Seysenbi, 16 Sәuir 2024
Dey saldym-au 3445 2 pikir 18 Mamyr, 2022 saghat 13:10

Rahmonnyng taghy nemese tәjik nege tolqydy?

Ortalyq Aziya elderining ishinde songhy on jyldyqta biyligi auyspaghan bir ghana el qaldy. Ol Tәjikstan. Tәjik basshysy Rahmon 1994 jyldan bastap taqta otyr. 

Rahmon biyligi elde qanday da bir reforma jasaghan emes jәne el halqynyng әleumettik jaghdayy jyl ótken sayyn nasharlap barady. Emomaly biylikti ústap qaluda ishki elitanyng birligimen qatar, syrtqy kýshte Reseyge senim artady. Sondyqtan da Reseyding eng iri әskery bazasy Tәjikstanda ornalasqan. Resmy Aughanstannan tónetin qauipten Ortalyq Aziyany saqtau maqsatynda túrghan baza, ekinshi jaghynan Rahmon taghynyng kepili desek te bolady.

Songhy jyldary Tәjikstanda әleumettik-ekonomikalyq jaghday kýrt nasharlady. Dushanbe ken oryndarynyng birqataryn Qytaygha úzaq jylgha jalgha beru arqyly budjet shyghynyn toltyrugha tyrysuda. Alayda onyng ekinshi bir keri әseri bar, ol Ortalyq Aziyagha Qytaydyng entelep enuine jol ashuda. Beyresmy derekterge sýienetin bolsaq Ortalyq Aziyadaghy Beyjinning alghashqy әskery negizdegi qúrylymdary dәl osy Tәjikstanda payda bolghan jәne olar әzirge Qytay jalgha alghan kenishterdi kýzetumen ainalysuda. Búl jergilikti halyq pen qytaylyq júmysshylar arasynda qaqtyghystardy birneshe mәrte tuyndatty.

2020 jyly Tәjikstanda әleumettik jaghday kýrt nasharlady. Oghan әlemdik koronavirus pandemiyasy әser etti. Memleket elde virustyng baryn úzaq uaqyt jasyryp kelse de, aqyry pandemiyanyng baryn moyyndaugha mәjbýr boldy. Sebebi halyqaralyq vaksiyana alu jobasynan shet qaludy qalamady, sonymen qatar medisina salasy orasan auyrtpalyqty kótere almaytyny naqty belgili boldy. Elde osy uaqytqa deyin resmy 18 myng adam virus júqtyrghan jәne virustan 125 adam kóz júmghan. Al shyndyghynda tәuelsiz sarapshylar Tәjikstanda virus júqtyrghandar sany jarty millionnan asady degendi aitady.

Virustyng tarauy Tәjikstannyng medisina salasyna ghana auyrtpalyq týsirip qoymay, sonymen qatar sheteldegi Tәjikstannan ketken enbek migranttaryna auyr soqty. Basym bóligi Reseyde júmys isteytin enbek migranttary Tәjikstangha qaytugha mәjbýr boldy jәne eldegi júmyssyzdyq sany artyp, halyqtyng biylikke degen narazylyghy kýsheydi.

Jyghylghangha júdyryq degendey 2022 jyly Resey biyligi Ukrainagha soghys ashyp, әlemdik qauymdastyq basqynshy elge sanksiyalar sala bastady. Reseyden investorlar syrtqa ketti jәne kóptegen kompaniyalar Resey aumaghynan ketudi úighardy. Búl óz kezeginde Reseydi migranttar ýshin tartymsyz ete týsti jәne Reseyge salynghan sanksiyalar enbek migranttarynyng tabysyna әser etti. Osylaysha songhy ýsh aida Tәjikstanda migranttar tarapynan jiberetin qarjy kólemi azayghan.

2021 jyly Tauly Badaqshan avtonomiyalyq oblysynda arnayy operasiya ótip, kýshtik qúrylymdar kýdikti dep tapqan túlghany tútqyndau barysynda kýdikti kóz júmghan bolatyn. Búl halyqtyq tolqulargha әkelip, Horog qalasynda birneshe myng adam jinalghan narazylyqqa úlasty. Narazylyq barysynda qaqtyghys bolyp, taghy birneshe adam kóz júmdy. Alayda tәjik biyligi ol jaytty jauyp qaludy jón sanady. Atalmysh oqighadan keyin Tauly Badaqshan aimaghyndaghy jaghday ushygha týsti, al ortalyq taraptan tekseris kýsheydi. Mamyr aiynda tútqyndaular qayta bastaldy, búl jergilikti halyqtyng narazylyghyn tudyryp, narazylyq taghy da qaqtyghysqa úlasty. Kýshtik qúrylymdar halyqqa rezenke oq atyp, kózden jas aghyzatyn gaz qoldandy. Beyresmy derek boyynsha bir adam qaza tapty.

Sarapshylar Tauly Badaqshandaghy tolqulardyng resmy sebebi tútqyndaular dep atalsa da, shyndyghynda halyqtyng әleumettik jaghdayy, biylikting reforma jýrgizbeui jәne ekonomikalyq ósimning joqtyghy sebep dep atady.

Sarapshylar Tәjikstanda biylik auysudyng aldynda túr degen boljam jasauda. Rahmon biylikti senimdi túlghagha ótkizu jolyn oilastyruda, alayda rejimdi saqtap qalugha layyqty kandidat retinde әli eshkimdi tandamaghan-mys.

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz

2 pikir