Júma, 29 Nauryz 2024
Bir súraqtyng tónireginde 2853 9 pikir 17 Qantar, 2022 saghat 18:45

Ispan sayasatkeri: Qazaqstanda ne boldy?

Ispan tilinen resmy emes audarma

Europalyq Odaq Qazaqstan Ýkimetimen jýzege asyrylyp jatqan auqymdy reformalar baghdarlamasynda belsendi yntymaqtasuy qajet...


Avtor: Aleho Vidal-Kuadras - Europarlamentting búrynghy viyse-preziydenti (2004-2007 jj), Kataloniya Halyq partiyasynyng búrynghy tóraghasy (1991-1996 jj).


Qazaqstan Respublikasynda 2 qantarda bastalghan zorlyq-zombylyqtyng órshui sol kýnnen bastap basty taqyryptargha ainalyp, memleketke qatysty qyzyghushylyqtyng artuyna sebep bolyp jәne osy Ortalyq Aziya eli ýkimetining jyldar boyy ony Europagha jaqyndatugha baghyttalghan maqtaugha túrarlyq kýsh-jigerine qaramastan Ispaniyada әli de az tanymal boluda. Áytse de, jaqsy janalyqtan góri BAQ óz nazaryn әrqashanda jaghymsyz janalyqtargha kóbirek audaruda. Songhy eki aptada qazaqtardyng beybit ómirin dýr silkindirgen qandy beyberekettikten keyin ghana ispandyqtar 1991 jyly tәuelsizdigin alghan, oghan deyin 19-shy ghasyrda patsha imperiyasynyng qúramyna kirgen, odan keyin búrynghy KSRO-nyng qúramynda bolghan múnay men gazgha, altyn, aluminiy, uran, hrom, molibden, niykeli, kobalit jәne basqa da tabighy resurstargha bay úlan-ghayyr elge óz basyn búrdy.

Kýtkendey, Qazaqstanda bolyp jatqan qayghyly oqighalardyng sebep-saldaryn týsindiruge baghyttalghan taldaular bizding derekkózderimizde de kóbeyip ketti. Olardyng qatarynda búrynghy ispan syrtqy ister ministrining «qauesetterge ergenshe ýndemegen dúrys» degen sózdi qayta jandandyrghan keng auqymdy týsiniktemesi.

Men Europarlamentting viyse-preziydenti bolghan on bes jyl ishinde Qazaqstangha eki ret keldim jәne sodan beri songhy otyz jyl ishinde materialdyq, mәdeni, әleumettik jәne sayasy jetistikteri aitarlyqtay bolghan halyqpen tyghyz qarym-qatynasta boldym. Qazaqstannyng jan basyna shaqqandaghy jalpy ishki ónimi on tórt esege óskenin aitsaq ta jetkilikti. Elge 370 milliard dollar kóleminde tikeley sheteldik investisiya tartyldy. Ol barlyq dengeyde bilim berude aitarlyqtay jetistikterge jetti jәne Dýniyejýzilik bankting «Doing Business» reytinginde jiyrma besinshi oryngha ie boldy. Onyng eng kóp qonystanghan qalasy Almaty qarqyndy qarjylyq jәne kommersiyalyq ortalyq bolyp tabylady, al jana elorda – Astana – modernizasiyanyng eleuli kýsh-jigeri, jaqsy talgham, shekti sәn-saltanat pen estetikalyq tepe-tendik arqyly joqtan qúrylghan sәulet pen landshafttyq ghajayyp. Men Astana uniyversiytetinde oqyghan leksiyamdy quanyshpen eske alamyn, onda mening bayandamamnan keyingi keng әri qyzu pikirtalasqa qatysqan jýzdegen studentterding bayypty dayyndyqtary men tamasha aghylshyn tilin kórsetkeni meni tang qaldyrdy. Osynday dengey bizding memlekettik joghary oqu oryndarynda bolghanyn qalaymyn.

Qazaqstannyng taghy bir nazar audararlyq ereksheligi – әrtýrli diny konfessiyalardyn, bir kóshede pravoslav shirkeui, katoliktik shirkeu, sinagoganyng nemese meshitting aldynda seruendeuge bolatyn ashyq jәne tolerantty jaghdaydaghy dinning tolyq erkindigi ayasynda ýlgili qatar ómir sýrui. Dýnie jýzining kóptegen basqa elderinde búryn-sondy bolmaghan jayt – dindarlar qúrmet pen kelisimde ómir sýredi. Búl jaghymdy qasiyet institusionaldyq, әleumettik jәne sayasy dengeyde Ýkimet pen Preziydent Nazarbaev tarapynan múqiyat nasihattaldy.

