Memleket basshysy Qazaqstan halqyna Joldauynda kәsiby sportty damytugha bólingen budjet qarajatynyng tiyimsiz júmsalghany turaly mәlimdegen edi.

QR Mәdeniyet jәne sport viyse-ministri Erlan Qojaghapanov qazirgi tanda kәsiby sporttyng qalay «damyp» jatqanyn, sonday-aq, «Astana» futbol klubynyng jaghdayy turaly aityp berdi.

Bizde Boranbaev siyaqty adam bireu-aq...

– Erlan Toqtarhanúly, siz sportqa jauapty adamsyz. Sonday-aq, búghan deyin Qazaqstan futbol federasiyasyn basqardynyz. Osy orayda myna mәsele turaly oiynyzdy bilsem dep edim. Klubtarymyzdyng Europagha biylghy joryghy jaqsy bastalyp, tipti, myqty komandalardy jendik te, biraq songhy nәtiyjemiz mýlde kónil kónshitpedi. Úyatqa qaldyq desek artyq aitqandyq emes. El chempiony «Qayrat» Armeniyanyng komandasynan jenildi. «Astana» finderge qarsy kezdesude 3:1 esebimen alda túryp, 3:4 esebimen jenilip qaldy. Al «Tobyl» slovaktardan 0:5 esebimen onbay útyldy. Osy orayda aita ketetin bir jәit, bizding klubtardyng jyldyq budjeti qarsylastardan birneshe ese kóp, tipti 10 ese joghary desek bolady. Osynyng bәri jankýierlerding de jandy jerlerine tiyip jatyr. Áleumettik jeliler shulap túr. Bizge osynday futbol kerek pe?

– Áriyne, futbolymyzdyng jaghdayy kónil kónshitpey túr. Biraq, búl jerdegi nәtiyjelerge tereninen ýnilu qajet. «Qayrat» – jeke klub, әlemdik dengeydegi baza salyp, top akademiya qúrghan. Qayrat Boranbaevtyng tól balasy. Óz kezeginde Boranbaev Germaniyanyng «Leypsiyg» klubymen yntymaqtastyq ornatyp, Reseyde «Qayrat-Mәskeu» komandasyn qúrdy. Oiynshylarynyng basym bóligi qazaqstandyqtar jәne óz akademiyasynyng týlekteri. Bizding problemamyz – bizde Boranbaev siyaqty adam bireu-aq. Mening oiymsha, ol klubynyng jenilisimen ózi bas qatyruy tiyis, ózi sheshetin mәsele dep qarar edim. Eng bastysy, «Qayrat» budjet qarjysymen ómir sýrmeydi. «Qayrat» siyaqty komandalar kóp bolsa dep tileysin.

Al «Tobyl» kónil qaldyrdy. Birinshi ret emes. Biraq, Qostanayda oblys әkimi manej salyp, stadiondy kýrdeli jóndeuden ótkizgen. Mening biluimshe, ol qazir stadiongha songhy ýlgidegi jasandy alandy tósep jatyr. Últtyq qúramamyzdyng kóshbasshy oiynshylarynyng basym bóligi «Tobyl» sapynda oinap jýr. Eger olar Europada oisyray jenilgen bolsa, demek bizding qazirgi dengeyimiz osy. Últtyq qúramamyzdyng kóshbasshy futbolshylarynan qúralghan komandamyz slovakiyalyq jastardan oisyray jenilip, el futbolynyng dengeyin anyq kórsetti. IYә, «Tobyldyn» nәtiyjeleri óte tómen, biraq olar múnyng barlyghyn infraqúrylymdy jaqsartumen juyp-shayyp jatyr. Bolashaqqa investisiya qúiyp jatyr dep aqtaugha bolady.

Men ýshin kónilimdi qatty qúlazytqan jayt – «Astananyn» jaghdayy. Kóp jyldar boyy klub el futbolynyng flagmany boldy. Budjeti jylyna 30 million dollargha deyin jetti. Osynyng nәtiyjesi qayda? Eshtene de joq. Baza joq, akademiya da salynbady. Osy jyldar ishinde birde-bir futbolshyny tiyimdi, payda әkeletin qarajatqa satqan joq. Barlyq aqsha negizsiz qymbat legionerlerge, olardyng agentterine, bolmashy transferlerge júmsaldy. Barlyq nәtiyje tabloda, oghan qaraudyng ózi úyat. Bir sózben aitqanda – «bardak».

