Senbi, 20 Sәuir 2024
Janalyqtar 4257 0 pikir 25 Qazan, 2012 saghat 11:06

Abzal Qúspan. Janaózen oqighasy: Poliyseyler soty

Almatyda "Janaózen men Shetpe qasireti: qantógisting sebepteri men saldary" atty taqyrypta ótken qoghamdyq tyndauda advokat Abzal Qúspannyng "Janaózen" oqighasy boyynsha ótken poliyseyler isine qatysty jasaghan bayandamasy.

"Abai.kz"

 

Isting qysqasha anyqtamasy:

Sot prosesining qaralghan uaqyty, sudiya: Aqtau qalalyq sotynyng sudiyasy G.H.Ádilsúltaniymen 2012 jyldyng 27 sәuirmen 28 mamyry aralyghynda qaraldy.

Jәbirlenushiler: tergeumen anyqtalghany 74 adam, onyng 68-i polisiya atqan oqtan әrtýrli dengeydegi jaraqat alsa, 12-i ólgen.

Sottalushylar sany: 5 jogharghy shendi polisiya qyzmetkeri, K.Utegaliyev, B.Bagdabaev, E.Baqytqaliyúly, N.Esbergenov, R.Joldybaev.

Taghylghan aiyp: QR QK-ning 308 baby, 4 bóligi, «B» tarmaghy, qyzmet ókilettigin asyra paydalanu.

Apellyasiya: 2012 jyldyng 19 shildesinde sudiya Gh.H.Sharovtyng tóraghalyq etuimen  Aqtau qalalyq sotynyng ýkimi ózgerissiz qaldyryldy (sottalushylargha qatysty qoldanylghan mýlkin tәrkileudi alyp tastaghannan basqa).

Kassasiya: 2012 jyldyng 29 tamyzynda, kas.alqasymen D.Ámirrovtyn  tóraghalyq etuimen, qúramynda A.Molbaeva, N.Túrjanov bar,  Aqtau qalalyq sotynyng ýkimi jәne apellyasiyalyq alqa Qaulysy ózgerissiz qaldyryldy.

 

 

 

Almatyda "Janaózen men Shetpe qasireti: qantógisting sebepteri men saldary" atty taqyrypta ótken qoghamdyq tyndauda advokat Abzal Qúspannyng "Janaózen" oqighasy boyynsha ótken poliyseyler isine qatysty jasaghan bayandamasy.

"Abai.kz"

 

Isting qysqasha anyqtamasy:

Sot prosesining qaralghan uaqyty, sudiya: Aqtau qalalyq sotynyng sudiyasy G.H.Ádilsúltaniymen 2012 jyldyng 27 sәuirmen 28 mamyry aralyghynda qaraldy.

Jәbirlenushiler: tergeumen anyqtalghany 74 adam, onyng 68-i polisiya atqan oqtan әrtýrli dengeydegi jaraqat alsa, 12-i ólgen.

Sottalushylar sany: 5 jogharghy shendi polisiya qyzmetkeri, K.Utegaliyev, B.Bagdabaev, E.Baqytqaliyúly, N.Esbergenov, R.Joldybaev.

Taghylghan aiyp: QR QK-ning 308 baby, 4 bóligi, «B» tarmaghy, qyzmet ókilettigin asyra paydalanu.

Apellyasiya: 2012 jyldyng 19 shildesinde sudiya Gh.H.Sharovtyng tóraghalyq etuimen  Aqtau qalalyq sotynyng ýkimi ózgerissiz qaldyryldy (sottalushylargha qatysty qoldanylghan mýlkin tәrkileudi alyp tastaghannan basqa).

Kassasiya: 2012 jyldyng 29 tamyzynda, kas.alqasymen D.Ámirrovtyn  tóraghalyq etuimen, qúramynda A.Molbaeva, N.Túrjanov bar,  Aqtau qalalyq sotynyng ýkimi jәne apellyasiyalyq alqa Qaulysy ózgerissiz qaldyryldy.

 

 

 

Kirispe

Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng 1 babyna sәikes, Qazaqstan Respublikasynyng eng qymbat qazynasy - adam jәne adamnyng ómiri, qúqyqtary men bostandyqtary.

Memlekettik biylikting birden-bir bastauy - halyq (Konstitusiya 3 bap 1 bóligi).

Árkimning ómir sýruge qúqyghy bar (Konstitusiya 15 bap, 1 bóligi).

 

Qúrmetti dóngelek ýstel otyrysyna qatysushylar!

Býgingi taqyryp sóz joq óte auyr taqyryp, ol - Qazaqstannyn, birinshi kezekte qazaq halqynyn, órkeniyetti dep esepteletin 21 ghasyrdaghy tragediyasy, jalpyúlttyq qasireti.

