Júma, 29 Nauryz 2024
Sayasat 30159 4 pikir 6 Tamyz, 2021 saghat 14:33

Ortalyq Aziya basqosty: Talqy qanday?..

Týrkimenstanda Ortalyq Aziya memleketterining basshylary basqosty. Beyresmy formatta. Oghan bir jyl ishinde san týrli sebepter de jinalyp qalghan edi. Koronavirus pandemiyasy, aimaqtaghy memleketter arasyndaghy shekaralyq dau, su mәselesi men Aughanstandaghy әskery jaghdaydyng tym nasharlap ketui. Beyresmy kezdesude ne aitylmaq?

Ortalyq Aziya elderi ýshin pandemiya asa auyr ótip jatyr. Qazirgi tanda әlem boyynsha virusty júqtyrghandar sany 200 millionnan asty. Al virustan kóz júmghandar sany 4.3 mln adamdy qúraydy. Qazaqstanda koronavirus pen virustyq pnevmoniyany júqtyrghandar sany 681 myng adamdy qúraydy. Indetten 9909 adam kóz júmghan. Ózbekstanda 134 myng adam indet júqtyryp, 910 adam qaytys bolypty. «Búl kórsetkish shyndyqqa janaspaydy», deydi tәuelsiz sarapshylar. Qyrghyzstanda koronavirus 167 myng adamnan anyqtalypty, onyng ishinde 2400 adam kóz júmghan. Tәjikstanda 15500 adam virus júqtyryp, onyng ishinde 122 adam indetting qúrbany bolghan. Shildening ortasynda Tәjikstan preziydenti Rahmonnyng qaryndasy virustyng qúrbany bolyp, Rahmonnyng jiyenderi densaulyq saqtau ministrin soqqygha jyqqan edi. Atalmysh oqighagha qarap-aq, Dushanbe virus boyynsha shynayy kórsetkishti jasyryp otyr deuge tolyq negiz bar. Ortalyq Aziyadaghy eng jabyq memleket sanalatyn Týrkimenstanda resmy týrde koronavirus joq, alayda sebebin týsindirmesten Ashhabad týrli shekteuler engizip, maska kiidi halyqqa mindettep otyr.

Viruspen kýresu Ortalyq Aziya elderining ekonomikalyq kórsetkishterine qaray әrtýrli. Vaksina alu men ony óndiru mýmkindigi de dәl solay. Qazaqstanda vaksina alghandar sany 29,08%-gha jetti. Qyrghyzstan halqynyng 7,65%-y vaksina alghan. Tәjikstanda halyqtyng 4,73%-y ekpe alsa, Týrkimenstanda ol belgisiz, alayda vaksina alu faktileri beyresmy týrde anyqtalghan. Ózbekstan halqynyng 15,39%-y indetke qarsy ekpeni ektirgen eken. Búl kórsetkishter birneshe ese az boluy da mýmkin, sebebi vaksinasiya pasportyn jalghan negizde jasatu aimaq elderinde keninen taraluda.

Osynday qiyn kezende aimaq basshylary ózara kómek kórsetu mәselesin de talqylaytyny anyq. Mysaly Qazaqstan ótken aptada «QazVak» vaksinasynyng 25000 dozasyn kórshiles Qyrghyzstangha jiberdi. Dәl sol siyaqty basqa da elderge kómek kórsetu mәselesi talqylanatyny anyq. «Beregen qolym alaghan» degendey, gumanitarlyq kómek arqyly sheshui qiyn mәselelerding kýrmeuin sheshuge de bolatynyn tarih talay dәleldegen.