«Astana» klubynda sәtsizdikten basqa eshtene joq

– Biraq «Astana» turaly aitqan mәselenizding biyldyqqa qatysy joq shyghar? Óitkeni, jyl basynan bastap elimizde klubtardyng budjeti birshama qysqardy emes pe?

– Biyl Memleket basshysynyng Joldauyn oryndau ýshin barlyq kәsiby sport klubtaryn qarjylandyru qysqartyldy. Keybir klubtar búl qysqartudyng manyzdylyghyn týsinbey jýrgen sekildi. Olar qatty qatelesedi, әri ol ýshin naqty esep te beredi. Mysaly, «Astana» futbol klubynyng osy jylghy budjeti 5 milliard tenge, al qalghan klubtardyng barlyghynda 1,2 milliard tengeden aspaydy. Al nәtiyjesi kәne? Europadaghy sәtsizdikten basqa eshtene joq.

– «Astana» basshylary klubtyng ótken jyldardaghy ýlken qaryzdary turaly aityp, osy jaghday komandagha joghary jetistikke jetuge mýmkindik bermey jatyr degen pikirde...

– Endeshe, talqylayyq. «Astana» osy jylgha 4,2 milliard tenge kreditorlyq bereshekpen kirdi. Qazaqstanda múnday qaryz eshqashan birde-bir klubta bolghan emes. Búl qaryzdardyng kóp bóligi 2020, yaghny «koviyd» jyly payda boldy. Klub belshesinen bereshekke batyp, endi ony memleket esebinen ótegisi keledi. Biraq búl qaryzdardyng kóptegen komponentteri zerttele kele ýlken súraqtar tuyp otyr. Biz kóptegen qaryzdardyng payda boluynyng zandylyghyna eleuli kýmәn bola túra, aqshany op-onay bere almaymyz. Qazir búl aqsha senimdi qorghalghan. Biraq ol klubqa barghan bette, kýmәndi kelisimsharttar esebinen basqa taraptargha ketu qaluy mýmkin. Biz oghan jol bermeymiz.

– Sizding sózinizden búl qaryzdar nemese olardyng bir bóligi «qoldan jasalghanday» estiledi eken...

– Ókinishke qaray, múny da joqqa shygharugha bolmaydy. Qazir klubta auditorlyq tekserister jýrip jatyr. Óz kezegimizde kreditorlyq bereshekti óteu barysynda halyq aqshasynyng ysyrap boluyna jol bermeymiz. Zang ayasynda qoldan kelgenning bәrin jasaymyz.

«Astana» klubynyng Qazaqstangha qanday paydasy bar?

– Tekseru jýrip jatqany týsinikti. Biraq, óziniz aitqanday, «Astanadaghy» «bardaktyn» naqty mysaldaryn keltire alasyz ba?

– Qazir tekseru jýrip jatqandyqtan, kóp nәrseni kópshilikke ashyp aita almaymyn. Biraq bizdi qatty mazalaytyn jaghday, klub is jýzinde syrtqy kýshterding jәne sheteklik bir toptyng basqaruyna ótip ketken. Shyn mәninde, klub barlyq qúqyqtyq júmystardy, sonymen qatar, sporttyq jәne marketingtik júmystardy reseylik kompaniyagha, sonyng ishinde týsiniksiz túlghalardyng qolyna esh jauapkershiliksiz tapsyryp qoyghan. Búl degeniniz «Astanany» bizding menedjment emes, kýmәndi sheteldik kompaniya basqaratynday kórinedi. Jalpy, eger barlyq júmysty óte ýlken kólemdegi aqshagha sheteldik kompaniyagha tapsyrghan bolsa, onda «Astanagha» bas diyrektor, zangerler, marketologtar ne ýshin kerek? Onda da kóptegen kelisimsharttar men qarym-qatynastar «Astananyn» mýddesine qarsy túruda.