Qazaqstanda jýzden astam adam qaza tapqan, mynnan astam adam jaraqat alghan, әkimshilik ghimarattar qiraghan, әuejaylar basyp alynghan, shabuyldar jasalghan әleumettik qúrylymdaghy eleuli ózgeristerdi sipattau qauipsizdik kýshteri men armiyagha qatysty erekshe qatygezdik, tonau men búzaqylyq kezinde myndaghan adamdar qamaugha alynghan jәne birneshe milliard euro shyghynyna janarmay baghasynyng negizsiz ósuinen tuyndaghan azamattardyng stihiyalyq narazylyghy retinde bastaldy deu shyndyqqa eshqanday qatysy joq. Elding batys ónirlerinde súiytylghan tabighy gazdyng qymbattauyna arnalghan sheruler beybit ótti. Ýkimet búl únamsyz sharanyng kýshin jong ýshin dereu әreket etti, biraq óz qyzmetinen bosatyldy. Búl jaghdaydy kólenkede dayyndalghan, naghyz tónkeris jasau mýmkindigin kýtip otyrghan diyversiyalyq toptar paydalandy. Múny Almatydaghy Qasiyetti Troisa eparhiyasynyng episkopy otandasymyz Hose Luis Mumbiyela óz reziydensiyasynyng terezesinen zombylyqtardy kórip, oryn alghan jaytqa bagha beru barysynda olardy narazylyq emes, qaruly shabuyl retinde sipattady. Oqighagha kimning jauapty ekeni әli belgisiz bolsa da, barlau qyzmetining basshysy men basqa da joghary lauazymdy sheneunikterding qamaugha alynghany jәne tiyisti tergeuler jaqyn arada búl vakhanaliyanyng jay-japsaryn ashatyn bolady.

Qalay bolghanda da, búl ishki qúbylys jәne institusionaldyq qúrylymnyng qalay qúldyramaghanyn jәne Preziydent Q.Toqaev pen biylikting der kezinde, salmaqty jәne batyl reaksiyasy arqasynda qazaqstandyq qoghamgha tynyshtyq pen beybit ómirdin qalay qaytarylghanyn kóru quantady. ÚQShÚ mýshelerinen, Resey, Belarusi, Armeniya, Qyrghyzstan jәne Tәjikstannan kómek súrauy, eng aldymen, búl úiymnyng missiyalarynyng biri - beybitshilikti saqtau jәne terrorizmmen kýresu bolghandyqtan, jәne ekinshiden, eldegi on bir oblystyng basty qalalary beybereketsizdikten otta laulaghan sәtinde óte oryndy boldy. Kórshilerding kómeginsiz múnday ereuil býkil aimaqty túraqsyzdandyryp, Qazaqstandy odan әri oiran men azamattyq soghysqa batyrar edi. Resey ózining gegemoniyasyn kórsetu ýshin Qazaqstanda qalugha qúlshynysy bar degen pikir taghy bir negizsiz qiyal bolyp tabylady. Is jýzinde ÚQShÚ kontingentin shygharu jaqyn arada bastalyp, jaqyn arada ayaqtalady.

Al, әzirshe Ortalyq Aziyadaghy syrtqy saudanyng 50%-y jәne investisiyanyng 48%-y EO-dan keletin Qazaqstanmen jaqynda ghana jetildirilgen keneytilgen Áriptestik jәne yntymaqtastyq jónindegi kelisimdi qoldaytyn Europalyq Odaq әzirge Qazaqstan ýkimetimen jýzege asyrylyp jatqan ekonomikalyq, әleumettik jәne qúqyqtyq reformalardyng auqymdy baghdarlamasynda, әsirese demokratiyanyng sapasyn arttyru jәne adam qúqyqtary salasynda Qazaqstanmen belsendi yntymaqtasuy kerek. Eger bizdin, europalyqtardyn, Aziyadaghy shynayy, bolashaghy zor jәne ózekti seriktesi bolsa, ol – Qazaqstan. Osyny úmytpay, Qazaqstan bizge qanday sýiispenshilikpen, iltipatpen, qúrmetpen qaraghanday, bizde oghan solay qarayyq.

Abai.kz

9 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1582
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2281
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3616