Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 5665 0 pikir 10 Tamyz, 2012 saghat 07:52

Múrat Nasimov. Sport jәne sayasat

Sport manyzdy әleumettik fenomen retinde qoghamdyq ómirding barlyq salarynda joghary baghalanghan, qoghamnyng tirshilik әreketterine zor yqpal jasaytyn fizikalyq jәne intellektualdy mýmkinshilikterdi ýilestiretin dene mәdeniyetining qúramdas bóligi. Býgingi kýnde ol últtyq qatynastar, iskerlik ómir, qoghamdyq túrmys, sәn ýlgileri, adamgershilik qúndylyqtary men adamdardyng ómir saltyn qalyptastyrugha mol әser etetini anyq.

Aghymdaghy jyldyng 27 shildesi men 12 tamyz aralyghynda Úlybritaniyanyng astanasy London qalasynda ótken otyzynshy Jazghy Olimpiada oyyndary sport pen sayasat tikeley ózara baylanysty jәne keleshekte de ajyramaytyndyghyn dәleldedi. Al osy jylghy ýlken dodada el sportshylary Qazaqstan mereyin ýstem etip, QR Syrtqy ister ministrliginen de jogharghy dengeyde memleketimizding halyqaralyq imidjin jogharylata týsti. Sportshylar jetistikteri әlemning barlyq búqaralyq aqparat qúraldarynyng nazarynda boldy. Auyr atletterding dodada Qytay Halyq Respublikasynan keyin bir altyn aiyrmashylyqta ekinshi orynda ornalasuy bagha jetpes nәtiyje.

Sport manyzdy әleumettik fenomen retinde qoghamdyq ómirding barlyq salarynda joghary baghalanghan, qoghamnyng tirshilik әreketterine zor yqpal jasaytyn fizikalyq jәne intellektualdy mýmkinshilikterdi ýilestiretin dene mәdeniyetining qúramdas bóligi. Býgingi kýnde ol últtyq qatynastar, iskerlik ómir, qoghamdyq túrmys, sәn ýlgileri, adamgershilik qúndylyqtary men adamdardyng ómir saltyn qalyptastyrugha mol әser etetini anyq.

Aghymdaghy jyldyng 27 shildesi men 12 tamyz aralyghynda Úlybritaniyanyng astanasy London qalasynda ótken otyzynshy Jazghy Olimpiada oyyndary sport pen sayasat tikeley ózara baylanysty jәne keleshekte de ajyramaytyndyghyn dәleldedi. Al osy jylghy ýlken dodada el sportshylary Qazaqstan mereyin ýstem etip, QR Syrtqy ister ministrliginen de jogharghy dengeyde memleketimizding halyqaralyq imidjin jogharylata týsti. Sportshylar jetistikteri әlemning barlyq búqaralyq aqparat qúraldarynyng nazarynda boldy. Auyr atletterding dodada Qytay Halyq Respublikasynan keyin bir altyn aiyrmashylyqta ekinshi orynda ornalasuy bagha jetpes nәtiyje.

Olimpiadalyq oiyndar antika dәuirinen bastap beybitshilik simvoly retinde tanylghan edi. Uaqyt óte kele, halyqaralyq sporttyq dodalar sayasilanu dengeyi jogharylady. Jalpy ótken ghasyrda sporttyq sayystar jahandanumen birge, sayasilana bastaghanyn 1980 jylghy Olimpiada oiyndaryna batys elderining boykot jariyalap qatyspauy jәne tórt jyldan keyin jauap retinde Kenestik bloktyn  Los-Andjelestegi oiyndaryna qatyspauynan bayqau qiyn emes. Sporttyng sayasy nauqanshyldyghyn 1972 jylghy Munhen Olimpiadasyndaghy lankestik qayghyly oqighagha qaramastan KSRO biyligining Odaqtyng 50 jyldyq mereytoyyna baylanysty 50 altyn medali iyelenu mindettelgen maqsattaryn jalghastyruyn da atap ketken jón shyghar. Osy jylghy oiyndarda Belorusi Respublikasynyng Preziydenti Aleksandr Lukashenko eki jyl búrynghy saylaudaghy azamattyq qogham men demokratiyalyq oppozisiyagha qarsylyghy ýshin jәne Argentina Preziydenti Kristina Fernandes de Kirshner Folklend araly tóniregindegi mәselelerge baylanysty Olimpiadanyng ashyluyna da qatysa almady.

Búl úsynylyp otyrghan mәselening sayasilanuyndaghy kemshilik jaghy. Desek te, onyng jaghymdy jaqtary úshan-teniz. Jalpy sport halyqaralyq qatynastardyng damuyna ýles qosatyn tómendegidey tórt negizgi qyzmet týrlerin atqarady:

Sporttyng halyqaralyq qatynastardaghy yqpaldastyq qyzmeti

Qazirgi sport ýshin kóptegen halyqaralyq sporttyq baylanystar tәn. Sport salasyndaghy halyqaralyq yqpaldastyq prosesining damuyna úzaqmerzimdi eki jaqty jәne kópjaqty kelisimder jýiesi halyqaralyq sporttyq baylanystar tәjiriybesine endi. Sport salasynda halyqaralyq sporttyq baylanystardyng instituttalghan bazasy qalyptasty. Sporttyng jeke týrlerining damuyn basshylyqqa alatyn últtyq jәne halyqaralyq sport federasiyalary, týrli komiytetter, federasiyalar, qauymdastyqtar men odaqtar júmysy sonyng dәleli.

Sport últtyq sana-sezimning qalyptasuy men damuyna jaghymdy yqpal jasap, últtyng biriguine sebepshi bolady. Halyqaralyq qatynastardaghy sporttyng yqpaldastyq qyzmetin oryndaugha onyng ózine tәn kommunikativtik mýmkindikteri yqpal jasaydy. Óitkeni, sport tili bәrine týsinikti, nәsil, diny senim, iydeologiyalyq kózqarastargha tәueldi emes.

Sporttyng halyqaralyq qatynastardaghy bitimgerlik qyzmeti

Sport әlem tarihynda әriptestikti damytu, mәdeny jәne sayasy baylanystardy ornatu men qoldauda kóp septigin tiygizdi. Klassikalyq mysal retinde 1971 jyly stol tenniysining Amerika Qúrama Shttattary sportshylary komandasynyng Qytay Halyqtyq Respublikasyna sapary diplomatiyalyq baylanystardyng ilgeri damuyna jol ashty. Qarym-qatynasty damytu әreketin QHR sportshylary bir jyldan keyin taghy da jalghastyrdy. Sonymen qatar, Qytay Japoniyamen ekonomikalyq jәne diplomatiyalyq qarym-qatynasty qalpyna keltiru ýshin voleyboldan әielder últtyq qúramasyn shaqyrghan bolatyn. Demek, sporttyq oiyndardaghy erejeler yntymaqshyldyqqa tәrbiyelep, qaqtyghystardy kýsh qoldanu arqyly emes, erejelerdi saqtau negizinde sheshu mýmkindikterin kórsetedi.

Sporttyng halyqaralyq qatynastardaghy nyshan-belgilik qyzmeti

 

Sport dodada belgilengen modelider, maghynalar men mýddeler keshenimen baylanysty qyzmet atqarady. Ásirese sporttyq jarystar bәsekelestikting beybit modelining mýmkindigi men artyqshylyqtaryn kórsetedi. Demek beybitshilik nyshany retinde sport bәsekelestikte «qaru» qoldanylghanyn qalamaydy. Sonymen qatar, sporttyq bәsekelestik barysynda әdildik pen tendik mýmkindikteri berilgen demokratiyalyq prinsipter dәrejesi saqtalady.

Sporttyng halyqaralyq qatynastardaghy әlem mәdeniyeti pedagogikasynyng tәrbiyeshilik qyzmeti

Songhy jyldary sporttyng әlem mәdeniyeti qúndylyqtaryn yntymaqshyldyq pen qaqtyghystardy beybit sheshudegi toleranttylyqqa ýndeu tәrbiyesine baghyttalghan pedagogikalyq qyzmeti jýzege asuda. Sportshylar qyzmeti әlem mәdeniyeti qúndylyqtary jýiesinde manyzdy rólge ie demokratiyalyq normalar men prinsipterge negizdelgen minez-qúlyqty tәrbiyeleuge yqpal jasaydy.

Sondyqtan da sporttyq diplomatiya mәdeny jәne kópshilik diplomatiyanyng ajyramas bóligi. Halyqaralyq sporttyq sayystar týrli elder men qúrlyq halyqtarynyng birligin kórsetedi. Sportshylardyng dayyndyq dengeyi, jeniske úmtylysy men jenilisting ashy dәmin layyqty qabyldauy memleket beynesin qalyptastyratyn ýlesterding biri.

Osy uaqytqa deyin «masa.kz» internet gazetinde «Qazaqtyng últtyq brendteri» (http://masa.kz/article/view/id/2044), «Ónir imidji» (http://www.masa.kz/article/view/id/2125) atty maqalalar jaryq kórgen bolatyn. Mine, osy maqala shenberinde atalghan júmystar tónireginde keybir oilardy tolyqtyrudy da oilandyq. Qazaq sporty tarihynda birinshi ýsh dýrkin әlem chempiony retinde tanylghan Iliya Iliin túnghysh eki dýrkin Olimpiada chempiony retinde últtyq brendke layyqty azamat.

Shynynda sport fenomeni әleuetti әleumettendiru kýshine iye. Álemning kópshilik liyderleri qoghamdy ortaq jalpy últtyq iydeyagha biriktiru, iydeologiyany erekshe týrde jetkizu jәne azamattardyng jetistikter men jeniske úmtylu joldary arqyly úiymdastyrugha bolatynyn úghyndy. Demek, sport salauatty ómir saltyn qalyptastyrumen birge, qoghamgha yqpal etu mýmkindigimen qajet sekildi.

Bizding jenimpazdarymyzdyng medalidary qoghamdaghy etnosaralyq kelisimdi jәne Qazaqstan halqynyng birligin nyghayta týsti. Tәuelsiz Qazaqstannyng songhy Olimpiyadalyq oiyndardaghy jetistigi Ortalyq Aziya aimaghynyng kóshbasshysy sanalatyn elimizding aldaghy uaqytta sporttyng qarqyndy damuyna kónil bólu qajettiligin kórsetti.

Qoryta kele, qazirgi kýndegi sport qoghamgha jat mәdeny qúndylyqtar men únamsyz qylyqtardan alastatatyn, jogharghy әleumettik yqpaldastyqtyng birigu joldaryn nyghaytyp, aghymdaghy әleumettik mәselelerdi úmyttyratyn qyzmet týri ekeni anyq. El azamattarynyng diny senimi, sayasy ústanymyna qaramastan býkil halyqty jenis jolyndaghy jalghyz tilekti qalyptastyryp biriktiretin birden-bir әreket. Sonymen qatar, sport әlem halyqtaryn biriktirip kýsh synatatyn mәdeniyet.

Múrat Órlenbayúly Nasimov,

sayasy ghylymdarynyng kandidaty,

Qyzylorda «Bolashaq» uniyversiytetining

pedagogika fakuliteti dekany

«Abay-aqparat»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2279
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3596