Júma, 29 Nauryz 2024
Aqmyltyq 5330 10 pikir 30 Qarasha, 2021 saghat 19:07

Resey propagandasynan kim qorghaydy?

«Qazaqstanda orys tili qudalaugha úshyrauda», «Qazaqstannyng soltýstik aumaghy Reseyge tiyesili» degen taqyryptaghy kremlidik propagandagha toly materialdar reseylik BAQ-ta jii aitylyp jýrgenine biraz boldy.

Aqparattyq basylymdardy qoyghanda, Reseyding memlekettik «Pervyy kanalynda» RF Memlekettik Dumasynyng Bilim jәne ghylym jónindegi komiytetining tóraghasy әri «Bolishaya igra» baghdarlamasynyng jýrgizushisi Vyacheslav Nikonov «Qazaqstannyng territoriyasy – Reseyding syiy» degendi ashyq aitty. Múnday shovinistik kózqarastaghy pikirler kórshiles elding qarapayym túrghynynan bastap, biyliktegi sheneunikterining auzynan shyghyp jýrgenine qúlaghymyz ýirendi. Jirinovskiyding Qazaqstan turaly aitqan sózderine tipti mәn bermeytin boldyq. Resey tarapynan aitylghan múnday arandatushylyq pikirlerge Qazaqstannyng resmy biyligi túnghysh ret Nikonov mәlimdesinen son, nota joldap quantqany bar.

Kóbinde kórshiles elding tarapynan aitylghan múnday dauly, arandatushylyq pikirlerge sanauly ghana sheneunikter men qogham belsendileri ashyq pikir bildirip, qarsy argumentter aityp jýr.

Osy orayda Dalanews.kz redaksiyasy Qazaqstandy Resey propagandasynan qorghaytyn túlghalardy týgendep kórdi.

Aydos Sarym

Belgili sayasattanushy, Parlament Mәjilisining deputaty Aydos Sarym Kremli propagandasyna eki tilde de, sauatty da ashyq pikir bildirip jýrgenderding biri.

Aydostyng pikirlerin únata qoymaytyn Reseyding memsayttary sayasattanushyny «naspat» dep aiyptap, Amerikanyng memlekettik departamentinen «qarjy alady», «batysshyl» dep sipattap jýr.

Al sayasattanushynyng ózi qazaqstandyq jurnalisterge bergen súhbattarynda Reseyding shovinistik kózqarasyna qarsy immuniytet qalyptastyru qajettigin jәne múnday ýlken mәseleler kóterilgen tústa ýndemey qalugha bolmaytyndyghyn aitady.

SQO-ny saqtap qalu ýshin soltýstikti qazaqylandyru mәselesin de deputat jii kóteredi.

«Eng ýlken problema SQO orystyng jeri, qazaq degen beyshara, onday el bolmaghan» degen syndy әngimeler. Osy tektes pikirler tek qana sayasatkerlerding emes, qarapayym Resey túrghyndarynyng imperialistik kónil kýiinen, filosofiyasy men dýniyetanymynan tuyndaydy. Problema osynda. Nikonov qazaqtyng qytyghyna tieyin dep aitqan joq, olar ýshin búl standartty dýniyege ainalghan. Keyde osynday ýlken shyndyqtar ýshin aitatyn nәrseni aityp, jasaytyn nәrseni jasap qalu kerek», – deydi sayasattanushy.

Dosym Sәtpaev

Sayasattanushy Dosym Sәtpaev ta reseylik membasylymdar ýshin «últshyl». Qazaqstandaghy orystildi auditoriya kóp oqityn sarapshy Reseyding yqpalynan qútylu ýshin Euraziya ekonomikalyq odaghynan shyghu qajettigin jii aityp jýr.

«Ókinishke qaray, Reseyding syrtqy sayasatynan ishki sayasy trendi aiqyn kórinedi, men ony «retrospektivti patriotizm» dep ataymyn.

Ol ótkendi ansaytyn kýshti iydeologiyalyq qospagha negizdelgen. Qazaqstan Euraziya ekonomikalyq odaghynyng (EEO) mýshesi retinde ózine kóp mindetter alghan. Óz basym respublikamyz ýshin sol joba ýlken qatelik boldy dep sanaymyn. Búl iske aspaytyn óli joba, biraq Resey ekonomikalyq emes, geosayasy mýddeni algha qoyyp, oghan jan bitiruge tyrysyp jatyr», – dep sanaydy sayasattanushy.