Osy bayandamagha men әueli bir Qúdaydyn, odan keyin halyqtyn, tarihtyng aldyndaghy jauapkershilikti tereng sezine otyryp dayyndaldym. Mening búl bayandamadaghy sózderim, tújyrymdarym tek qana sot prosesi barysynda belgili bolghan, anyqtalghan jәne zanger retinde ózim kóz jekizgen faktiler men dәlelderge ghana negizdeledi.

Sot prosesine jәbirlenushi taraptyng qorghaushysy retinde bastan-ayaq qatystym, jәbirlenushilerdin, kuәlerding sotqa bergen kórsetpelerin, sottalushylardyng óz әreketterin aqtap bergen jauaptaryn múqiyat tyndadym, sotta zerttelgen zattay dәleldemeler, әsirese beynejazbalardy tolyq kórip, ondaghy manyzdy degen jerlerin jazyp alyp otyrdym.

Sot tergeui әueli jәbirlenushilerden jәne kuәlerden jauap aludan bastalyp, eng sonynan sottalushylardy jauaptap, odan keyin istegi zattay dәleldemelerdi zertteumen ayaqtaldy.

Sonymen osy sotta naqty ne boldy jәne ne anyqtaldy?

1. Jәbirlenushiler.

Birinshiden, tergeu barysynda jәne sotta jauap bergen jәbirlenushiler

men olardyng ókilderining kórsetpeleri men kuәlerding jauaptarynan belgili bolghanday, jәbirlenushilerding eshqaysysynyng jappay tәrtipsizdikke, al kópshiligining tipti ereuildep túrghan múnayshylargha da qatysy joghy anyqtaldy.

Naqty mysal, alannyng qasynan avtokólik ishinde alansyz ketip bara jatyp pistolet oghynan qaza tapqan, kәmeletke tolmaghan Rahat Kósherov, alannyng manayyna da jolamaghan, mektep janyndaghy bankomattan jalaqysyn almaq bolghan kezde  avtomat oghynan qaza tapqan múghalim, 4 balanyng anasy, Janar Ábdikәrimova, әkimning tapsyrmasy boyynsha oqushylaryn alangha sheruge alyp kelip, oqtan qaza tapqan, ereuilshilerge esh qatysy joq, múghalim Atabergen Hasanov nemese alangha әielin qasyna ertip, 1,6 jәne 3 jastaghy eki balasyn qolyna kóterip túrghan kezde, ayaghynan oq tiyip jaralanghan Egizbaev t.b. Qaytalap aitayyn, búl azamattardyng ózderining nemese janúya mýshelerining alanda ereuildep túrghandargha, jalpy múnayshylargha esh qatystary joq.

Soghan qaramastan, polisiya tarapynan atylghan oqqa negizinen osy qarapayym adamdar ilikken, olardyng barlyghy derlik óz jauaptarynda osy jaghdaydyng ayaq astynan oryn alghanyn, polisiyagha ózderi nemese alandaghy basqa adamdardyng qarsylyq kórsetpegenderin aitty. Odan basqa, erekshe nazar audaratyn jәit - polisiya atys qaruyn qoldanatyny turaly halyqqa eshqanday eskertu (mysaly dauys zoraytqysh arqyly) jasamaghany! Jәbirlenushilerge súraqtar negizinen memlekettik aiyptaushylar jәne mening tarapynan qoyylyp otyrdy, sottalushylar nemese olardyng qorghaushylary tarapynan súraq qoyylyp, nәtiyjesinde jәbirlenushilerding jauaptaryn teriske shygharatynday jaghdaylar sot barysynda mýldem oryn alghan joq. Yaghni, poliyseyler ereuilge esh qatysy joq, beybit túrghyndargha qarsy eskertusiz atys qaruyn qoldanghan.

