Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Manyzdy 5736 7 pikir 16 Tamyz, 2021 saghat 13:19

Aughan qazaqtarynyng jaghdayy ne bolmaq?

Álemning nazary Aughanstanda. Taliban qozghalysy Aughanstandy tolyq basyp alyp, óz biyligin ornatty. Búl lankestik úiym dep tabylghan qozghalystyng XXI ghasyrdaghy tútas eldi aludaghy alghashqy kórinisi. 

Alty ay búryn AQSh saylauynda jeniske jetken preziydent Bayden Aughanstannan әskerin shygharatynyn mәlimdegen edi. Búl eldegi Taliban qozghalysynyng kýsh aluyna sebepker boldy. Kóktemgi shabuyldaryn qarqyndy bastaghan lankester, mausym aiynda shabuylyn ýdetip, shildede qarqynyna jetip, tamyzda eldi tútas basyp aldy.

Oqighanyng jyldam órbui sonshalyqty sayasy salagha «Taliban bliskriygi» degen jana termin enuding aldynda túr. 34 aimaq dauyldan qúlaghan terektey birinen song biri tәlibterding qolyna ótti. 14 tamyz kýni Aughanstannyng jalghyz marshaly, general Dustum Mazariy-Sharif aimaghyndaghy úrysta jenilis tauyp, Ózbekstan aumaghyna qaray sheginuge, anyghy qashugha mәjbýr boldy. Oghan deyin Dustum «tәlibterdi talqandap, soltýstikti tolyq azat etemin» dep súhbat bergen bolatyn. Dustumnyng jenilisi tәlibterge degen qarsylyq niyetin sóndirip tastaghanday әser etti. Songhy tórt aimaq esh qarsylyqsyz berildi. Mazariy-Sharifte tәlibter shiit meshitine óz tularyn tigip, qalany basyp alghandaryn resmy jariyalady. Dustumnyng reziydensiyasynda basqosu úiymdastyryp, týski as ishti. Dustum óz jasaqtaryn alyp, Ózbekstannyng Termez qalasyna qaray qashyp, Kenes odaghynyng әskeri shygharylghan әigili «Dostyq» kópiri arqyly Ózbekstangha ótip ketti. Búl túrghydan derekter ekige jarylady. Birinshi derekkóz boyynsha general tek qana 84 jauyngerimen ótkeni, qalghan jaqtastary Aughanstan aumaghynda qalyp qoyghany aityluda.  Ekinshi derekte barlyq әskerimen birge ótti delinedi. Qazir Ózbekstan biyligi Dustummen kelissóz jýrgizip jatyr. Alayda kelissózder mәni qúpiya saqtaluda.

Marshal Dustum vernulsya v Afganistan

Mazariy-Sharifty alghan tәlibter ýsh aimaqty úryssyz alyp, el astanasy Kabulge jyljydy. Kabul qalasynyng shetki ýsh audanyn alyp, biylikke kelissózge kóshti. Tәlibter qalany qantógissiz alghysy keletinin aityp, shabuyldy toqtatty. Biylik tәlibtermen kelissózderge kelip, aqyry preziydent Ashraf Gany ókilettiginen bas tartty. Osylaysha ondaghan jyldargha sozylghan qaqtyghys ayaqtaldy.

Ashraf Gany otbasy mýsheleri men jaqtastaryn alyp, elden ketti. Aughanstannyng búrynghy preziydentining qayda ketkeni naqty aitylmauda. Tәjikstangha ketkeni jayly habardy Dushanbe rastaghan joq. Sonymen qatar Iran, Ózbekstan, Oman elderine ketui mýmkin degen de núsqalar bar.
Biylikke uaqytsha ýkimetke ótip, keyin tәlibterge tútas tabystalmaq. Ázirge uaqytsha ýkimetting qúramy jariyalanghan joq. Dey-túra onyng qúramyna búrynghy preziydent Hamit Karzay kirui mýmkin degen aqparat bar. Ony tәlibter de rastap otyr.

Álem elderi Aughanstannan óz diplomatiyalyq korpustaryn alyp shyghu qamyn jasap jatyr. Alghash bolyp AQSh 5000 myng әsker attandyrdy. Olar Kabuldegi diplomattardyng qauipsizdigin qamtamasyz etip, qúpiya qújattardy joyyp, qajetti qúraldardy kóshiruge kómektespek. Sonymen qatar Aughanstandaghy Batys biyligine kómektesken jaqtastaryn da evakuasiyalaugha baryn salady. Ol ýshin ýsh apta búryn viza qabyldau bastalghan edi. Qazirgi uaqytta vizagha ótinish berushilerding sany 80 myng adamgha jetken. Alayda múnsha halyqty az uaqytta elden shygharyp ýlgeru mýmkin emes. AQSh sarbazdary 11-qyrkýiekte elden tolyq ketui tiyis. Ol uaqytqa deyin 80 myndy shygharu mýmkindigi az deydi Vashington. Al Kabul әuejayyndaghy kórinisti ýsh-aq sózben sipattaugha bolady. Ýrey, haos, qorqynysh.

Kabul airport chaos seen in videos posted to social media - REPORT DOOR

Qazaqstan biyligi de Aughanstandaghy diplomattar men Qazaqstan azamattaryna alandauly. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Aughanstandaghy Qazaqstan azamattary men diplomattarynyng qauipsizdigin qamtamasyz etu jóninde kýshtik qúrylym basshylarymen shúghyl jiyn ótkizgen bolatyn.

«Aughanstandaghy jaghday boyynsha kýshtik qúrylymdardyng basshylarymen jiyn ótkizdim. AIYR-daghy azamattarymyz ben diplomattarymyzdyng qauipsizdigin qamtamasyz etu jóninde tapsyrma berdim. Qazaqstan Aughanstandaghy jaghdaydyng ushyghyp bara jatqanyna alandaushylyq bildiredi. Ahual múqiyat baqylauda.

Preziydent Ákimshiligi men Syrtqy ister ministrligine Aughanstangha qatysty mәseleler boyynsha memlekettik organdardyng qyzmetin ýilestiru tapsyryldy. Kabuldaghy Qazaqstan elshiligi shaghyn qúramda júmys isteude. Qyzmetkerlerding qauipsizdigin qamtamasyz etu sharalary qabyldanyp jatyr»,- dep jazdy preziydent Toqaev.

Vozmojno, eto izobrajenie (odin ily neskoliko chelovek y ludy stoyat)

Jalpy Aughanstanda Qazaqstannyng diplomatiyalyq korpusynan bólek etnikalyq qazaqtar da túrady. Olardyng barlyghy KSRO kezenindegi qudalau men asharshylyqtan mәjbýrli týrde auyp ketkenderding úrpaqtary. Qazaqstannyng kóshi-qon baghdarlamasy búl azamattargha da tikeley qatysy bar. Aughanstanda naqty qazaq sanynyng qansha ekeni belgisiz. Týrli aqparat kózderi olardyng sanyn 900-1000 arasynda dep kórsetedi. 1991-2000 jyldar arasynda 1719 qazaq Aughanstannan elge oralghany jayly derekter bar.

Jalpy tәlibterding biylikke kelui boyynsha kóptegen súraqtar tuyndaydy. Olardyng eldi jyldam jaulap aluy, provinsiyalardyng basym bóligi soghyssyz berilui, 300  myng sarbazdyng tabandy qarsylyq kórsetpeui men AQSh әskerining elden ketui de jauabyn talay izdeytin súraqtar bolyp qala bermek.

Ka Myrza

Abai.kz

7 pikir