Arman Shoraev

Arman Shoraev – jer mәselesi, til mәselesi kezinde Kremli shovinisterine viydeosәlemdeme joldap, olardy ashyq pikirtalasqa shaqyryp jýrgen qogham belsendisi.

Qazaqtildi jәne orystildi mektepterge qatysty da Shoraev qoghamda qyzu pikirtalas tudyryp jýr.

«Dәl qazir Mәskeuding ortalyghyndamyn. Qarapayym ghana nәrseni týsine almay otyrmyn, qúrmetti reseylikter! Sizderding ini-qaryndastarynyz ýshin bizding elde 1500 orys mektebi bar. 1 mektepte 2400 slavyan bilim alady dep eseptesek, 3 mln 600 slavyan oryssha oqyp jatyr. Endi 900 myng Reseydegi qazaqtardy esepke alyp, matematikalyq proporsiyagha salsaq, onda eng az degende 360 qazaq mektebi boluy shart.

Sizder búnday qúqyqty qazaqtan basqa Reseyde túryp jatqan tatar, kavkazdargha da bermey otyrsyzdar. Qayda sizderding kópúltty memleket bolghandarynyz?

Men sizderding ýkimetke 360 qazaq mektebin ashudy súray almaymyn. Alayda óz elimdegi biylikten Qazaqstandaghy 1500 orys mektebin jabudy talap ete alamyn.

Áriyne, sizder ol kezde maghan «fashist», «últshyl» dep atylasyzdar. Endi osydan keyin ózderinizding kim ekenderinizdi ózdering aitsanyzdar. Úly orys shovinizmi bolyp qalsanyzdar, sizderding bolashaqtarynyz joq. Memleketterinizde osynday ýlken súraq túr!», – deydi ol.

Múhtar Tayjan

Songhy kezderi qoghamdy dýrliktirgen Sber dauy, Jer dauynda qazaqtyng mýddesi ýshin kýresip, әleumettik jelilerde óz pikir jazyp, qoghamdyq rezonans tudyryp jýrgenderding biri – Múhtar Tayjan.

Qogham belsendisi qazaqtyng mýddesi turaly sóz qozghaghannyng bәrine «últshyl» dep aidar taqqan orystildi basylymdardyng ózderin ne sebepti únatpaytynyn da jasyrmay aitady.

«Bir kezderi bizdi jazghyrghan edi. «Últshyl, últshyldyqtyng jolynda jýr» dep. Reseyshilder, orysqúldar osylay kókigen-túghyn. Últshyl dep aiyptay otyra bizding kimge, nege qarsy shyqqanymyzdy andaghysy kelmegen.

Birinshi. Biz Kedendik odaqqa keyinnen Euraziyalyq odaqqa qosylugha qarsy shyqtyq. Qarsy sóiledik. Bankrotqa úshyrauy, tauar almasudyng qúldyrauy sonyng aighaghy.

Ekinshi. Biz Resey poligondary men geptilge qarsy shyqtyq. Reseyshilder, orysqúldar osqyryndy. Bizdi jamanatty qylmaqqa tyrysty.

Ýshinshi. Ukrainany aqtap shyqtyq. Jaqtap shyqtyq.

Tórtinshi. Jenisting belgisi dep jeleuletetin – Georgy lentasyna qarsy shyqtyq. Ótirik. Oidan shygharylghan anyz edi búl.

Besinshi. Jerdi sheteldikterge satugha qarsy shyqtyq. Basqan izimizdi andyp otyratyn reseyshilder, orysqúldar taghysyn taghylar tasada qaldy búl joly. Júmghan auzyn ashqan joq. Qazaqstannyng jeri tek «naspattargha» kerek eken, týsingenimiz.

Altynshy. Ýshtildilikti engizuge ýzildi-kesildi qarsy shyqtyq», – deydi Tayjan. Múhtardy da reseylik BAQ «qazaq últshyldarynyng kóshbasshysy», «memleketting Reseyge qarsy jobasy» dep sipattaydy.

Qazybek Isa

Belgili jurnalist, Parlament Mәjilisining deputaty Qazbek Isa BAQ-ta bolsyn, deputattyq minberde bolsyn, qazaq tili mәselesin jii kóteredi. Sheneunikting Soltýstik Qazaqstan oblysyndaghy Petropavl, Pavlodar qalalaryn qazaq handarynyng atymen almastyru turaly úsynys bildirip kele jatqanyna biraz uaqyt boldy.

Sber dauy kezinde de Baghdat Musinge deputattyq saualnama joldap, Reseyge Ýkimet budjetin beruge qarsy pikir bildirgenderding biri.

