Senbi, 20 Sәuir 2024
Áne, kórding be? 3211 4 pikir 29 Qarasha, 2021 saghat 12:08

«Shynayy jetistik»: bagha tórtinshi apta óspedi...

Azyq-týlik baghasy asapndap ketti. Inflyasiya toqtar emes. Al telearnalar «Qazaqstanda tórtinshi apta qatarynan azyq-týlik baghasy óspedi» degen aqparatty taratyp әlek. Áriyne búl quanarlyq aqparat emes, otyz jyldaghy shynayy jetistigimiz osy bolsa kerek.

Azyq-týlik baghasynyng sharyqtauy kóktemde bastaldy. Qoymalarda kókónis, sórede sәbiz, qap týbinde kartop qalmady. Qazaqstan biyligi «asqan aqyldylyq» tanytyp qoymadaghy kókenisterdi kórshiles elderge satyp, ózge elden ózi ýsh ese qymbat baghamen satyp alghan kezdi aitamyz. Mine, sodan beri bagha ósuy toqtaghan emes.

Preziydent birinshi qyrkýiektegi halyqqa joldauynda eng basty mәselening biri azyq-týlik baghasyn tejeu kerektigi ekenin atap ótti. Al qazir bagha qalay boluda?

Qarasha aiynda әleumettik manyzy bar azyq-týlik baghasynyng ósui aitarlyqtay toqtady. Búl turaly arnayy «Energyprom.kz» arnayy zertteu jýrgizipti. Áleumettik manyzy bar sebetke kirgizilgen 19 tauardyn  6-syna bagha ózgermegen, al 8 tauardyng baghasy 0,4%-gha artsa, 5 tauardyng baghasy 1%-2%-gha týsken. Biraq búl bir aidyng kórsetkishi bolsa da, jyl basynan beri әleumettik manyzy bar tauarlardyng qúny 10,4%-gha artqan.

Qazan aiynda elimizdegi inflyasiya dengeyi 8,9%-gha jetti jәne oghan azyq-týlikting de óz әseri boldy. Óitkeni azyq-týlik baghasy bir jyldyng ishinde 11,3%-gha ósken, al ózge tauarlar 7,8%gha, qyzmet kórsetu salasynyng baghasy 6,9%-gha artqan. Demek inflyasiyagha tikeley azyq týlikting әseri bolghanyn týsine alamyz.

Áleumettik manyzy bar azyq-týlik tauarlarynyng qataryna jatatyn kýnbaghys mayy, kókónister, qant jәne qaraqúmyq ónimderining baghalary da aitarlyqtay ósti. Dәl osy sanattaghy ónimderde auyl sharuashylyghy tauaryn óndirushilerge, sonday-aq óndeu segmentindegi óndeushi kәsiporyndarda baghanyng kýrt ósui kýtilude. Mәselen kýnbaghys mayynyng baghasy jylyna 56,2%-gha qymbattaghan kezde auyl sharuashylyghy tauaryn óndirushilerden kýnbaghys túqymy 40,6%-gha qymbattaghanyn aitsa, may jәne tong maydyng ónerkәsiptik óndirushileri óz ónimderining baghasyn 59,3%-gha kóterdi. Sýt jәne irimshik óndeu segmentinde bagha 4,6%-gha ósti, sonyng saldarynan sauda oryndarynda sýt baghasy  5%-gha qymbattady.

Qant nemese qaraqúmyq ýshin korrelyasiya azyraq boldy, óitkeni búl segmentterdegi naryq óz baghasyn syrttan belgileytin importtaushylardyng erejesine tәueldi. Osylaysha, qant óndirushiler óz ónimderining qúnyn 14%-gha qymbattatqan bolsa, bólshek saudada qant baghasy qazirding ózinde 25%-gha qymbattady. Sonymen qatar, aghymdaghy jyldyng ýsh toqsanynyng qorytyndysy boyynsha jergilikti qant zauyttary saladaghy súranystyng 44,5 payyzyn ghana qamtyghan. Búl tipti elimizdegi qanttyng jartysyna da jetpeydi degen sóz.

Memleket әleumettik manyzy bar tauarlardyng sauda marjasyn baqylaydy. Saudagerler satyp alushylargha arnalghan bәsekede negizgi azyq-týlik ónimderine eng tómengi baghalardy úsynugha tyrysady. Mәselen, sharualar júmyrtqa baghasyn jylyna 26,9%-gha kótergenimen, bólshek saudada 2021 jyldyng qazan aiynyng sonynda 2020 jyldyng qazan aiymen salystyrghanda on júmyrtqanyng baghasy 13,1%-gha qymbattaghan. Sonymen birge kýrish óndirushiler baghany jylyna 5,1%-gha ósirse, elimizding dýkenderi men bazarlaryndaghy baghalar birneshe jyldan beri aitarlyqtay óspegen deydi sarapshylar.

Bir aita keterligi, azyq-týlik baghasynyng ósui tek Qazaqstanda ghana emes, býkil әlemde bayqaluda. Mәselen, EO-da azyq-týlik baghasy aghymdaghy jyldyng qazan aiynda 2%-gha, AQSh-ta 5,3%-gha qymbattady. Nәtiyjesinde EO-da inflyasiya 4,1%-dy qúrap, 2008 jylghy qarjylyq daghdarys kezinde ghana bayqalghan eng joghary kórsetkishke jetti, al AQSh-ta 1991 jyldan beri alghash ret inflyasiya 6,2%-gha kóterilgen. Bagha ósimine koronadaghdarys saldarynan týrli saladaghy shekteuler men daghdarystar әser etude deydi mamandar.

Degenmen shiykizat óndiru retinde qalyptasqan Qazaqstan 19 mln halyq qajetti azyq-týlikpen 100 payyz qamtamasyz ete almay, syrtqa naryqtyng baghasyna tәueldi boluy da quantarlyq jaghday emes.

Ka Myrza

Abai.kz

4 pikir