1/2. Jogharyda atap ketkenimdey, is boyynsha barlyghy 74 adam jәbirlenushi

dep tanylghan. Osylardyng ishinen sot tergeui barysynda 4 adam, ózderine dene jaraqaty aiyptau qorytyndysynda kórsetilgendey alandaghy jappay tәrtipsizdik kezinde emes, keshkisin alghandaryn kórsetti. Olar, 02 mamyrda jauap bergen Tanatarov Sәken, Altybaev Armanbek, 03 mamyrda jauap bergen Dәukenov Núrlan jәne 08 mamyrda jauap bergen Begaliyev Toqtar esimdi jәbirlenushiler. Olardyng bireui júmystan kele jatyp, bireui keshki auysymgha júmysyna bara jatyp, al endi biri ýiining kireberisi aldyna temeki sheguge shyqqan jaghdayda oqqa úshqandaryn naqty uaqytyn kórsete otyryp aityp berdi. Búl óte manyzdy! Óitkeni, búl jәbirlenushilerding jauaptary is boyynsha taghylghan aiyptyng shenberinen shyghyp ketedi, sebebi búl azamattardyng jauaptaryna senetin bolsaq, al jeke mende olargha senbeytindey nemese olardyng jauaptaryn teriske shygharatynday esh negiz joq, belgisiz bireuler keshkisin beybit túrghyndargha qarsy әdeyilep, kózdep oq atqan bolyp shyghady! Olardyng kim ekeni sotta anyqtalghan joq. Biraq, alandaghy jappay tәrtipsizdik týski sagh.12.30 ben 13.00 shamasynda bolghany naqty belgili. Sol kýni keshkisin, qalada komendanttyq saghat engizilip, polisiya qalany óz baqylauyna alghan bolatyn. Ókinishke oray, sot atalghan faktiler boyynsha QR Bas Prokuraturasy atyna jan jaqty tekseru jýrgizip, QR Qylmystyq Kodeksining basqa baptarymen qylmystyq is qozghatu turaly, QR Qylmystyq ister jýrgizu Kodeksining 371-babynyng 5 bóligi, 3 tarmaghyna sәikes, jeke Qauly shygharu jónindegi mening ótinishimdi ayaq-asty qaldyrdy. Jalpy, mening jәne jәbirlenushiler tarapynan jariyalanghan birde-bir manyzdy ótinishter sot tarapynan qanaghattandyrylmaghan bolatyn, biraq ol turaly sәl keyinirek toqtalyp ketemin. Yaghni, sot aiyptau shenberinen shyghyp ketetin, basqa qylmystyq is qúramy sot tergeui barysynda anyqtalyp otyrsa da, oghan eshqanday qúqyqtyq bagha bergen joq.

 

2. Kuәler.

Sotta kuә retinde jauap bergenderdi ekige bólip qarastyrugha bolady; 1. Sol kýni alanda bolghan jay adamdar, 2. Polisiya qyzmetkerleri, yaghny qoldaryna avtomat, pistolet alyp qúrama sappen alangha kelgen 97 polisiya qyzmetkerining 5-i qylmystyq jauapkershilikke tartylsa, qalghan 92-i kuә dep tanylghan.

Sol kuә retinde sotta jauap bergen polisiya qyzmetkerlerining kórsetpeleri jalpy mynaghan sayady, olar kim búiryq bergenin estimegen, kórmegen, olardy eshkim sapqa túrghyzbaghan, ózderi túrghan, sapty kimning basqaryp barghanyn bilmeydi, alandaghy halyqtyng búzaqylyghyn, ne dep aiqaylaghanyna deyin estise de, qastarynda, yaghny saptaghy basqa polisiya qyzmetkerlerining atys qaruyn qoldanghanyn kórmegen, keybireuleri tipti onyng dauysyn da estimegen, ózderi eskertu retinde auagha atqan t.b. Osy baghytta jauap bergen kuә polisiyalardyng kóptigi әri jauaptarynyng ózara úqsastyghy sonsha, olardyng әrqaysysynyng jauabyna jeke toqtalyp, taldap jatudyng ózi artyq.

Polisiya qyzmetkerlerining jauaptaryna senetin bolsaq, olar alannyng janymen jәy ghana ótip bara jatqan, sol kezde alandaghy halyq polisiya jasaghyna ózderi tiyisken, tas laqtyrghan, odan song polisiya atys qaruyn aspangha atugha mәjbýr bolghan. Al, alandaghy halyqtyng jaraqat kimnen, neden jaraqat alghanyn eshbir polisiya qyzmetkeri kórmegen bolyp shyqty!

Al, osy kezde alanda bolghan, ereuildep túrghan múnayshylargha esh qatysy joq jәy kuәler men jәbirlenushilerding jauaby kuә polisiya qyzmetkerlerining jauaptaryna mýldem qarama-qayshy kelip otyrdy. Ayta ketetin bir mәsele, birde-bir kuә nemese jәbirlenushi alandaghy bolghan oqighagha ereuildep túrghan múnayshylardy kinәlamaydy, polisiya kinәli dep sanaydy. Barlyq jәbirlenushi ózine keltirilgen dene jaraqaty nemese adam shyghynyna baylanysty polisiyany kinәli dep esepteytinin kórsetti. Onyng sebebi týsinikti, alanda bolghan halyqtyn, meyli ol qydyryp kelsin, sol jerde ereuildep túrghany bolsyn, qoldarynda qaru nemese suyq qaru bolmaghan jәne olar tarapynan eshbir búzaqylyq әreketter jasalmaghan. Odan basqa eskere ketetin manyzdy jәit, sol kýngi oqigha barysynda sapta bolghan polisiya qyzmetkerlerining birde-biri dene jaraqatyn almaghan!

