Senbi, 20 Sәuir 2024
46 - sóz 3773 22 pikir 26 Qantar, 2022 saghat 13:20

Qazaqstanda qanday oqigha boldy?

Preziydent Q.Toqaevtyng 11-qantarda sóilegen sózi men eks-preziydent N.Nazarbaevtyng 18-qantardaghy mәlimdemesinde «Qazaqstan tәuelsizdigine qauip tóndi!» dep qara búltty tóndirip jatty. Is jýzinde Qazaqstannyng tәuelsizdigine zәredey qauip tóngen emes. El aumaghyna eshqanday agressiya jasalmady.

Sonda Qazaqstanda qanday oqigha boldy?
Qazaqstanda N.Nazarbaev rejiymine, oligarhtyq qanaushy biylikke qarsy últ-azattyq qantar kóterilisi oryn aldy. Ol 2022 jylghy 2-qantarda Janaózende gaz ben benzinnin, azyq-týlikting qymbattauyna narazylyq mitingisinen bastaldy. Ony Aqtau men býkil Manghystau oblysy jaqtady. Ekonomikalyq talaptarmen bastalghan beybit sheru 4-qantarda sayasy sipatqa auysty. Otyz jyl boyy halyqty týrli uәdelermen aldap, tyghyryqqa tiregen, ekonomikalyq qiyndyqtar saldarynan әr otbasyn derlik bankterding kreditterine shyrmaghan, asty-ýsti týrli baylyqtargha toly jerde otyryp kedeylik qamytyn kiygizgen korrupsiyalyq jýie әbden sharshatty. Osynyng saldarynan 5 jәne 6-qantarda narazylyq býkil Qazaqstan aumaghyn qamtydy.

Qoyylghan talap bireu: «Shal ket!». Búl N.Nazarbaev pen qosa tútastay Nazarbaev rejiymining biylikten ketuin talap etken sayasy úran boldy.
2019 jyly 20-nauryzda N.Nazarbaev el tizginin Q.K.Toqaevtyng qolyna bergen. Biraq aldyn ala Qauipsizdik Kenesi turaly zang qabyldap, soghan sәikes Qauipsizdik Kenesining Tóraghasy lauazymyn óle-ólgenshe ózinde qaldyrdy. Yaghny Qauipsizdik Kenesi arqyly barlyq kýshtik qúrylymdar Toqaevqa emes «Shaldyn» ózine baghynatyn. Otyz jyl biylikte otyrghan N.Nazarbaev endi Toqaevtyng tasasynda otyryp, preziydentti de, memleketti de basqara berdi. Preziydentten joghary basqarushy biylik boluy zansyz, legitimdi emes bolatyn. Búl zang tilimen aitsaq memleketti basyp alushylyq. Is jýzinde N.Nazarbaev tek Qazaqstan halqyn ghana emes býkil әlemdik qauymdastyqty da aldap, kezekti ret kózboyaushylyq qadamgha bardy.
Nazarbaevtyng ózi biylikten ketken siyaqty kóringenimen nazarbaevtyq qylmysty jýie, nazarbaevtyq rejim qylshyghy qisaymastan sol kýii qaldy. Osyny týsingen halyq Nazarbaevtyng ózimen qosa nazarbaevtyq jýieni de qúlatugha úmtyldy. Qauip tәuelsizdikke emes Nazarbaev rejiymine tóndi. Óitkeni mitingishiler Qazaqstanda beybit jolmen Nazarbaev rejiymin tónkerip, shynayy halyqtyq, demokratiyalyq biylik ornatu ýshin kóshege jәne alandargha shyqty, arandatushylyq oryn alghan kezde jazyqsyz qan tókti. Kók bayraghyn kóterip alandarda qaza tauyp jatty.

Halyq Almaty, Shymkent qalalarynda, Manghystau men Atyrau, Jambyl men Qyzylorda, Aqmola, Aqtóbe, Shyghys Qazaqstan, Batys Qazaqstan, Qaraghandy, Qostanay, Pavlodar oblystarynda stihiyaly týrde kóshege shyqty. Keybir aqparat kózderining derekterine qaraghanda Qazaqstannyng 44 qalasy men 26 iri eldi mekeninde halyq kóshege shyghyp, alandargha baryp, rejimge narazylyq bildirgen. Kóp jerde, tipti Almatynyng ózinde polisiya jasaqtary halyq jaghyna shyghyp ketti.