«Býkil 19 mln qazaqstandyqtardyng jeke mәlimeti bar memleketting elektrondyq ýkimetin týgel shet memleketke – Reseyding Sberbankine bere saludy qalay týsindiresiz?!. Búl biyl 30 jyl tolyp otyrghan Tәuelsizdigimizge núqsan emes pe? Siz «búl kelisimshart emes, memorandum» deysiz, bәri memorandumnan bastalady. Dauyldyng aldyndaghy jel túratyny sekildi.

Óitkeni búl memorandumgha Ýkimet basshysy Asqar Mamin qol qoyyp otyr ghoy. Óziniz aitqanday, búl qoghamda ýlken qarsylyq tughyzyp, shu boluda. Búny sizding jauabynyz da qanaghattandyra almady», – dedi deputat resmy saualynda.

Berik Ábdighaliy

Mәskeu Toqaevtyng túsynda biylikke kelgen biraz azamattan qauip kýtetinin jasyrmaydy.

Solardyng biri – Berik Ábdighali. Mәjilis deputatynyng memlekettik tilge qatysty batyl úsynystary Kremli iydeologtarynyng qúlaghyna týrpidey tiyse kerek.

«Qazaqtandyru sayasatynyng bastauynda túrghan birden-bir túlgha osy kisi. Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn aqtau komissiyasynyng belsendi mýshesi. Onyng sózderinde Reseyge degen yza, yzghar bar. Reseydi basqynshy, ozbyr, astamshyl memleket retinde dәriptegisi keledi. Týrkistan legionyn aqtau bastamasynyng basy-qasynda jýrgen de dәl osy – Berik Ábdighaliy.

Qazaqstandaghy orystildi auditoriya últshyldardyng tegeurinine tótep bere almauda. Soghys kezinde nemisterding soyylyn soqqan «nasist» Mústafa Shoqaydy aqtau nauqany solardyng qolymen jýzege asty. Oghan eskertkish qoyghany azday, qazaq últynyng tәuelsizdigi ýshin kýresken túlgha retinde filim týsirude. Búl qalay bolghany?!», – deydi reseylik propaganda.

Kremlige qarasty aqparat qúraldarynyng nazaryna ilikken taghy bir túlgha qazirgi Aqparat jәne qoghamdyq damu viyse-ministri Asqar Omarov.

«Orys mәdeniyetining strategiyalyq qory» bógde elding lauazymdy qyzmette otyrghan azamatyn últshyl, orystandyru sayasatyn teris túrghyda kórsetken arandatushy dep ashyq aiyptaydy. Onyng búghan deyin «Týrki akademiyasynyn» viyse-preziydenti bolghanyn, Týrki elderin bir tudyng astyna biriktiruge atsalysqanyn betine salyq qylady.

Reseyding propagandasynyng túspaldauynsha, aqparat salasyna múnday túlghanyng kelui Reseymen aradaghy aqparattyq-iydeologiyalyq júmystyng túralauyna alyp keledi. Omarov Mәskeumen at qúiryghyn ýzisip, týrki elderimen arada aqparattyq kenistik qalyptastyrugha tyrysady.

«Onyng orystar turaly las sóilegenin úmyta qoyghan joqpyz. Qazaqstandaghy orystildi auditoriyany diasporagha tenep, dәrejesin týsirip tastaghan. Qazaqstandaghy orystar eshkimnen qúqay kórmey, beybit ómir sýrgeni ýshin alghys aituy kerektigin talap etken», – deydi «Orys mәdeniyetining strategiyalyq qory».

Atalghan tizimde elimizdegi qazaq mektepterin, qazaqtildi oqulyqtar sanyn arttyrudy qolgha alghan Bilim jәne ghylym ministri Ashat Aymaghambetov pen «Til patruliderinin» pozisiyasyn qatty synamaugha shaqyrghan preziydent kómekshisi Erlan Qarin de bar.

Búghan deyin Ashat Aymaghambetovke qatysty reseylik BAQ-tyng propaganda men jalghan aiyptaugha toly materialdaryna sholu jasaghan bolatynbyz. Reseyding birqatar iri basylymdary Ashat Aymaghambetovti, jogharyda aty atalghan Aydos Sarym, Erlan Qarindi eshqanday «klangha» kirmeydi dey kele, AQSh-tan «qarjy alyp otyrghan» batysshyl sheneunikter dep aiyptaydy.

Ázirlegen, Ayjan Qaliyeva

Abai.kz

10 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1582
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2281
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3616