Bir ghana mysal keltireyin. «Astana» osy sheteldik kompaniyagha jattyqtyrushy Grigorchukpen bitimgershilik kelisim jasasugha deyingi barlyq qúqyqtar men ókilettikterdi berip, daudy sheshudi tapsyrghan. Bitimgershilik kelisimi boyynsha «Astana» tarapy Grigorchukqa birneshe transhpen tólem jasaudy kózdedi. Biraq tólemning merzimin ótkizip alghan jaghdayda «Astana» Grigorchukke kýtkendey kýnine 0,01 nemese 0,02% emes, birden 200 myng euro tóleydi. Nәtiyjesinde, klub Grigorchukqa 866 myng euro negizgi qaryzynan basqa, keshiktirgeni ýshin taghy 400 myng euro tóleuge mәjbýr. Tiyimdi mólsherleme euromen jyldyq jýzdegen payyzdarmen esepteledi. Búl aqylgha syimaytyn nәrse. Sondyqtan múnday bitimgershilikting ziyany bolmasa, paydasy joq. Ol «Astanagha» arnayy zalal keltiru ýshin jasalghan siyaqty. Klub halyqaralyq myqty qúqyq kompaniyasyn jaldaghan kezde, biz «Astananyn» mýddesin qorghaudyng mýlde basqa dengeyin kýtemiz. Ókinishke qaray, eshqanday qorghaudy kórip túrghan joqpyz. Kerisinshe, tolyqtay mýddeni basqa tarapqa berip qoyghan. Jaghday rasymen osylay. Sondyqtan, klubqa osy kensemen barlyq qarym-qatynasyn búzudy búiyrdyq. Olardan keletini tek qana shyghyn. Olardyng is-әreketterine әli de proseduralyq bagha beru kerek.

Ári qaray jalghastyrayyn. «Astanada» jalaqy mólsheri tym joghary. Keybir legionerlerge aiyna 50-60 myng euro tóleydi, al jyl sayyn ondaghan jәne jýzdegen myng eurogha kótergishter taghayyndalady. Bir futbolshynyng ortasha ailyq tabysy 70-80 myng eurogha deyin jetedi. Ne ýshin? Finderding býkil komandasy bizding bir oiynshygha tiyesili jalaqyny alady. Soghan qaramastan finder kelesi kezenge ótti. Au, sonda siz qay elde túryp jatyrsyz? Balalargha, jankýierlerge, býkil Qazaqstangha qanday paydasy bar? Biz klubqa qarjylyq tәrtipti, negizgi tәrtipti engizgimiz keledi, biraq olar búghan qarsy.

– Qalay?

–  Mәselen, tiyimdilikti arttyru jәne teris paydalanudy boldyrmau ýshin transferlik komiytet qúrudy úigharghanbyz. Búl tabighy qadam dep esepteymin. Transferlik komiytetter barlyq klubtarda bar. Biraq olar búghan qarsy boldy. Klub agenttik kelisimsharttardy transferlik Komiytetting ókilettikteri shenberinen shygharudy úsyndy. Degenmen agenttik tólemder mәmilening eng manyzdy parametri bolyp esepteledi. Klub agenttik tólemderdi ózderi sheshetinin mәlimdedi. Óz kezegimizde agenttik jәne kóterme tólemderding kez kelgenine tyiym saludy, al futbolshylardyng jalaqylaryn tengege audarudy úsyndyq. Shyn mәninde, klubtyng budjeti tengemen bola túra, ailyq jalaqyny dollarmen nemese evromen qalay belgileuge bolady? Kurstyng kez kelgen teris dinamikasy, sizge negizsiz kreditorlyq bereshek әkeledi. Biraq klub bizding talaptarymyzdy mýlde elemedi. Nәtiyjesinde, barlyq jana oiynshylar 15%-tik agenttikke qol qoydy. Búl qújattardyng da zandylyghy kýmәn tudyrady.

2018 jyldan bastap «Astanany» qarjylandyrugha shamamen 45 milliard tenge bólindi. Bir «Astanagha» býkil qazaqstandyq sportqa qaraghanda kóbirek aqsha júmsaldy. Nege? Budjeti mýlde az finderden jenilu ýshin be, әlde, ótken jylghyday qarapayym Chernogoriyanyng «Buduchnosti» siyaqty ortanqol újymyna útylu ýshin be? Jyl sayyn osy kórinis: budjeti birneshe ese az, dәlirek aitsaq, bizding komandanyng budjetinen on ese tómen komandadan jenilemiz. Endi múnday bassyzdyqtyng jalghasa beruine jol bermeymiz. búdan bylay jalghasuy mýmkin emes. Bәrin dúrys jasauymyz kerek. Búl «bardakty» toqtatatyn uaqyt jetti.

– Endi «Astananyn» aldaghy taghdyry qanday bolmaq?

– Kelesi jylgha arnalghan budjet taghy 40%-gha qysqarady. Preziydent tapsyrdy, biz oryndaymyz. Týsinbegender ornyn bosauty tiyis. Búl tek «Astanagha» emes, barlyq klubtargha qatysty.

Abai.kz