Júma, 29 Nauryz 2024
Kórshining kólenkesi 6083 15 pikir 18 Qazan, 2021 saghat 18:23

«Payghambar» – Putiyn. Qos azamattyq hәm Lavrovtyng úsynysy

Reseyding Syrtqy ister ministri Sergey Lavrov әlginde shet eldegi Resey azamattarynyng (reseylikterdin) býkil әlemdik VII forumynda bir kýpti úsynys jasap, Resey azamattyghyn beru tәrtibin jenildetu kerektigin aitty.

Dәlirek aitsaq, aralas nekeden tughan balalargha avtomatty týrde Resey azamattyghyn beru kerek dep sóiledi.

«Aralas nekedegilerding balasyna qay jerde tughanyna qaramastan, Resey azamattyghy berilui kerek. Meyli ol Resey territoriyasynda tuylsyn, meyli shet memlekette tuylsyn, Konstitusiyagha say, avtomatty týrde azamattyq beru kerek», - dedi Lavrov.

Seken, Sergey Lavrov sol jiynda әlemning әr týkpirindegi orys tildilerding qúqyn qorghau degen eski sózin jәne bir qaytalap, Batys sayasatyn taghy aiyptady.

«Baltyq elderi, Ukraina men Gýrjistanda orys tilining alalaushylyqqa úshyrauyna Batys elderi yqpal etti. Post kenestik kenistiktegi búl memleketterde orystar etnomәdeny sipatyna qaray da alalaushylyqqa úshyrap jatyr», - dedi Reseyding Syrtqy ister ministri.

Lavrovtyng lepirme sózderi Kremli men onyng ainalasyna toptalghan sayasy elita arasynda qyzu talqylanyp, qoldau tauyp jatyr.

Mysaly, Reseyding Memlekettik Dumasynyng viyse-spiykeri Anna Kuznesova: «Kóptegen otbasy ýshin avtomatty týrde Resey azamattyghyn alu paydaly bolyp, mәselelerin sheshu jenildemek»,- depti.

Al RF Federasiya kenesining mýshesi, senator Sergey Sekov: «Aralas nekeden tughan balalargha avtomatty týrde azamattyq beru turaly úsynys óte dúrys. Jana tuylghan bala birden memleket qamqorlyghyna alynady», - depti de: «әsirese Ukraina men Belarusitegi otandastarymyzgha azamattyq beru tәrtibin jenildetu kerek», - dep jalghapty.

Reseydegi qoldanystaghy Zangha sәikes, aralas nekeden tughan balalar qazirding ózinde qay jerde tughanyna qaramastan Resey azamattyghyn ala alady eken. Tek búl proses avtomatty týrde jýrgizilmeydi. Týsinikti boluy ýshin taratyp aitsaq, әke-sheshesining bireui orys azamaty, ekinshisi shetel azamaty bolsa, balasyna orys azamattyghyn aluyna bolady. Ol ýshin jana tughan balanyng ana-anasy tiyisti mekemelerge ótinish jazuy kerek.

Resey IIM dereginshe, jyl basynan beri Resey azamattyghyn alghandar sany jarty millionan asqan. Olardyng 50 payyzy Ukrainanyng ontýstik-shyghys bóligining tumalary eken.

2020 jyldyng shildesinen beri Resey azamattyghyn alu tәrtibi de jenildetilgen (Putinning bastamasy). Ol boyynsha, «sheteldik túlghalar Resey azamattyghyn alu ýshin ózderi tirkelgen ózge elding azamattyghynan shyghugha mindetti emes».  Al búrynghy KSRO qúramynda bolghan elderden kelip, Resey azamattyghyn súraytyndargha tipti, jenildik jasalghan. Olar «3 jyl Resey aumaghynda túraqtap túruy kerek», - degen talaptan bosatylghan, yaghni, olargha atalghan talap qoldanylmaydy. Ol az deseniz, onday azamattardan kiris turaly anyqtama da súralmaytyn bolghan. Anyghynda búl - signal!

Shyndyghy sol, soltýstiktegi soyy bólek, salty basqa kórshi elding ózi kólenkesinen ýlken bop túr. Ortalyq Aziyada orys dese jaqtas kónil eki el bolsa, sonyng biri hәm birinshisi Qazaqstan (Qazaqstan biyligi). Songhy kezde búryn sóz etilmegen jana gәp shyqty. Sizben bizding shoshynatynymyz da sol – ol qos azamattyq mәselesi. Áriyne, respublika azamattaryna qos azamattyq aluyna Ata Zanymyzda rúqsat berilmegen.

Al «Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghy turaly» 1991 jylghy 20 jeltoqsandaghy № 1017-XII Zanynyn «Azamattyqty toqtatu» turaly 3 tarauynyng 21 babynda: «Eger adam basqa memleketting azamattyghyn alghan bolsa, QR Azamattyghynan shygharylatyny» taygha tanba basqanday jazylghan. Dese de, elimizding key azamattarynyng amalyn tauyp, әri RF, әri QR azamaty atanyp jýrgendigi songhy jyldary jii әshkerelenip jatyr. Qaranyz, biyl 6 qazanda shyqqan aqparat: «Jyl basynan beri ShQO aumaghynda tәrtip saqshylary 60-tan astam «qos azamattyghy» barlardy anyqtaghan».

Nemese biyl qyrkýiektegi aqparat: «Pavlodar oblysynda jyl basygnan beri 1726 adam QR Azamattyghyn joghaltqan». Onyng ishinde 160-yna әkimshilik jaza qoldanylyp, 32-sin el aumaghynan shygharyp jibergen.

Múnday birli-jarym derekter óte kóp. Bәrin birdey tizimdey almaspyz. Dese de, qos azamattyq alyp, ýnsiz jýrgenderding ishinde elishilik sóztalqygha eng kóp týskeni - Oleg Pochivalov deytin Shymkenttik eks-shendi boldy.

