Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 3912 0 pikir 2 Shilde, 2012 saghat 09:48

Kókshede kól tartylyp barady

 

Aqmola oblysyna júmys saparymen barghan Ýkimet basshysynyng birinshi orynbasary Serik Ahmetov Shuchie-Burabay kurorttyq aimaghyn damytu júmystarymen jan-jaqty tanysyp shyqty. Bayqap qarasaq, júmys jýrip jatyr - Shuchie men Burabay kólderi ainalysynda zәulim ghimarattar boy kóterip, qazaqstandyq «Las-Vegastyn» sәn-saltanatyn qúruda. Degenmen problema da joq emes. Onyng biri - aimaqtyng infraqúrylymy. Ýkimet aqsha bólse, Burabay audanynyng jana әkimi onyng bәrin tyndyram dep otyr. Ekinshi әri manyzdy problema, ol - ózen-sulardyng tartyluy. Ony sheshpesek, sudyng jaghasynda salynyp jatqan qúrylys nysandarynyng barlyghy aidalada qalyp qoiy әbden mýmkin.

 

 

Aqmola oblysyna júmys saparymen barghan Ýkimet basshysynyng birinshi orynbasary Serik Ahmetov Shuchie-Burabay kurorttyq aimaghyn damytu júmystarymen jan-jaqty tanysyp shyqty. Bayqap qarasaq, júmys jýrip jatyr - Shuchie men Burabay kólderi ainalysynda zәulim ghimarattar boy kóterip, qazaqstandyq «Las-Vegastyn» sәn-saltanatyn qúruda. Degenmen problema da joq emes. Onyng biri - aimaqtyng infraqúrylymy. Ýkimet aqsha bólse, Burabay audanynyng jana әkimi onyng bәrin tyndyram dep otyr. Ekinshi әri manyzdy problema, ol - ózen-sulardyng tartyluy. Ony sheshpesek, sudyng jaghasynda salynyp jatqan qúrylys nysandarynyng barlyghy aidalada qalyp qoiy әbden mýmkin.

 

Shuchiening jaghdayy mәz emes

Viyse-ministr S.Ahmetovtyng júmys sapary Shuchie qalasynan bastaldy. Shyny ke­rek, búl jerding infraqúrylymy әbden to­zyp qalghan. Ýkimet basshysynyng oryn­ba­sary da óz tandanysyn jasyra almady. «Búghan deyin jergilikti әkimder ne bitirdi?!Men sony týsinbeymin!», - dedi ol arnayy keneste. Býginde Shuchie qa­la­synyng joldary әbden eskirgen. Qa­lada deni týzu bir-aq kóshe bar. Ol - Múh­tar Áue­zov atyn­daghy ortalyq kóshe. Bi­raq onyng da to­zyghy jetti. Songhy ret búl kó­­she toghyz jyl bú­ryn jóndelgen edi. Bu­rabay audanynyng ja­na әkimi Ghaziz Áli­biyding habarlauynsha,  Shuchie qala­syn­da 163 shaqyrym joldy kýr­deli jón­­deuden ótkizu qajet. Oghan 37 mlrd ten­­ge kerek. Bolashaqta qala jol­daryn ha­lyqaralyq talaptargha say etip salu jos­parlanghan. «Degenmen respu­bliy­ka­lyq budjetting qoldauy bolmay, ol mә­se­leni sheshu mýmkin emes», - deydi әkim.

Sapar barysynda S.Ahmetov qaladaghy jylu mәselesimen etene tanysyp, shaghyn bir qazandyqty da qarap shyqty. Onyng da tozyghy jetken. Shuchiede onday qazan­dyq­tardyng úzyn sany 43-ke deyin jetedi. Qala basshylyghy olardy mazut negizinde isteytin modulidyq qazandyqtargha auystyrudy kózdep otyr. Oghan da biraz qarajat qajet. Mәselen, bir shaghyn audannyng qazandyghyn auystyru ýshin 75 mln tenge kerek. Qúbyr­gha - 10 mln tenge, al jylu jelisin tartu ýshin taghy 150 mln tenge qajet bolady. Ja­na әkim Ghaziz Álibiyding habarlauynsha, bý­ginde qaladaghy 43 qazandyqtyng jar­tysy qatty otynnyng negizinde júmys istey­di. «Olar ekologiyagha aitarlyqtay núqsan kel­tirude. Búdan basqa, jekemenshik túr­ghyn ýilerding peshteri taghy bar. Endi  qa­ranyz, qaladaghy 7 myng ýiding 300-i ghana or­talyq jylu jýiesine qosylghan. Demek, ýi­lerding 95 payyzy ózdigimen ot jaghyp, jy­lynyp otyrady. Osynyng bәri qorshaghan or­tagha shygharylatyn ziyandy qaldyq­tar­dyng kóbengine sebep bolyp otyr. Songhy bes jyldyng ishinde onyng kólemi 25 payyzgha artty», - deydi Gh.Álibi.