Bir sózben aitqanda, sotta jauap bergen kuә poliyseyler, sottalushy poliyseylerge kómektesu maqsatynda jalghan jauap berdi dep esepteymin. Naqty mysal; 08 mamyr kýni sotta jauap bergen A.Jorghynov esimdi polisiya qyzmetkeri óz qolynda qaru bolmaghanyn, saptaghy polisiya qyzmetkerlerining eshqaysysynyng qolynan qaru kórmegenin aitty, alangha sappen barghan kezde atys qaruynyng dauysyn estimegen, onyng sebebin, basynda kaska boluymen týsindirdi, alanda jaralanghan adamdardy kórmegen, biraq, әkimshilik aldyna barghan kezde keyin qalalyq ishki ister basqarmasyna sheginu turaly búiryqty estip qoyghanyn aitty. Ózdering oilandarshy, qayta-qayta tarsyldap atylyp jatqan kalashnikov avtomatynyng dauysyn kaska kiyip alghandyqtan estimeytin adam, shegininder degen búiryqty estui mýmkin be? Onyng kóru qabileti turaly aitpay aq-qoyayyn, sebebi, ol sapta aldynda kele jatqan polisiya qyzmetkerining arqasynan ghana qarap kele jatqanyn aitqan bolatyn.

Men óz basym sottaghy jauap bergenderden, polisiya emes, basqa kuәlerding jauabyna senemin, sebebi, jәy adamdardy aldyn-ala mynaday súraqqa bylay jauap beresin, mynaghan jauap bermeysing dep úiymdastyrugha eshkimning mýmkindigi joq. Al, polisiyanyng jóni bólek, olardyng basshylary bar, basshygha sózsiz baghynu Qazaqstandyq polisiyada qalyptasqan tәjiriybe ekendigi eshkimge dau tudyrmaydy dep oilaymyn. Onyng ýstine sottalushy polisiya qyzmetkerlerining eshqaysysynyng da bas sharasy qamauda emes, ýy qamaghynda, qansha jyl birge istegen kez-kelgen polisiya qyzmetkerin ýilerine shaqyryp alyp «sóilesuge» tolyq mýmkindikteri bar. Odan basqa, sotqa kelip jauap bergen kuә poliyseylerding eshqaysysy da oqigha bolghannan keyin, polisiyadan júmystan ketpegen, qyzmet auystyrmaghan, keybireuleri osy oqighadan keyin qyzmetteri ósip ketti, mysaly, Janaózen IIB sol kezdegi bastyghy Qojaev, oqighadan keyin, QR IIM-ning departament bastyghy, al, Manghystau IID bastyghy bolghan Qabylov QR IIM-ning orynbasary qyzmetine jogharylatylghan. Búdan shyghatyn qorytyndy, kuә poliyseyler 1. Basshylaryna qyzmet babynda tikeley baghynyshty adamdar bolsa, 2. Bolghan jaghday ózderine de әseri tiyip ketui mýmkin bolghandyqtan, jeke mýddeleri de bar. Sebebi, tergeu toby әlide júmys atqaryp jatyr, olarmen sottalushylardan basqa da, jauapty polisiya qyzmetkerleri izdestirilude. Yaghni, kuә poliyseyler sot aldynda kórineu jalghan jauap berdi.

 

3. Zattay dәleldemeler.

Sotta zattay dәleldemelerdi zerdeleu barysynda búryn belgisiz bolghan biraz manyzdy jaghdaylar anyqtaldy. Sizder barlyghynyz internetten halyqqa oq jaudyryp jatqan, qúlaghan adamdy úrghylap jatqan polisiya qyzmetkerlerining әreketin kórdinizder, mysaly, «Saule540» -dep at qoyylghan viydeo t.b. Ayta ketetin mәsele - tergeu toby búl viydeomaterialdardy týsirgen adamdardy anyqtap, olardan kuә retinde jauap alyp, saraptama jasap, atalghan materialdardy iske zattay dәleldeme retinde jalghaghan. Yaghni, sizderding internetten kórgen biraz dýniyeleriniz qylmystyq is boyynsha zattay dәleldeme dep tanyldy.