Halyq kóterilisinen qoryqqan Nazarbaev ómir boyy atqarmaq bolghan Qauipsizdik Kenesining Tóraghasy qúziretin dereu Q.Toqaevqa tapsyrdy. Búl kóterilisting Toqaevqa tiygizgen eng ýlken paydasy osy boldy. Kýsh qúrylymdarynyng biyligi qolyna tiygen Toqaev rejim qúlasa ózining de birge ketetinin týsindi. Sóitip 20 myng terrorist turaly anyz shyqty. Osyny paydalanyp Qazaqstan shekarasynda birde bir oq atylmasa da, bir sharshy metr jerine eshkim basqynshylyq jasamasa da ODKB úiymynan zansyz kómek súraugha mәjbýr boldy. Búl «terroristermen» kýres ýshin emes, rejimdi saqtap qalu ýshin jasalghan әreket bolatyn.

Halyqtyng óz elin nazarbaevtyq rejim men oligarhtyq biylikten azat etu ýshin úmtylghan kýresi barysynda arandatushylyq әreketter oryn aldy. Halyqtyng sayasy talaptaryn túnshyqtyru ýshin 1986 jyly jeltoqsan kóterilisi kezinde qoldanylghan aila-tәsilder qayta qoldanyldy. Beybit mitingige shyghushylardyng arasyna nazarbaevtyq arandatushylar top-tobymen engizilip, olar ghimarattargha úmtyldy, órt shyghardy. Ári dýkenderdi tonaugha múryndyq boldy. Maroderlik etek aldy. Halyqqa qarsy repressiya jýrgizu ýshin búdan asqan qanday syltau kerek? Syltau qoldan jasaldy. Óz kezeginde búl qaptaghan terrorister men ekstremister turaly oidan shygharylghan aiyptaulargha negiz boldy. Áytpese kólikterine Qazaqstan jalauyn ilip, Qazaqstan әnúranyn aityp sheruleytin qanday patriot «terrorister»?

Q.Toqaevtyng «ogoni na porajeniye!» búiryghynan keyin qarapayym túrghyndar, beybit mitingige shyqqan kóptegen adamdar jazyqsyz oqqa úshty. Resmy derekte qaza tapqan 225 adam dep jariyalandy. Is jýzinde odan da kóp boluy mýmkin.

Qazaqstan Konstitusiyasy 1-babynyng 1 tarmaghynda bekitilgen «Qazaqstan Respublikasy ózin demokratiyalyq, zayyrly, qúqyqtyq jәne әleumettik memleket retinde ornyqtyrady, onyng eng qymbat qazynasy – adam jәne adamnyng ómiri, qúqyqtary men bostandyqtary» degen qaghida ayaqqa taptaldy. Ata zannyng 3-babynyng 1-tarmaghyndaghy «Memlekettik biylikting birden-bir bastauy – halyq» degen qaghidagha eshkim pysqyrghan joq. Ózining zandy qúqyghyn paydalanyp kóshege shyqqan halyqqa oq jaudyryldy. Búl tek qasiret emes óte ýlken zansyzdyq ta boldy.

Sóz arasynda aita keteyik, Qazaqstan jalauyn qorghap alannan ketpey túrghan jigitting (keyin bildik, aty-jóni Berik Ábishev eken) polisiya oghyna úshqany biylik ýshin masqara jaghday boldy. Preziydent Ata zanymyz boyynsha polisiyanyng preziydenti emes ol býkil halyqtyng preziydenti. Sondyqtan oqqa úshqan qarapayym adamdargha týgel ótemaqy tólenui kerek. Búl qantógis eng aldymen halyqpen dialogqa shyqpay oq atqan biylikting kinәsinen.

N.Nazarbaevtyng bәlkim Dubayda tyghylyp jatyp joldaghan mәlimdemesi de әdettegidey ótirikke toly ekenin kórdik. Zang aldynda adamdardyng bәri birdey. Endi ary qaray Q.Toqaev el aldyndaghy bedelin qayta kóteru ýshin eks-preziydentti jauapqa tartu jóninde qadamdargha barugha tiyis. Eng aldymen Nazarbaevty oghan tiyispeu turaly zang kýshinen aiyryp, otbasy men qylmystyq klannyng kýlli aktiyvin memleket budjetine qaytaru sharalaryn qolgha alghany dúrys. Biz Preziydentten «Nur-Otannan» bastap barlyq quyrshaq partiyalardy, Parlament pen Qazaqstan Halqy Assambleyasyn taratugha qatysty batyl qadamdar kýtemiz!

Marat Bәidildaúly

Abai.kz

22 pikir