Massovaya vaksinasiya protiv COVID-19 nachnetsya v Uzbekistane posle Novruza

Koronavirustan bólek, aimaqtaghy túraqtylyq mәselesi de ótkir túr. Sәuirding sony mamyrdyng basy qyrghyz-tәjik arasynda qaqtyghys bolyp, sony eki kýndik atysqa úlasty. Qaruly qaqtyghystan qos taraptan 100 tarta adam qaza tauyp, 500 juyq jan jaraqat aldy. Ýiler qirady, ghimarattar órtendi. Búl 1991 jyldan bastap aimaqtaghy memleketter arasyndaghy eng iri qaqtyghys edi. Jaghdaydyng ushyghyp ketui aimaq memleketteri ýshin asa qauipti ekenin sezgen Qazaqstan, Ózbekstan basshylary taraptardy kelissóz basyna otyrghyzyp, mәseleni beybit rettteuge baryn saldy. Solay boldy da. Alayda qyrghyz-tәjik shekarasy әli de tynysh emes. Shildening ortasynda shekara manynda taghy da atys bolyp, ýsh adam qaza tapty. Búnyng barlyghy Ortalyq Aziyanyng beybitshiligine keri әserin tiygizedi. Beyresmy kezdesu barysynda búl mәsele de sóz bolary anyq. Óitkeni shekaralyq dau tek qyrghyz ben tәdik arasynda emes, tәjik-ózbek, qyrghyz-ózbek arasynda da bar.

V Batkene gorit pogranzastava Kyrgyzstana. Foto

Aughanstandaghy úrys qimyldary men tәlibterding bliskriygi de Dushanbedegi kezdesude aitylmaydy emes, aitylady. Vashington Aughanstannan óz әskerin әketetinin jariyalaghan sәtten bastap, Taliban Aughanstan aimaghynda iri operasiyalar ótkizip jatyr. Qazirding ózinde ol elding 80%-gha juyghyn óz baqylauyna alyp, Ortalyq Aziyamen shekaralasatyn aimaqty tolyq baqylauyna aldy. Týrkimen, tәjik, qyrghyz shekaralarynda «Taliban» qozghalysynyng tuy ilinip túr. Ortalyq Aziyagha tәlibter tarapynan tikeley qauip tónbese de, tәlibterden qashyp, bas saughalaghan bosqyndar sany artuda. Qazirding ózinde Tәjikstanda 2 mynnan astam әskery men 3 myngha juyq aughan bosqyny pana tapty. Olardyng sany AQSh әskeri Aughanstannan tolyq ketkende eselep artatyn bolady. Mine, búl mәseleni bes el birlese sheshui tiyis. Qazaqstan ýshin bosqyndardy óz jerimizge ótkizbey, materialdyq túrghydan kómek kórsetu núsqasy tiyimdi bolmaq. Kelissóz barysynda búl mәsele de sóz bolary anyq.

«Tәlib basyp alady» degen týimedey qauipti týiedey etken Mәskeu de aimaqtaghy óz yqpaly men әskery rólin arttyrudy oilap otyr. Tәjikstanda Mәskeu-Tashkent-Dushanbe әskery jattyghuy ótip jatqany sonyng bir dәleli. Oghan 2500 sarbaz ben 500 әskery tehnika qatysuda. «Talibandy» algha tartyp, Ózbekstan men Týrkimenstandy ÚQShÚ (ODKB) úiymyna kirgizudi josparlap otyrghany da bayqalady. Tashkent qazirding ózinde ol úsynystan bas tartatynyn aitsa, týrkimen beytarap pozisiya saqtaytynyn jetkizdi. Yaghny Kremliding aimaqtaghy yqpalynyng artuy da aqyryn dauyspen aitylyp, ymmen talqylanbaq.

Svoih soldat na uboy ne poshlyom»: Nekrasov — o perspektivah obostreniya v Afganistane y na granisah so stranamy SNG — RT na russkom

Aymaqtaghy ótkir mәseleler kóterilip, sheshu joldaryna úsynystar aitylatyn búl basqosuda sauda qatynasy, su mәselesi men enbek migranttaryn qabyldau jaghy da talqy bolmaq.

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz

4 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1584
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2284
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3621