Qylmystyq is qújattarynda olardan bólek, internetke shyqpaghan viydeomaterialdar da jalghanghan. Atap aitqanda, oqigha oryn almay túryp, yaghny 16 jeltoqsangha deyin, oblystyq IID-nen ýsh birdey polisiya qyzmetkeri viydeoapparattarymen Janaózen qalasyna issapargha kelgen. Istegi bar qújattar boyynsha olar, 15 jeltoqsannan bastap bolghan jaghdaylardy viydeogha týsirgen. Yaghni, búnyng asa manyzdylyghy sol, oqigha qalay, neden bastaldy, kim bastady, kim qostady degen súraqtargha beriletin dayyn jauap edi. Onda, alanda túrghan múnayshylar, olarmen polisiya arasyndaghy kiykiljinning bastaluy, polisiyanyng Janaózen IIB aldynda sapqa túryp, qarulanyp jatqany jәne halyqqa atys qaruynan oq atu sәtteri beynelengen. Mysaly, sot aldynda kәmeletke tolmaghan R.Kósherovty atyp óltirgeni ýshin aiyptalghan R.Joldybaev, sol poliyseyler týsirgen viydeoda naqty adamdargha qaratyp tapanshadan oq atyp jatqany beynelengen. Al, ol óz jauabynda tapanshadaghy oqtyng bәrin aspangha qaratyp atyp jiberdim degen bolatyn (tapanshadaghy eki magazin oqty tauysyp atqan). Viydeomaterialdardan jәne týsingenim, ereuildep túrghan múnayshylar alanda beybit túrdy, biraq olardy polisiya alannyng bir shetine qaray tyqsyryp, tar shenberge qysyp tastady. Osy jaghday olardyng ashu-yzasyn tudyryp, ishinara aiqaylar bolghanmen polisiyagha kýsh qoldanbady. Osy viydeony kóru barysynda mende múnayshylargha birinshi qysym kórsetip,  onyng arty qaqtyghysqa úlasuyna sebepker bolghan polisiya qyzmetkerlerining ózi degen pikir qalyptasty. Ýlken ókinishke oray, sol viydeomaterialdar eng manyzdy degen jerlerge kelgen kezde ýzilip qalyp otyrghany. Oghan sebep bolghan istegi qújattar boyynsha, Manghystau oblystyq IID-i tergeu Bas Prokuraturanyng tergeu tobyna olardyng súratuy boyynsha bergen kezde, viydeony tolyq ketirip tastap bergen. Yaghni, sol әreketteri arqyly tergeu júmysyna kedergi keltiruge tyrysqan. Keyinnen saraptama arqyly ondaghy beynebayan ishinara qalypqa keltirilgen-mys. Búl jaghdaylardyng qanshalyqty shyndyqqa sәikes keletini maghan әriyne beymәlim. Yaghni, búl jerde ereuilshiler men polisiya arasyndagha kiykiljinge polisiyanyng ózi sebepker bolghandyghy anyqtaldy.

 

4. Qanaghattandyrylmaghan ótinishter.

Sot sot tergeuinde belgili bolghan, jogharyda atalghan keshki uaqytta jaraqat alghan 4 jәbirlenushige qatysty faktiler boyynsha prokuratura organdary atyna QR Qylmystyq Kodeksining «Adamzatqa qarsy qylmys» nemese «Kisi óltiruge oqtalu» degen babymen qylmystyq is qozghau turaly mәseleni sheshu turaly jeke Qauly shygharuy tiyis edi dep esepteymin.

Mening tarapymnan búl turaly apellyasiyalyq satydaghy sotqa bergen shaghymymnyng negizgi núsqasy da osy bolatyn, alayda, birinshi satydaghy sotta, apellyasiyalyq saty búl ótinishterimdi qanaghattandyrmady.

Odan basqa mening tarapymnan kelesi ótinishter jariyalanghan bolatyn;

Sot aldynda 14 mamyrda kuә retinde jauap bergen Bayúzaqov Q.T.,

jauabynda 16 jeltoqsan kýngi qúrama jasaq qatarynda bolghanyn, sapta ózining aldynda sottalushy Renat Joldybaevtyng kele jatqanyn, ózi ústaghan tapansha nomeri esinde ekenin aityp berdi. Osy kezde sottalushy R.Joldybaevtyng qorghaushysy «Ózinizdikinen basqa taghy kimning tapanshasynyng nomerin bilesiz?» - degen súraghyna oray, ol Renat Joldybaevtyng tapanshasynyng nomerin biletin bolyp shyqty. Yaghny onyng aituynsha, R.Joldybaev sol oqigha bolghan kezde taghylghan aiypta kórsetilgendey, №5031 sandy tapanshany emes, №8426 sandy tapanshany ústaghan. Alayda, tergeu kezinde atalghan azamat sottalushy Joldybaevtyki túrmaq, ózining ústaghan tapansha nomerin esinde emes ekenin aityp kórsetken edi. Ol turaly sotqa tóraghalyq etushi eskertken kezde kuә ne aitaryn bilmey qalghan bolatyn.  Osy әreketi arqyly, kuә Bayúzaqov ózining әriptesi (ekeui de jedel qyzmetker), jerlesi (ekeui de Shyghys Qazaqstannan kelgen) R.Joldybaevqa kómektesuge әreket jasaghany anyq bayqaldy. Sol sebepti men apellyasiyalyq satydaghy sottan atalghan kuәge qatysty jalghan kuәgerlik bergeni ýshin qylmystyq is qozghau mәselesin sheshu turaly ótinish bildirdim.