Ótken jyldyng jeltoqsan aiynyng ortasynda birqatar әleumettik jeli paraqshalarynda shymkenttik sheneunik Oleg Pochivalovtyng Resey elining azamaty ekeni turaly aqparat tarap, tipti keybir qújatynyng kóshirmesi jariya etildi.

Keyin sot boldy. Ýkim shygharghan sot tóraghasy: «2005 jyly Pochivalov Resey Federasiyasynyng azamattyghyn alghan, 2007 jyly pasportyn alghan. Sol qújattardyng barlyghy Resey Federasiyasy Ishki ister ministrligining hattarymen óz dәlelin tapty. Eki azamattyqtyng anyqtaluyna baylanysty Pochivalovqa qatysty QR-nyng azamattyghynan aiyru jóninde mәsele qoyylghan»,- degen edi.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2020 jyly qyrkýiek aiyndaghy Qazaqstan halqyna Joldauynda: «eger memlekettik qyzmetshi nemese kvaziymemlekettik mekemening basshysy qos azamattyq alsa, olar qyzmetinen bosatylady», - dep mәlimdegen.

Qos azamattyq elge tóngen tikeley qauip. Memlekettik mýdde men aumaqtyq tútastyqqa qater әkeletin qúbylys. Separatizm әreketterine iytermeleytin tendensiya. Anyghynda búl osy kezge deyin jasyrylyp-jabylyp kelgen taqyryptardyng biri bolghan. Al qos azamattyq arqyly ózge elding tútastyghyna qauip tóndirip, agressiyalyq әreketin aqtap alushylardyng biri Resey. 2014 jyly Resey Ukrainagha shabuyl jasap, gibridtik soghys bastady. Álemdik qauymdastyqpen moyyndalghan Qyrymdy okkupasiyalap, bauyrlas elding shyghysyn qyzyl qangha boyady. Artynsha Resey Ukraina shyghysyndaghy azamattargha Resey pasporttaryn tarata bastady.

Putinning 3 payyz qoldaushylary

Núrlan Júmaqanov, jurnalist:

- Gruziyanyng eks-preziydenti Mihail Saakashvily Batysqa bet búrghan sәtte Putin Osetiya men Abhaziyany basyp alghanyn bilemiz. Sol kezde abhazdar men osetinderding Kremliding basqynshylyq әreketin qanshalyqty qoldaghanyn bilmedik. Gruziyagha manday tiregenimizde jergilikti halyqtan osy mәseleni súradyq. Sondaghy jergilikti halyqtyng aitqan әngimesi mynau:

- Putin basqynshylyq әreketin jýzege asyrghanda Osetiya men Abhaziyada túratyn halyqtyng 3 payyzy ghana orystardy qoldady. Al qalghandary Gruziyanyng tútastyghyn jaqtady. Óz kezeginde orystar osy jaghdaydy eskerip, әskery operasiyasyn jýzege asyrghanda әskery әue kýshterin paydalandy. Abhazdar men osetinder orys әskerimen tize qosyp, Gruziyagha qarsy soghysqan joq. Qazir abhazdar men osetinderding әleumettik jaghdayy óte nashar. Gruziyagha qosylghysy keledi. Biraq Kremli olargha onday mýmkindik bermeude, – dedi jergilikti túrghyndar.

Kópshilikting abhazdar men osetinderge qarsy anau aitqanday ókpe-renishin bayqamadyq. Bayqaghanymyz, imperiyalyq derti qozghan Putin halyqtyng óte az bóligi orysty qoldasa (bar bolghany 3 payyz), sony jeleu qylyp kez kelgen elge әsker kirgizuge arlanbaytynyn úday este ústauymyz kerek eken.

Songhy uaqyttary Putinning búl derti asqynyp túr. Býginde әrbir basqynshylyq әreketi onyng sayasy mansabyn úzartatyn әdis-amalgha ainalghany jasyryn emes. Qyrym men Donbasta da osy ýshin basyp kergeni anyq.

Ertengi kýni Jirinovskiyler men Fedrovtardyng sózin shyndyqqa ainaldyru ýshin Putin atqa qonsa, tanqalmanyz. Eger Putin Qazaqstannan ózining 3 payyz qoldaushylar izdep jatsa, Tayshybekov syndy orysqúl qazaqtardyng ózideri 3 payyzdyq mejeni әp-sәtte toltyra saluy mýmkin. Sondyqtan Reseyding Gruziya men Ukrainagha basyp kiruinen biylik te, halyq ta sabaq alu kerek.

Qazaqstanmen birge yadrolyq qarudan bas tartqan «Budapesht kelsimine» qol qoyghan Ukrainagha qanday soyqan salghanyn bilesiz. Al múndayda qazaqtardy ayaidy deysiz ba?

Týiin. Aytpaqshy, biz búl maqalany jazyp otyrghanda Reseylik aqparat preziydent Putindi «Payghambargha» tenep te jiberipti. Vladimir Putinning baspasóz hatshysy Dmitriy Peskov aitqany aiday keletin әuliyeligin aityp, súhbat beripti. «Moskva. Kremli. Putiyn» deytin «Rossiya 1» arnasyndaghy baghdarlamada aitypty.

«Preziydent putin osymen birneshe ret «payghambarlyq» mәlimdemeler jasaghan. Onyng qarusyzdandyru, qauipsizdik, klimattyng ózgerui turaly aitqandary dәl keletin. Preziydent keyde perspektivalardy suretteydi. Keybiri ony tyndamasa da, keyin jaghday dәl solay bolyp jatqanyn týsinedi, - depti.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

15 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1579
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2280
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3606