Aymaqtyng basty problemasy - ózen-sulardyng tartyluy

Shortandy (Shuchie) kólining jaghasynda sa­lynyp jatqan turistik keshenning bola­shaq jospary kózding jauyn alady. Qúry­lys jobasyna sәikes, búl jerde mey­ram­ha­nalar, dýkender, oiyn-sauyq or­ta­­­­lyq­­­tary bolady. Qazirgi kezde osy qú­ry­­lys nysanynyng qanqasy dayyn. Al ja­qyn jerde ýlken golif klub ashylady. Osy­­­nyng bәri әzirshe kólding jaghasynda bol­­sa, bolashaqta aidalada qalyp qoiy әb­­den mýmkin. Sebebi Shortandy kólining suy tartylyp barady. Memleket ýshin búl ýl­ken problema bolayyn dep túr.

Ghaziz ÁLIBI, Burabay audanynyng әkimi:

- Kókshetau oblysynyng ózen-su­la­ry songhy ret 1957-1959 jyldary zert­­telgen bolatyn. Ol kezde tyng jәne ty­nayghan jerlerge saraptama jasal­dy. So­dan beri jarty ghasyrdan astam ua­qyt ótti. Sondyqtan osynday júmys­ty bar­lyq Shuchie-Burabay kurorttyq ai­­maghynda jýrgizu asa qajet. Ony ke­yin­ge qal­dyrugha bolmaydy. Býginde Shor­­tandy kólining terendigi 23 metrge de­yin tó­­mendedi.  1957 jyly ol 34 metr bol­­­ghan. Demek, 55 jyldyng ishinde kól den­­geyi 11 metrge týsip ketti. Bizding esep­­­teuimizge sәikes, jyl sayyn Shuchie kó­­­li 20 santiymetrge tartylyp oty­rady.

Osyghan baylanysty Shuchie kólinen su tartu júmystaryna tyiym salyndy. Jaqyn jerde jatqan birqatar eldi mekender Kókshetau su qúbyryna qosyldy. Aldaghy uaqytta taghy 14 auyldy osy qúbyrgha qosu úsynylyp otyr. Degenmen osymen Burabay men Shuchie sularynyng tartyluy toqtamaytyn siyaqty. Sebebi oghan klimat ta әser etude.

Ludmila ChUNTONOVA, «Gidrometmonitoring» ortalyghynyng diyrektory:

- Áriyne, sudyng tartyluyna tabighy kliy­mattyng әseri zor. Sebebi ótken gha­syr­dyng basymen salystyrghanda, bizde aua temperaturasynyng jyldyq kór­set­kishi eki ese ósti. Al jauyn-shashynnyng kó­lemi 70 payyzgha azaydy. Mәselen, búdan bir ghasyr búryn jauyn-shashy­n­nyng kórsetkishi 600-800 mm bolsa, bý­ginde ol 300-400 mm ghana qúrap otyr. Búl - tabighy ýrdis.

Ýkimet basshysynyng orynbasary Serik Ah­metovtyng júmys saparynyng negizgi maq­saty da osy bolghan synayly. Ol Shu­chie-Burabay kurorttyq aimaghynda sulardyng tartyluyn óz kózimen kórip, atalghan mә­se­leni arnayy keneste jan-jaqty talqylap shyq­ty. Sapar barysynda viyse-premier qor­shaghan ortany qorghau ministri Núrlan Qap­parovqa kurorttyq aimaqtaghy kól­der­ding tartyluyn jan-jaqty zerttep, ar­nayy saraptamadan ótkizudi tapsyrdy.

