Senbi, 20 Sәuir 2024
Janalyqtar 2886 0 pikir 3 Shilde, 2012 saghat 06:20

Elimira Súltanbaeva. Qazaq әielining mýddesi qaytse qorghalmaq?

Býginde sezimtal er-azamattar ghana Niu-Yorktik tigin ónerkәsibi qyzmetkerlerining demonstrasiyasy bolghan kýndi dәstýrge ainaldyryp,  óz hanymdaryna iltipat kórsetip, syilyqtaryn tartu etip jatady. Al jany izgilikke qúmar er-azamattar 8 nauryz meyramyn kýtpesten-aq, әielderding ómirimizdegi erekshe ornyn әrbir mýmkindik tughan sayyn eske salyp otyrady.

Múnday yqylas pen iltipat er-azamattargha qajet te. Óitkeni әielder - bizding qoghamymyz. Al qoghamnyng bolashaghy әieldersiz mýmkin emes. Áyel ghana beybitshilik pen bitimgerlikke mýddeli. Soghys kezinde әielder tughan oshaghynyng otyn jaghyp, saqtap qalghan. Syn saghatta abzal jandar ghana býkil adam balasyna kýsh berip kelgen. Sol sebepti de әielderding ómirdegi ústanymy osynday. Olar ómirding jandy jalghasy.

Býginde sezimtal er-azamattar ghana Niu-Yorktik tigin ónerkәsibi qyzmetkerlerining demonstrasiyasy bolghan kýndi dәstýrge ainaldyryp,  óz hanymdaryna iltipat kórsetip, syilyqtaryn tartu etip jatady. Al jany izgilikke qúmar er-azamattar 8 nauryz meyramyn kýtpesten-aq, әielderding ómirimizdegi erekshe ornyn әrbir mýmkindik tughan sayyn eske salyp otyrady.

Múnday yqylas pen iltipat er-azamattargha qajet te. Óitkeni әielder - bizding qoghamymyz. Al qoghamnyng bolashaghy әieldersiz mýmkin emes. Áyel ghana beybitshilik pen bitimgerlikke mýddeli. Soghys kezinde әielder tughan oshaghynyng otyn jaghyp, saqtap qalghan. Syn saghatta abzal jandar ghana býkil adam balasyna kýsh berip kelgen. Sol sebepti de әielderding ómirdegi ústanymy osynday. Olar ómirding jandy jalghasy.

Osynday izgi niyetterding toghysuynda býginde elimizde kóptegen әielderding ýkimettik emes úiymdary sәtti qadamdarymen zaman aghymynan bir sәt qalys qalghan emes. Ásirese, ekonomikanyng keybir  salalarynda qyzmet etetinderding basym bóligin әielder qúraydy. Qazaqstan Respublikasy Preziydentining janyndaghy Áyelder isteri jәne otbasylyq-demografiyalyq  sayasat  jónindegi últtyq komissiyanyng mәlimeti kónil quantarlyq sifrlardy keltirip otyr. Mysaly, densaulyq saqtau jәne әleumettik qyzmet kórsetude - 75%, bilim berude - 73%, tamaqtandyru men túrmystyq qyzmet kórsetu salasynda - 66%, saqtandyru men qarjylandyru qyzmetinde - 65%, saudada - 60%, auyl sharuashylyghynda - 47%,  memlekettik basqaruda - 40% әielder qyzmet etude.  Jýzdegen әiel Parlament pen mәslihattargha saylandy. Qazirgi kezde elimizde 25 myngha juyq ýkimettik emes úiymdar júmys isteydi, olardyng denin әielder basqarady. Qazaqstan  memlekettigining qúryluy men damuyndaghy әielderding rólin әlemdik qauymdastyq ta moyyndap otyr. Búghan EQYÚ-gha Qazaqstannyng tóraghalyq etuining kýn tәrtibine genderlik tepe-tendikke qol jetkizu mәselesining engizilui, BÚÚ-nyng Bas assambleyasynyng Qazaqstandy qaytadan qúrylghan «UN Women»  qúrylymynyng Atqarushy kenesi mýshelerining qúramyna saylauy, 7 Dýniyejýzilik  Islam ekonomikalyq forumy  ayasynda әielder kәsipkerlerinin  forumy ótkizilui dәlel bola alady.

