Júma, 19 Sәuir 2024
46 - sóz 9006 65 pikir 25 Shilde, 2021 saghat 14:24

Vaksina kerek pe, joq pa?

2012-shi jyly BÚÚ-nyng arnayy mәlimdemesinde keltirilgen "Planetamyz qansha adamdy asyray alady?" degen súraq boyynsha úsynylghan 62 zertteuding nәtiyjelerinde, planetamyzdy iygeru ýshin 2 mlrd halyq qajet bolsa, tehnologiyalyq jәne ekologiyalyq mәselelerding barlyghy bir jýiege keltirilgen kezding ózinde, planetanyng eng artyq sany 10,24 mlrd halyqtan aspau kerek degen derekti keltirgen.

Álemde qazir adam sany 8 mlrd-tan asyp ketti. Planetalyq dengeyde tehnologiyalyq jәne ekologiyalyq jýiemiz eshqanday birizdilikke týspegen qazirgi jaghdayda, 8 mlrd halyq --- "planetanyng barlyq mýmkindigining shegi" degen sóz.

Búl mәseleni sheshu boyynsha úsynylghan núsqalardyng ishinde "Ózge planetalardy iygerip, sol jaqqa halyqty qonystandyru", "Tuu sanyn shekteu" siyaqty úsynystardy jýzege asyrudyng auyly әzirge alys bolyp túr.
Taghy bir adam sanyn azaytudyng "jazylmaghan zandylyghy" - ýlken globalidi soghys ashu. Qazirgi yadrolyq qarulanghan memleketterding kóptigine baylanysty, búl da mýmkin bolmay túr.

Demek, adam sanyn azaytudyng birden-bir joly - jasandy jolmen indetter taratu arqyly halyq sanyn shekteu.
Biz qazir sol baghyttaghy júmystardyng "nәtiyjelerin" kórip otyrmyz.
Endi, әrkim ózin "әlemdik oiynshylardyn" ornyna qoyyp, oitolghatyp kórse.
Egerde, men osynday jolmen halyq sanyn azaytqym kelgen bolsam, bylay jasar edim.

1-shi: Bir-birine úqsas eki týrli virus oilap tabamyn. Bireui әlsizdeu. Ekinshisi óte kýshti.
2--shi: Aldymen әlsizdeu virusty әlemge taratyp birәz әbigerge salyp, ýrey tuyndatamyn.
3-shi: Ózime planetany ary qaray ústap qalugha kerek órkeniyetterge(elderge), búdan keyin taratylatyn eng kýshti virusqa qarsy vaksinalardy saldyramyn.
Ózge damushy elderding resurosyn iygeru ýshin, ol elderde eng aldymen múghalim, әsker, ghalymdar siyaqty mamandyq iyelerin saqtap qalu ýshin, sonday qyzmetshilerding tolyqtay vaksinany alularyn qamtamasyz etemin.
4-shi: Ózime kerek emes memleketter men tómengi tap ókilderine arnayy vaksinagha qarsy aqparattar taratyp, planetagha kerek emes "sloy naseleniyanyn" alghashqy vaksinany saldyrmauy ýshin barlyq aqparattyq qoldauymdy jasaymyn. Sol arqyly eshkimge kerek emes, kim-kóringen istey alatyn qyzmet týrlerimen ainalysatyn (taksi, aspazshy, saudager, t.t.) sauatsyz adamdardyng vaksinany saldyrmaularynyng jolyn jasaymyn.
5-shi: Ózime kerek elderding 80%-y vaksina saldyryp bolghanda, әlemge eng kýshti ekinshi virusty taratamyn.
6-shy: Vaksina almaghan halyqtar qyrylyp bastap barlyghy japa-tarmaghay vaksina saldyrugha "jýgirgende", olargha әlsiz ghana paydasy bar ekinshi vaksinany tarata bastaymyn. Biraq, onyng olardy saqtap qaluy uaqytsha ghana bolady.
7-shi: Planetadaghy halyq sany 2-3 mlrd-qa azayghanda, indetke qarsy dәrini qoldanysqa jiberip, qalypty jaghdaygha kóshiremin.
Men qatelesuim mýmkin. Biraq, eki jylgha juyqtaghan myna indetke baylanysty jәittardy saralay kele, osynday tújyrymgha kelip otyrmyn. Óitkeni, órkeniyetti elderding vaksinasiyalanu statistikasyn qaranyzdar! Damyghan, órkeniyetti elderding barlyghy derlik 60-70% saldyryp boldy. Tek biz siyaqty "damushy" ýshinshi taptaghy elderding kórsetkishi óte tómen.

Sondyqtan, aghayyndar!
Vaksinanyng alghashqy partiyasy tausylmay jatyp saldyryp aludy úsynamyn. Qazaq últyn myna alasapyrannan saqtap qalatyn әzirge bir ghana jol - erterek vaksinasiyalanu! Basqa aliternativa joq!
Al, endi qanday vaksinany salamyz degenge kelsem!

Dәl qazirgi vaksinalardyng eshqaysysy da jaman emes, Reseyding "Sputniygi" de aldynghy qatarly vaksinalardyng qatarynda dep oilaymyn. Óitkeni, búl indetting aldynghy "atalaryn" 60-70-shi jyldary SSSR-ding kezinde әbden zerttep tastaghan. SSSR-ding virusologiya, biologiyalyq qarular men olardan qorghanu salalary әlemning eng aldynghy qatarly instituttarynyng biri bolghan. Olarda sol zamannan jetken zertteuler men tәjiriybelerding qújattary kez-kelgen uaqytta paydagha jaratu ýshin saqtauly túrady. Koronavirustyng myna týrin azghana zertteulerden keyin-aq vaksinasyn jasap shygharu qiyndyq tudyrmaghan bolsa kerek. Al, búl vaksinalardyng shablondy týrlerin SSSR-ding kezinde adamdargha әbden synaqtan ótkizip qoyghan dep oilaymyn.

Reseydi únatpaymyn dep, onyng ghylymy potensialyn da joqqa shyghara saludy sauatsyzdyq dep oilaymyn. Kerisinshe, "tonmoyyn" orystardyng osy vaksinasynyng sapasy ózgelerden kósh ilgeri túr desede senemin. Óitkeni, Batyspen qyrghiy-qabaq bolyp otyrghan Reseyding ózgelerge óz potensialyn moyyndatqysy kelip, barynsha sapaly jasap shyqty dep oilaymyn.

Al, aghayyndar!
Árkimning óz payymy bar. Men óz oiymdy jazdym. Maqsat bireu ghana. Qazaq últyn myna alasapryrannan aman alyp qalugha tamshyday bolsa da ýlesimdi qosyp, mәselege terenirek ýniluge oy salu.

Rýstem Ashetaev

Abai.kz

65 pikir