Seysenbi, 23 Sәuir 2024
Bir saual 3609 9 pikir 21 Mausym, 2022 saghat 14:05

Germaniya nege soghys ashty?

Erten, 22-mausymda Germaniyanyng Sovet Odaghyna qarsy shabuyl bastaghanyna 81 jyl bolady eken. Jyl sayyn osynday kezende «1941 jyly 22 mausymda fashistik Germaniya opasyzdyqpen soghys jariyalamastan Sovet Odaghyna basyp kirdi» degen qúlaqqa sinisti tújyrym kezekti ret qaytalanyp jatady. Osy shyndyqqa ýilese me? Nemisterding opasyzdyqpen basyp kirgeni ras pa?

Resey tarihshylary 2009 jylgha deyin búl taqyrypqa auyz ashyp kórgen emes. Óitkeni aqiqatty aitugha jol berilmeytin. Tarihy qújattar bolsa ne deydi? Tarihy qújattar Germaniya 1941 jyly 21 mausymda soghys jariyalau turaly Berlinde әzirlengen qújattyng 22-mausymgha qaraghan týnde Mәskeuding resmy ókilderine tapsyrylghanyn aitady.

Germaniya elshisi Verner fon der Shulenberg 1941 jyly 22 mauymda Kremlige kelip, qabyldau bólmesinde birneshe saghat tosyp, tanghy saghat ýshte Syrtqy ister halyq komissary V.Molotovqa ózi telegraf arqyly Berlinnen alghan SSSR-ge qarsy soghys jariyalau turaly notany tapsyrghan. Shamamen sol uaqytta Germaniyanyng Syrtqy ister ministri IY.Ribbentrop Berlinde ózine SSSR-ding Germaniyadaghy elshisi V.Dekanozovty shaqyryp alyp Sovet Odaghyna qarsy әskery qimyl bastalghany turaly nota tapsyrady. Qújat tolyqtay «Nota Ministerstva inostrannyh del Germaniy Sovetskomu praviytelistvu ot 21 iinya 1941 goda» dep atalady.

Sondyqtan «Germaniya Sovet Odaghyna qarsy opasyzdyqpen tútqiyldan soghys bastady» degen tújyrym jalghan bolyp shyqty.

Sonday-aq notagha Germaniyanyng SSSR-ge soghys ashugha mәjbýr bolghan sebepterin aighaqtaytyn ýsh vedomstvo әzirlegen habarlama qosa tirkelgen. Birinshisi, Germaniyagha qarasty aumaqtarda toqtausyz sovettik diyversiyalar jýrip jatqanyn, ekinshiden, Mәskeu tarapynan Reyhqa qarsy dúshpandyq nasihat órship ketkenin jәne kórshi elderde Komintern júmysynyng belsendiligi kýrt artqanyn, ýshinshiden, Germaniyamen shekaralyq aimaqtarda Qyzyl Armiyanyng 160-tan astam diviziyasy shoghyrlandyrylyp qoyylghanyn uәj etedi. Berlin SSSR-ding múnday әreketterin «tu syrtynan soqqy beruge әzirlik» dep baghalap, furer Vermahtqa shyghys shekarada tuyp otyrghan «qauipti jougha» búiryq bergenin habarlaydy.

Qújatta 1939 jyly 23-tamyzda Mәskeude Molotov pen Ribbentrop qol qoyghan Sovet Odaghy men Germaniyanyng ózara shabuyl jasaspau turaly shartty SSSR kýsh jinau ýshin uaqytsha tynys beretin qújat retinde baghalaghany aiyptalghan.

Sol notada Germaniyanyng preventivtik soqqy beruge, yaghny SSSR-den búryn soghys bastauyna sebep bolghan jayttar ras pa edi? Reseylik V.Rezun, IY.L.Bunich, S.S.Zaharevich, L.M.Mlechin siyaqty zertteushilerding enbekterinde Sovet Odaghynyng Germaniyagha shabuyl jasaudy kózdeytin «Groza» operasiyasyna әzirlik bir jyl búryn, 1940 jyly nauryz aiynan bastalghany aitylady.

Naqty derekterge qaraghanda 1941 jylghy 12-mamyrgha deyin SSSR-ding Belorus, Kiyev jәne Leningrad әskery okrugtaryna 2 million 200 myng soldat, 8112 tank pen bronetehnika, 6500 әskery úshaq, 37 myng zenbirek pen minomet shoghyrlandyrylghan. Shekara týbine tasylghan janarmay mólsherining moldyghy sonshalyq, nemister shabuyl bastaghan song bir jyldan astam uaqyt әskery tehnikasyna sol janarmaydy paydalanghan. I. Bunichting jazuynsha Germaniyagha qarsy shabuyl operasiyasyna 5 million adam, 11 myng tank, 35 myng zenbirek, 9-10 myng úshaq qatysugha tiyisti bolghan. «Ledokol» degen kitabynda Viktor Suvorov Qyzyl Armiya kýshteri shekara týbindegi ekinshi strategiyalyq eshelongha 1941 jyly 10-shildege deyin jayghasyp ýlgerui kózdelgenin aitady. Alayda qalyptasqan әskery shiyelenis jaghdayynda Germaniyagha qarsy «Groza» operasiyasyn bastau 1941 jylghy 6-shildege belgilenilgen. Múnday qimyldardy sezip qoyghan Germaniya sondyqtan 17 kýn búryn qimyldap, 1941 jyly 22-mausymda Sovet Odaghyna soghys ashqan.
Syrtqy sayasatynda ózining basqynshylyq pighylynan әli kýnge bas tartpaghan Resey biyligi, әriyne, múny moyyndamaydy. Arhivterde sovet-german soghysyna qatysty manyzdy qújattardyng kópshiliginen «qúpiyalylyq» tanbasy sypyrylghan joq. Qayta merzimi taghy 30-50 jylgha úzartylyp tastaldy. Biraq sovet-german soghysynyng bastaluyna әlemdik revolusiya jasaudy kózdegen bolisheviktik SSSR-ding tura jәne janama yqpaly bolghanyna kózimiz aidan anyq jetip otyr. Ári búl shyndyq qazaqstandyq mektep oqulyqtarynda qamtylghany qúba qúp bolar edi.

Marat Bәidildaúly

Abai.kz

9 pikir