Osyghan úqsas negizdermen Janaózen qalalyq IIB-nyng bastyghy qyzmetin atqarghan Qojaevqa jәne Manghystau oblystyq IID-ning qyzmetkeri Shinbaevqa qatysty da shara alu turaly ótinishter berildi.

Atalghan ótinishterding manyzdylyghy sol, beybit halyqqa qarsy oq atqan poliyseylerding jalpy sany 97 bolsa, solardyng 5-ne ghana qatysty is sotqa jetti. Qalghan polisiya qyzmetkerlerine qatysty is negizgi isten bólektengen, yaghny búl degenimiz atalghan bes polisiya qyzmetkerlerinen basqalarynyng isi de bolashaqta sotqa joldanuy mýmkindigin joqqa shygharmaydy. Sol kezde kuә retinde tergeude jәne sotta jauaptalatyn polisiya qyzmetkerlerining ózderining búrynghy әriptesterine «kómektesuge» degen niyetterin boldyrmau ýshin de manyzdy edi. Sot búl ótinishterdi mәni boyynsha qaraghan da joq.

Odan basqa, men jәne birneshe jәbirlenushi sottan, Janaózen auruhanasynan 16 jeltoqsan kýngi aurulardy tirkeu jurnalyn, auruhana ishindegi mәiithana jurnalyn, sol kýni kezekshilikte bolghan auruhana jәne mәiithana qyzmetkerlerin de shaqyrtu turaly ótinishterimiz qanaghattandyrylmady. Mening jәne jәbirlenushilerdin, olardyng ókilderining búl jerde anyqtamaq bolghanymyz - sol oqigha saldarynan naqty qansha adam jaraqat aldy, qanshasy óldi, tergeu organdarymen anyqtalghan adamdardan basqa da jәbirlenushiler shyghyp qaluy mýmkin be, degen mәselelerdi anyqtau maqsaty bolghan edi. Ol mýmkin bolmady. Sotty bylay qoyghanda, bizding mýddemizdi qorghap jatqan prokuror da, bizding barlyq ótinishimizge «tergeuding ayasynan shyghugha bolmaydy»-degen negizben qarsylyq bildirumen boldy.

Yaghni, menin, әriptesim A.Núrghaziyevanyng jәne jәbirlenushilerding sotqa bergen ótinishteri sot tarapynan qaralmaq týgili, mәni boyynsha qaralghan da joq.

5. Tújyrym.

Osy jerde polisiyanyng maqsaty sonda ne boldy degen zandy súraq tuyndaydy? Polisiya alangha adamdardy atyp ketu ýshin ghana kelgen be? Is materialdarynan kórgenim, olar adamdargha oq atyp ketkennen basqa esh әreket jasaghan joq. Tipti ózderi atqan oqtan jaralanghan adamdargha jedel jәrdem shaqyrtyp nemese basqalay joldarmen medisinalyq kómek kórsetpegen, ol bylay túrsyn, songhy beynejazbada jaralanyp jatqan adamdardy rezinalyq tayaqpen úrghylap jatqanynyng kuәsi boldyq bәrimiz. Sottalushylardyng qorghaushylary bizding osy baghyttaghy súraqtarymyzgha oray, kuә polisiya qyzmetkerlerine «Sizder jaralanghan adamdargha medisinalyq kómek kórsetuge tiyistisiz be»-dep súraq qoyyp, songhylar «Joq, tiyisti emespiz»-dep jauap berip jatty. Atalghan jaghday kuә polisiya qyzmetkerlerining qúqyqtyq túrghydan sauatsyzdyghyn kórsetedi, әitpese ózderi qoldanugha tiyisti, «Qúqyq qorghau organdary turaly» QR Zanynyng 62 babynyng  1 bóliginde, atys qaruyn, arnauly qúraldardy, dene kýshin qoldanudyng barlyq jaghdaylarynda qyzmetker jeke túlghalardyng qauipsizdigin qamtamasyz etu, zardap shekkenderge shúghyl medisinalyq kómek kórsetu ýshin qajetti sharalardy qoldanugha mindetti - dep, taygha tanba basqanday anyq kórsetilgen.