Biz erkekter men әielderding tendigi turaly kóp aitamyz. Degenmen qoghamda daghdarys bastalghanda, әielderdi kemsitushilik anyq bayqala bastady. Aldymen búl enbek salasynda oryn aldy. Júmyssyzdardyng 70%-y әielder. Áyelderdi shaghyn jәne orta bizneske tartu ýderisi óte bayau jýrude... Qazaqstanda әzirge әielder qozghalysy jetkilikti zerttelmey keledi. Áyelderdi sayasy basqaru, óndiristik, mәdeny salalarda, әsirese biznes salasynda dayarlaytyn ortalyqtar joq. Aytalyq, kópbalaly analardyng mýddesi qogham ne biylik  tarapynan qanshalyqty qorghalyp otyr? Ár balagha tiyesili әleumettik atauly kómek naryq zanyna tótep bere ala ma? Baspanasyz kópbalaly otbasylar da bizding qoghamda jetkilikti. Olardyng qol jetimdi tipti tegin kommunaldyq ýilermen qamtamasyz etu mәseleleri óz dengeyinde qarastyrylmay otyrghany jasyryn emes.  Mine, osynday әleumettik dertting subektivti sebepterinen әielder mýddesin qoldaytyn kóptegen problemalar memleket tarapynan qoldaugha zәru. Ayta berseng jyry bitpeytin әielder ómirining qiyndyqtaryn óz betterinshe sheshu ýshin genderlik tendikti qoldau maqsatyndaghy kóptegen ýkimettik emes úiymdar qúryldy. Osy atalghan úiymdar  qogham ómirinde manyzdy bolyp sanalatyn әiel men bala ómirining әleumettik mәselesin, múqtajyn, mýddesin qorghaytyn zang jobalarynyng ontayly jolmen sheshiluin qadaghalay otyryp, biylikke tikeley әser etuge qauharsyz bolyp otyr.  Solardyng birqatary «Gender jәne damu» BÚÚ Burosy, Soros-Qazaqstan Qory baghdarlamasyn basqarushylar, TMD elderi ýshin (qazirgi BÚÚ-Áyelder) YuNIYFEM Aymaqtyq kensesi, Almatydaghy YuNESKO-nyng Klasterlik kensesi jәne t.b. kóptegen úiym jobalarynyng tabysty boldy dep aitugha kelmes. Áyelderding ÝEÚ, Áyelder isteri boyynsha Últtyq komissiya, QR Parlamenti «Qanatty әielder» jәne «Tomiriys» genderlik  meynstriming jobasy ayasynda әielder jәrmenkesi ótkizilip túrady eken. Al, nәtiyjesi qanday? Kýndelikti ómirde nәpaqa jolynda jýrgen bazar jaghalaghan nәzik jandylardyng ortasynan alshaqtau bolyp, biylikke jaqyndau jýrgen joghary qauym әielderining ainalasynan úzaqqa bara almay otyrghanyn ómirding ózi kórsetude.   Óitkeni jogharyda keltirilgen әiel ómirindegi (әsirese, alys auyldardaghy әielderding әleumettik ahualy)  problemalar sheshuin tappay túr emes pe? Áriyne, búl jerde Qazaqstandaghy әielder qozghalysynyng bayau damyp otyrghanyn syngha alu emes, kerisinshe osynau kýrdeli joldaghy genderlik tensizdiktikting әli de bolsa qaltarysta qalyp  otyrghanynan bolar degen oy eriksiz keledi.

Qúranda әiel zatyna degen týsinik qalay jazylypty? «Islam zany boyynsha esh uaqytta әielderdi qanalghan jan iyesi dep sanaushylargha senbenizder. Júmaq ananyng ayaghynyng astynda. Balasyna tek ananyng rúqsatymen ghana júmaqtyng esigi ashylady. Anasy eki ret, әkesi bir ret qana aitsa júmaqtyng esigi ashylady» dep jazylghan eken. Mineki, búl túrghyda Músylman dini shariatynda әielder men erkekterding teng qúqylyghy jatqanyn әbden moyyndaugha bolady.

Bizding әielder ózderin bir-birine adal bolghandaryn dәleldep, ómirge degen kózqarastaryn bir jerden týiisui ýshin kýieulerinen óz qúqyqtaryn talap etude qanshama uaqyttaryn, kýsh-quatyn joghaltady... Áyelderding kóptegen problemalaryn qarjylay derbes sheshuge bolar edi. Biraq, qalay? Niyderlandyda  birshama elderde 20 bólimsheleri bar әielder banki júmys isteydi. Biz olardyng qúramynda joqpyz. Osynday qarjylandyru jýiesine jetu ýshin bir sózben aitqanda, jay ghana әielder úiymdarynyng yntymaqtastyghy jetispeydi. «Frauen-Anshtiftung» Feministik qory (nemis tilinen audarghanda «Áyelder sanany oyatushy») bizding hanymdardyng ómir sýru jaghdayyn jaqsartu baghdarlamasy boyynsha jobany jasaugha úsynystaryn bildirude. Búl bizding qoghamgha, ómirimizge auaday qajetti jýie ekeni anyq.

Genderlik zertteuler bizding ghylymda ózinen-ózi qogham men ghylymnyng ishki qajettiliginen tuyndady. Endigi jerde jyldar óte kele halyqaralyq jariyalylyqtyng taralu әdisi retinde qaralmasa da, genderlik zertteulerding qyzyghushylyghyna endi. «Genderlik zerteu ortalyghy» QB-ning jetekshisi Svetlana Shakirovanyng zertteulerine sýiener bolsaq,  Genderlik zertteu osy kezge deyin qoldaugha múqtaj. Onyng taghdyry oqu tәrtibi siyaqty әli kýnge deyin aiqyn emes. Tәjiriybening ózi kórsetip otyrghanday, tipti jandanyp kele jatqan jobalar qarjylay qorlaryn syrtqa shygharmastan teris ainalyp otyrghan kórinedi. Genderlik zertteuding eng negizgi mindetteri jeke últtyq negizde jatyr. Barlyq genderlik zertteuler boyynsha dissertasiyalyq qorghau júmystary jәne monografiyalar, maqalalar orys tilinde jazylyp keledi. Qazaq tilinde genderlik taqyryp boyynsha jaryq kórgen oqu әdebiyetteri sausaqpen sanarlyqtay eken. Mәselen, TMD elderining arasynda genderlik zertteuleri on mynnan asyp jyghylatyn Harikov ortalyghy merzimin úzartyp, óz qyzmetterin atqaryp otyr. Búl túrghyda Qazaqstannyng genderlik zertteuleri kýndelikti aqparat almasumen baylanysta ghana shektelip, ýkimettik emes úiym qúrylymdarynyng bir bóligi retinde qalyp otyr. Búl mәselege jana qyrynan qaraytyn kez kelgen siyaqty.

«Abay-aqparat»

0 pikir