Halyqaralyq «Qazaq tili» qoghamynyng úiymdastyruymen 2021 jyldyng 25 tamyzynda onlayn formatta «ORTA MEKTEPTE QAZAQ TILI MEN ÁDEBIYETIN OQYTUDYNG ÓZEKTI MÁSELELERI» atty seminar kenes ótkizildi.

Konferensiya kópshilikke Zoom arqyly jәne Facebook paraqshasynda qoljetimdi boldy. Jiyngha 200-den asa maman qatysty. Onyng ishinde M.Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne Óner institutynyng bas ghylymy qyzmetkeri, filologiya ghylymdarynyng doktory, professor Aygýl ISMAQOVA, Qazaqstan-Britan tehnikalyq uniyversiytetining professory, pedagogika ghylymdarynyng doktory Janat DÁULETBEKOVA, әl-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiytetining professory, filologiya ghylymdarynyng doktory Anar SALQYNBAY, Sýleymen Demiyreli atyndaghy Uniyversiytetting professory, pedagogika ghylymdarynyng kandidaty Bereke JÚMAQAEVA, Abay atyndaghy Qazaq últtyq pedagogikalyq uniyversiytetining professory,  filologiya ghylymdarynyng doktory Qalamqas QALYBAEVA siyaqty elimizge tanymal ghalymdar men Meyramgýl NÝSÝPBEKOVA , Janar ABITOVA, Dinara ORYNBAEVA, Aygýl TÓNKERQYZY sekildi praktik múghalimder, sonymen qatar Serik ERGhALI, Orazkýl ASANGhAZY syndy til janashyry, qogham qayratkerleri óz pikirlerimen bólisip, úsynystaryn ortagha saldy.

Bayandamashylar әdebiyet pәni boyynsha: Tarau attaryn dәl osylay ataudyng ghylymy negizi qanday? Oqytugha bólingen saghat sany men oqytylatyn shygharmalar sany sәikes pe? Pәnning negizgi maqsaty ne? Maqsat pen mazmún ýilese me? Janartylghan baghdarlamada әdebiyettanu ghylymynyng kategoriyalary týgel qamtylghan ba? – degen súraqtargha jauap izdedi.

Al qazaq tili pәni boyynsha sóz alghandar: Qazaq tili pәnin oqytudyng naqty maqsaty ne? Orta mektep dengeyindegi lingvistikalyq bilim jәne oghan ne kiredi? Oqulyqtyng qúrylymy mәtinge negizdelui kerek pe? Álde grammatikagha ma? – degen siyaqty mәseleler boyynsha óz úsynystaryn aitty.

Jiyn qorytyndysy boyynsha Halyqaralyq «Qazaq tili» qoghamynyng atynan mynaday qarar qabyldandy:

1. Baghdarlama latyn qarpine ótu kezinde, 12 jyldyq oqu jýiesine kóshu kezinde jóndeledi dep sendiredi bizdi. Oghan qarap otyrmay janartylghan baghdarlamamen qayta basylyp jatqan (pereizdaniye) oqulyqtardaghy qatelikterdi birden jóndeuge kirisu kerek.

2. Janartylghan baghdarlamada әdebiyetten 5-synypta A.Baytúrsynúlynan «Adamdyq diqanshysy» óleni, «Eginning bastary» mysaly, 7-synypta M.Júmabaevtan «Batyr Bayan» poemasy, 8-synypta M.Dulatovtyng «Baqytsyz Jamal» romany ghana qamtylghan. Basty ústanym Alash iydeyasy bolghandyqtan, tez arada alashtanushy mamandardy tartu arqyly  osy bir bolashaghymyzgha óte  ziyan olqylyqty jóndeuimiz kerek.

3. Qazaq tilin oqytu baghdarlamasynyng ózegi mәtinge negizdelgeni tiyimdi me, әlde dәstýrli grammatika dengeylerine negizdelgeni tiyimdi me? Bilim jәne ghylym ministrligi baghdarlama týzelmes búryn, aldymen ghalymdarmen kelise otyryp әdistemelik jaghynan qaysysy tiyimdi ekenin sheship aluy tiyis.

4. Tiyisti sala mamandarynyng qatysuymen «neni oqytu» men «qalay oqytudy» ghylymy әdistemelik túrghydan negizdey otyryp, qazaq tilin ana tili jәne ekinshi til retinde oqytudyng jýiesin retke keltirip, ortaq tújyrymdamasyn jasau.

5. Orta mektepke bólingen saghat sany men 11-synypqa deyin oqylatyn shygharmalar kólemin, shygharmalardyng tandalu jýiesin jәne orta mektep baghdarlamasynda әdebiyettanu ghylymynyng qamtyluyn kәsiby mamandarmen aqyldasyp qayta qarau.

6. Lingvistikada kóbine naqty ghylymdardyng әdisnamasy qoldanylady. Naqty ghylymda qay dengeyde nening oqytylatyndyghy naqty kórsetilgen. Bastauyshta matematika, joghary synypta algebra, joghary oqu ornynda joghary matematika (vyshmat). Osy siyaqty tiyisti lingvist mamandardyng sheshuimen orta mektep dengeyinde oqylatyn grammatikanyng kólemi, týri, jýiesi naqty kórsetilui kerek.

7. Qazaq tili men әdebiyetin terendete oqytatyn gumanitarlyq baghyttaghy mamandandyrylghan jelilik «Abay mektepterinin» oqu baghdarlamasy bekip, qoldanysqa engizildi. Endi ony jalpy mektepterde de oprovasiyadan ótkizip, oqulyqtaryn shygharudy tezdetip qolgha alu qajet.

8. Baghdarlama da, oqulyq ta, oqu prosesi de «neni oqytu» men «qalay oqytudan» túratyndyghy belgili. Janartylghan baghdarlama boyynsha biliktilik arttyru kurstary negizinen «qalay oqytugha», yaghny әdistemege arnalghan. Praktik mamangha «qalay oqytu» jóninde shygharmashylyq erkindik bere otyryp, kurstyng mazmúnyn «neni oqytugha» qaray baghyttauymyz kerek.

Bijomart Qapalbek,

Halyqaralyq «Qazaq tili»
qoghamynyng viyse-preziydenti,
filologiya ghylymdarynyng kandidaty

Abai.kz