Osy jerde men 2011 jyly birqatar Evropa elderinde oryn alghan jappay tәrtipsizdikterge jәne oghan qatysty jergilikti polisiya kýshterining qoldanghan amaldaryn salystyru retinde mysalgha keltire ketkim kelip otyr. 01 shilde Afiny, 30 qyrkýiek Germaniyanyng Shtutgart, 16 qazan aiynda Riym, osy aida qaytadan Afiny qalalarynda jappay tәrtipsizdikter oryn alyp, adamdar polisiyagha qarsy tas kesekter, Molotov kokteyli qúiylghan bótelkeler laqtyryp, ghimarattar men kólikterdi órteu nәtiyjesinde óte ýlken kólemde materialdyq shyghyn keltirgen. Biraq, polisiya tarapynan halyqqa qarsy birde-bir ret atys qaruy qoldanylmaghan, negizinen  jaryq jәne shu granatalary (SShG), kózden jas aghyzatyn gaz, al Rim qalasynda solargha qosa su shashatyn mashinalardy paydalanghan. Boldy. Polisiya әreketinen Germaniyanyng Shtutgart qalasynda 1 adamnyng kózine tiygen gazdan auyr dene jaraqatyn aluy - ýlken rezonans tughyzyp, qogham tarapynan polisiyanyng qatygezdigine baylanysty mәsele kóteruge negiz boldy.

Al bizdegi jaghday she? Sottalghandardyng barlyghy - qatardaghy qyzmetkerler emes, joghary bilimdi, joghary shendi polisiya ofiyserleri. Sot prosesi ayaqtalghan sәtke deyin sottalushy Baghdabaevtan basqalary jәbirlenushilerden keshirim súraugha, olarmen tatulasugha esh әreket jasamady, so zalynda balalarynan aiyrylghan ata-analardyng kóz jasynyng kuәsi boldyq, tipti keybirining emosiyasyn iygere almay, talyp qalyp, jedel jәrdem shaqyrtugha da mәjbýr boldyq, biraq, mening bir bayqaghanym, sottalushylar osynyng bәrine bir selt etpedi.

Mening óz tújyrymym sottalghan polisiya qyzmetkerleri ózderining eng basty mindetterin úmytyp qalghan dep esepteymin, ol - halyqty qorghau! Atu, qorlau emes, qorghau bolatyn!

Ishki ister organdary qyzmetkerlerining qyzmeti - «Ishki ister organdary turaly» QR Zanymen retteledi. Atalghan Zannyn  3 babynda ishki ister organdary qyzmetining prinsipteri bekitilgen, oghan sәikes;

Ishki ister organdarynyng qyzmeti zandylyq, dara basshylyq, ishki ister organdary jýiesining birligi, jariyalylyq, qúqyq qorghau jәne basqa da memlekettik organdarmen, lauazymdy túlghalarmen, úiymdarmen jәne azamattarmen ózara is-qimyl jasau prinsipterine negizdelip qúrylady.

Yaghni, búl әrbir polisiya ókilining óz qyzmetinde basshylyqqa alatyn negizgi qaghidalary bolyp tabylady. Búl qaghidalardy saqtamau - zang talaptarynan auytqu bolyp tanylady. Dәl osynday normalar «Qúqyq qorghau organdary turaly» QR Zanymen de kózdelgen.

Endi osy prinsipter Janaózen oqighasynda qanshalyqty saqtalghanyn saralap kóreyik;

Birinshi mәsele - atys qaruyn qoldanu qanshalyqty zangha negizdelgen?

«Qúqyq qorghau organdary turaly» QR Zanynyng (búdan bylay Zan) 59 babynda qaru qoldanudyng maqsaty bylay týsindirilgen;

Atys qaruy, arnauly qúraldar men dene kýshi qoghamgha qauipti әreketterdi toqtatu, qúqyq búzushylyqtardyng sipaty men naqty ahual eskerile otyryp, olardy jasaghan adamdardy ústau jәne qúqyq qorghau organdaryna jetkizu maqsatynda qoldanylady.

Ári qaray, 60 bapta qanday jaghdayda - arnayy qúraldar men jauyngerlik kýshti, al, 61 bapta - atys qaruyn qoldanugha bolatyndyghy retimen kórsetilgen. Osy jerde bir eskeretin jayt - 61 baptyn, 1 bóligi, 2 tarmaghyna sәikes, polisiya qyzmetkerlerine nemese olardyng janúyasyna shabuyl jasalsa olardyng atys qaruyn qoldanugha qúqyly ekendigi bekitilgen. Alayda, dәl osynday jaghdayda, 61 baptyng 1 bóligi, 5 tarmaghyna sәikes, arnayy qúraldar men jauyngerlik kýshti qoldanugha bolatyndyghy da kórsetilgen. Búdan shyghatyn qorytyndy  - polisiyagha bir jaghdayda eki týrli tәsildi tandau qúqyghy berilgen.

Biraq, jogharyda atap kórsetilgendey qúqyq búzushylyqtardyng sipaty men naqty ahual eskerilui tiyis edi.