Avtor: Arman ASQAR, Astana

«Alash ainasy» gazeti

GhASYR NÁUBETI

Qyzyl imperiyanyng solaqay sayasaty halqymyzdy qansyratyp ketkeni tarihtan belgili. 30-shy jyldardaghy qandy qyrghynda jazyqsyz japa shekken asyl azamattardyng úrpaqtary elimiz tәuelsizdik alghannan beri ata-babalarynyng jalghyz oqqa baylanyp ketken talayly taghdyrlaryna joqshy bolyp súrau saluda.
Sәuletti elmin dep sary dalagha sa-uyn aitsaq ta, keshegi ótken nәubetterding nala-múny jadymyzdan óshken joq. Sol bir nәubet kezenning tilsiz kuәsindey Aqsorannyng adyrlary da ýnsiz jatyr. Qyzyl imperiyanyng túsynda biylik basyna kelgen teksizderding qarapayym halyqqa jasaghan zorlyq-qiyanatyn estigende, tóbe shashyng tik túrady.
Qolyma biylik tiydi eken dep ózining auyldasyn oqqa baylaghan sholaq belsendilerding qanqúily is-әreketining bir úshyghy býgin ýnsiz jatqan Aqsorannyng Kýigen say degen jerinde oryn alghan.
Qoynynda qansha adamnyng jatqany belgisiz, biraq Kýigen say kýiinip, qúlazyp jatqanday kórindi maghan. Búl jerde atylghandar Kәrsónning ishindegi Qúlnazar úrpaqtary eken biletinderding aituynsha. Jazushylar Odaghynyng basqarma mýshesi Kәmel Jýnistegining múryndyq boluymen Kýigen saygha kiygiz ýy tigilip, qúrban bolghandardyng esimderi jazylghan kók tas qoyylyp, as berildi. Belgi tastyng qoyyluyna әkeli-balaly Shәkәrim, Mәjit Omarov sebepshi. Búl jerde adam atylghanyn kezinde sol oqighanyng kózi tiri kuәsi bolghan marqúm Amanjan Qúnanbayúly aqsaqaldyng aituymen 1989 jyly derekti filim týsirgen Kәmel Jýnistegining sol nәubetke baylanysty ólsheusiz enbeginen kórip-bildik. Sol kezderi komsomol mýshesi bolghan Amanjan aqsaqal toptap kisi atylghan jerdi de, «Toqtabek kónindegi» 37 adam qamalghan tas qorany da kózi tirisinde kórsetip ketken eken. Beynefilimnen sol bir súrqay zamannyng súmdyghyn saqalynan taram-taram jas aghyp túryp aitqan Amanjan aqsaqaldyng әngimesin tyndaghan júrttyng qayyspaghany qalmady.
Alys, jaqyn jerlerdegi Qúlnazar úrpaqtary at aryltyp kelip, babalaryna taghzym etti. Talay oqtyng dauysyna kuә bolghan Kýigen say kýnirenip túr. Ýkimetting oghy shyghyn bolmasyn dep 8-9 adamdy qosaqtap atqanyna da, qazaqtan úrpaq qalmasyn dep, besikten beli shyqpaghan bir jarym jasar balany sheyt qylghanyna da osy jer kuә. Jan týrshigip, jaghandy ústaytyn jayt - әiel ananyng tiridey tósin keskeni. Osy oqighannyng barlyghy Kәmel Jýnistegining «Apat» romanynda qamtylghan. Qayran momyn qazaghym-ay, qanysherlerge jazyqsyz qor bolghan.
Kәmel Jýnistegining zertteulerine sýiene aitqan qandy qyrghynnyng qatuly әngimesi qan jylatty jýrekti. Sh.Omarovtyng babalaryna jasaghan qúrmetine kópshilik rizashylyq bildirdi. Áriyne, «Óli razy bolmay, tiri bayymaydy» degendi maqsat tútqan búl aqsaqaldyng úrpaqqa ýlgi bolar isi kóp. Jazyqsyz japa shekkenderdi eske alyp, belgi tas qonggha arnalghan búl jiynda ardager temirjolshy, qalamger Serik Smaghúlov pen jasynan el tarihyna elendep, qúlaghyn týrip ósken Baltabay IYgenúly kónekóz qariyalardan estip, bilgenderin ortagha saldy.Talay sherli әngimening kuәsi boldyq. Tarihy san kitapqa jýk bolatyn sol zobalang jyldar shyndyghyn keyingi úrpaqtyng biluine septesken el azamattaryna jinalghan kópshilik aghynan jarylyp, alghystaryn aitty.
Taghdyry jalghyz oqqa bayla­nyp,­tek­siz­der­ding qolynan qaza bolghandardyng ruhyna Qaraghandy qalasyndaghy ortalyq meshitting bas imamy, Amanjan aqsaqaldyng nemeresi Ormanbet Bolatúly dúgha baghyshtap, jinalghan kópshilik qol jayyp, bet sipasty. Qúrbandardy eske alugha arnalghan jiyngha audan әkimining orynbasary Ábilseyit Qauymbaev arnayy kelip qatysty.
Jalghyz oqqa baylanyp, jazyqsyz qúrban bolghandar jatqan Kýigen saydyng kýn batys jaghyndaghy Qos donghal men ontýstiginen menmúndalap kóringen Nayzakesken biyigi de tarih paraghyna ainalghan sol bir súmdyqqa ýnsiz laghnet aitqanday alystan qarauytady. Aqsorannyng qúlan jorytqan qúba belderi ótken ghasyrdyng 30-shy jyldary oryn alghan tasyr sayasattyng әmirinen jazyqsyz qúrban bolghandardyng talayly taghdyryna nalyghanday qúlazy qalypty. Aq dala, aiqay dýnie ishin tartyp óksip jatqanday...

Janas MÚQASh
Qaraghandy oblysy,
Shet audany

«Týrkistan» gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1567
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2261
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3544