsuldyng auzynan mausymnyng 22 -inen bastap eki elding arasynda әue qatynasy qalpyna keletinin estigen song osy joldardyng avtory 1991 jyldan keyin Qazaqstangha kóship kelgen azamattar eki el ortaq qoldanatyn elektrondy vizadan shettetilip otyrghanyn,osy jaghdaydy búdan búryn bas elshi men eks bas konsulgha aitqanyn biraq túshymdy jauap ala almaghanyn aitqanda,bas konsul búl jaghdaydan habarsyz ekenin, biraq qatysty orghandardan súrastyryp naqty jauap beretinin aitty. Búdan basqa jastary tolmay zeynetke shyqqan kisilerding barlyghy da sol kezdegi Shynjanda jergilikti jerding jaghdayyna qaray jýrgizilgen sayasattardyng resmy pәrmenimen zeynetke shyqqanyn naqtylap aitqanda,әueli,ýkimettik qúrlymdardy yqshamdau,ekinshi,batys ónirdi ashyp,shekara saudasyn jandandyru,ýshinshi,qos tildi oqu-aghartuda memlekettik tilge basymdyq beru syndy nauqandardyng jemisi ekendigi eske alyndy. Qazir olardyng aldy jetpisten asyp,arty eluge iyek sýiep,enbek qabiletteri tómendep sol zeynetaqysymen otbasylaryn asyrap otyrghany eske týsirildi. Ol kisilerding birazy ýsh-tórt jyldyng aldyndaghy jaghdaygha baylanysty jәne pandemiya kiyip ketkendikten búrynghy júmys oryndarymen habarlasa almay qalghany da aityldy.

Eki saghatqa josparlanghan kezdesu ýsh saghatqa sozyldy,barlyq taqyryp qamtyldy. Býkpesiz әngime órbidi. Alda búdan ýlken masshtabta kezdesip,kenesetinin aitqan hanym eki elding basshylary qol qoyghan barlyq kelisimder ayasynda ashyq әngimege qashanda dayar ekenin aityp jyly qoshtasty. Halqymyz "eldestirmek elshiden " degende osynday barys-kelisti menzese kerek.

Omarәli Ádilbekúly

Abai.kz

1 pikir