Osy aitylghandardan qorytyndy pikirim - Janaózen jaghdayynda atys qúralyn qoldanugha berilgen búiryq jәne onyng oryndaluy negizsiz. Sebebi; birinshiden, beynejazbalardan kórgenimizdey halyqtyng qolynda eshqanday qaru nemese atys qúraldary joq. Ekinshiden, polisiyagha arnayy qúraldardy qoldansa da jetkilikti bolatyn. Mysaly, osynday jaghdayda polisiyagha qoldanugha rúqsat etilgen arnayy qúraldar qataryna su atqyshtar (vodomet) da jatqyzylghan, Janaózen jaghdayynda qaqaghan qys aiynda ereuilshilerding ýstinen sumen atqylasa, olardyng ekpinin basugha sol da jetkilikti emes pe? Búl jerde polisiya ókilderining qolynda arnayy qúraldar bolmady deytin bolsaq, ol kelesi negizdermen mýmkin emes nәrse, 1. Ereuilshiler kóshege ayaq astynan shyqqan joq, jeti ay boldy, yaghny polisiya boluy mýmkin oqighagha aldyn-ala dayyndaluy shart 2. Jogharyda atalghan «Ishki ister organdary turaly» Zanynyng 7, 10, 11 baptaryna sәikes, qajettilik bolsa polisiya órt sóndiru qúraldaryna da biylik ete alady. Órt sóndiru mashinasy is jýzinde su atqysh mashinany almastyrady. Ýshinshiden, taghy da sol sotta zerttelgen beynejazbada polisiya ókilderining qashyp bara jatqan adamdargha oq jaudyryp jatqanynyng jәne jaralanghan adamdardy rezina tayaqshalarymen úryp jatqanynyng kuәsi bolamyz.

Osy beynejazba jәne sotta naqty anyqtalghan dәleldemelerge saraptau jasaytyn bolsaq, onda polisiyanyng atys qaruyn qoldanuy negizsiz ghana emes, zansyz da  bolyp tabylmaq.  Sebebi, atys qaruyn qoldanugha birden-bir shart - adamdardyng olargha (polisiyagha) shabuyl jasaghany, ómirlerine qauip tóndirgeni is qújattarymen joqqa shygharylyp otyr.

Qorytyndy: sot Ýkimine sәikes, sottalushy Uteghaliyev 7 jylgha bas bostandyghynan aiyrugha, Esbergenov 6 jylgha bas bostandyghynan aiyrugha, qalghan sottalushylar 5 jyldan bas bostandyghynan aiyrugha, jazalaryn jalpy rejimdegi koloniyada óteuge sottaldy. Jәbirlenushilerding birde-biri sot Ýkimine razy bolghan joq.

Kerisinshe, mening qorghauymdaghy jәbirlenushilerde, búnday qylmystyq is ne ýshin, kim ýshin qozghalghan?, nege sot jәbirlenushi taraptyng ótinishterin qanaghattandyrmady?, nege beybit halyqqa polisiya tarapynan oq atyldy, oghan búiryq bergen kim?, nege atys qaruy «jappay tәrtipsizdikter» úiymdastyrghandargha emes, qarapayym halyqqa, onyng ishinde әiel, bala-shaghagha qoldanyldy?, nege «jappay tәrtipsizdik» ayaqtalghan son, keshki uaqytta adamdargha qarsy oq atyldy, ony kim atty, ne maqsatpen atty?, nege prokuratura men sot «ayyptau shenberinen» shyghyp ketuden sonshalyqty qoryqty?, nege, nege, nege degen basqa da kóptegen súraqtar qaldy? Sot bitti, ýkim zandy kýshine endi, biraq búl qaptaghan súraqtar jauapsyz qaldy...

Qúrmetti qatysushylar, men zangermin. Óz kózimmen ne kórdim, nening kuәsi boldym, Sizdermen sonymen bólistim. Zanger tújyrym jasaghan kezde naqty dәlelderge silteme jasay otyryp, kesip aitugha tiyisti. Men «Janaózen qyrghynyn» úiymdastyrghandar kimder, ol olargha ne ýshin kerek bolghanyn aita almaymyn, men jalpy Sizderding kóp súraqtarynyzgha jauap bere almaymyn ba dep qorqamyn, sebebi, «poliyseyler sotynda» oghan mýmkindik bolghan joq. Jәbirlenushiler ghana emes, ózimning kókeyimdegi kóp súraqtar jauapsyz qaldy.

Men qazirgi tanda bir ghana nәrseni kesip aita alamyn, ol - eger eng jogharghy dengeyde tiyisti týrde tapsyrma beriler bolsa, onda qúqyq qorghau organdarynda, osy oqighagha qatysty dәlelder tolyq jetkilikti.

Tyndaghandarynyzgha rahmet!

Qazaqstan Respublikasy

Batys Qazaqstan advokattar

alqasynyng mýshesi, advokat

Abzal Qúspan

"Abai.kz"

 

0 pikir