Taghy da EAEO. Taghy da odaqtaghy «ortaq aqsha» degen әngime. Resey preziydenti Vladimir Putinning kórshiles, odaqtas eldermen ortaq aqsha engizsek degen armany búrynnan bar. Árisi TMD, berisi EAEO elderinde ortaq valuta bolsa deydi. Resey basshysynyng búl sózdi aityp jýrgenine az uaqyt bolghan joq. Onyng atauy da aityldy. Týrlishe. Birde – «altyn» dedi. Endi birde – «evraz» dedi. Búl joly she?

Búl jolghy gәp sәl ózgesheleu. Búl joly «ortaq sifrlyq valuta» jayly sóz bola bastady.

Áueli, biyl jazda Sergey Glaziev degen adam EAEO men Latyn Amerikasy arasynda sauda-sattyqty retteu ýshin sifrlyq tәsil-amaldardy paydalanayyq dep úsynystady. Sóitti de: «EAEO men Latyn Amerikasy arasynda biznesti retteu ýshin sifrlyq amaldardy qoldanu kerek. Sonyng ishinde sifrlyq aqsha engizu kerek. Biraq, búl úsynysty әueli sol biznes ókilderi aituy kerek», - degen.

Búl Glaziev Putinning eks-kenesshisi. Keyinderi Euraziyalyq ekonomikalyq komissiyanyng integrasiya jәne makroekonomika baghyty boyynsha ministri boldy. Reseyding Syrtqy baylanystar jónindegi eks-ministri. Dumada birneshe ret deputat bolghan. 2004 jyly tipti, Resey preziydenttigine ýmitker de bolghan kórinedi.

Hosh, sonymen, Sergey Glazievting auzymen aitylghan búl әngime, kóp talqy bolghan joq. Aytyldy. Aytylghan jerinde qaldy.

Endi sol әngime (ortaq sifrlyq valuta) qayta sóz bola bastapty. Búl joly Euraziyalyq ekonomikalyq komissiyanyng (EEK) resmy ókili Iya Malkina deytin adam «ortaq sifrlyq valuta» jayla sóilepti.

«EAEO dәl qazir ortaq sifrlyq valuta engizu mәselesin qarastyryp jatqan joq. Alayda, búl búl taqyrypqa biz naqty sharttardy qarastyrghan song qaytyp oraluymyz mýmkin», - depti Malkina.

Odan әri: «Ortaq sifrlyq valuta engizuden bólek, EAEO elderinde sifrlyq aktivterdi, kriptovalutany paydalanu ýshin qúqyqtyq orta qalyptastyru mәselesinde de ortaq pozisiya joq», - depti. Depti de EAEO-gha mýshe eki memleket óz valutalaryna balama retinde, óz elderinde jeke-jeke sifrlyq valuta engizip jatqanyn aitypty. Olar: Qazaqstan men Resey eken.

«Bizding komissiya (EEK)  birneshe jyldan beri búl mәsele boyynsha bizding úsynystarymyzdy qabyldaudy súrady. Alayda odaqqa mýshe memleketter búghan dayyn bolmay shyqty. Sóitip, bizding úsynystarymyzdan bas tartty. Dese de, odaqtas elderding Ortalyq bankteri últtyq sifrlyq valuta mәselesin óz ishinde qarastyryp jatyr. Mysaly, byltyr Resey Ortalyq banki «sifrlyq rubli» turaly bayandamasyn jariyalady. Al aghymdaghy jyldyng mamyr aiynda Qazaqstannyng Últtyq banki «Sifrlyq tenge» turaly bayandamasyn úsyndy», - depti Malkina.

EEK resmy ókili Iya Malkina jogharydaghy aitylghan derekter negizinde, odaqta ortaq sifrlyq valuta engizu taqyrybyna qaytyp oraluymyz mýmkin ekenin naqtylap aitqan.

«Búl mәseleler EAEO memleketterining últtyq qúzyretine qatysty. Biraq odaqtas taraptardyng búl bastamasy men sol elderde últtyq sifrlyq valuta tehnologiyalaryn sәtti qoldanghan jaghdayda, komissiya búl mәselege qayta oraluy mýmkin», - dep týiindeydi Malkina.

Odaqta ortaq aqsha engizu iydeyasynyng avtory – Resey preziydenti Vladimir Putiyn. 2014 jyldan bastap aitylyp kele jatyr. Putinning ózi de aitty. Onyng manayynda toptasqan týrli lauazymdaghy shendiler de aitty. Tipti, qaysybir jyly Qazaqstan Parlamentining deputaty, eks-kommunist, qazirgi «halyqshyl» deputat Ayqyn Qonyrov ta qoldap sóilegen.

Al 2015 jyly odaqtaghy ortaq aqsha – «altyn» bolatyny aityldy. Dәl sol jyly dollardy alastamaqqa asyqqan Resey preziydenti Vladimir Putin Dumagha arnayy zang jobasyn әkep úsynghan. Ol – EAEO men TMD-gha ortaq valuta shygharu turaly úsynys edi.

Onan son, Reseylik sayasatker Leonid Sluskiy EAEO elderi ýshin ortaq valuta engizu júmystary bayau bolsa da jýrip jatqanyn aityp, valutany «euraz» dep ataugha úsynys jasaghan.

Ortaq aqsha jayly Qyrghyzdyng besinshi preziydenti Sooronbay Jeenbekov te, Belaursi preziydenti Aleksandr Lukashenko da qoldap sóilegen. Jeenbekov: «Men ortaq valutanyng bolashaghyna ýlken ýmitpen qaraymyn», - dese, Lukashenko: «ortaq valuta – rubli bolady», - dep aitqan. Al Qazaqstan biyligi әlgindey әngimelerdi joqqa shygharyp keledi.

Al 2018 jyly sol kezdegi Qazaqstan preziydenti Núrsúltan Nazarbaev: «Bizge búl taqyrypqa deyin әli qayda?..Ol ýshin әueli barlyq odaqtas elderding ekonomikasyn tenestiru kerek. Ol ýshin sharttar da, ekonomika da teng dәrejede boluy kerek. Ol ýshin barlyq odaqtas elderding kelisimi boluy kerek. Niyeti jaqsy bolghanymen, biz búl taqyrypqa jaqyn arada oralmaymyz», - degen.

Týiin. Últtyq valuta – tenge. Al tól tenge – Tәuelsizdikting atributy. Odan sanaly týrde bas tartu – Tәuelsizdikti tәrk etumen para-par.

Ortaq valuta tәuelsizdikke qauipti ekeni aitylghanymen, búl úsynystyng tamyryna әli tolyq balta shabylghan joq. Sol ýshin TMD-gha, EAEO-qa mýshe elder osy bastan qatang týrde qarsylyq tanytpasa, Resey erte me, kesh pe ortaq valuta engizu maqsatyna jetui mýmkin...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz