Senbi, 20 Sәuir 2024
Din 4757 4 pikir 21 Shilde, 2021 saghat 11:11

Qúrbandyq shalu rәsimin zaman talabyna say jetildiru kerek

Elimizde músylman qauymynyng qasiyetti merekelerining biri – Qúrban ait merekesi keshe bastaldy. Qazaqstan Respublikasynyng preziydenti Qasym-Jomart Toqaev arnayy qúttyqtauyn da joldady. Eldegi epiydemilogiyalyq jaghdaygha baylanysty biyl qúrban shalu rәsimi onlayn formatta ótkiziletin bolyp bekitilgen. Ol ýshin arnayy sayt ta iske qosylghan. 

Býgin aittyng ekinshi kýni. Biz Diny ahualdy taldau jәne dintanu saraptamasy institutynyng basshysy Baybol Erjan Qúrmanghaliyúlymen Qúrban aittyng mereke retinde toylanu tarihy turaly az-kem әngimelesken edik.


Elimizde Qúrban ait mereke retinde toylana bastaghanyna da biraz jyldyng jýzi bolyp qaldy. Barshamyzgha mereke qútty bolsyn dey otyryp, Qúrban aittyng mereke retinde toylanu tarihyna toqtalyp ótseniz degen úsynys bar.

– Qúrban aittyng halqymyz ýshin manyzdylyghy eskerilip, mereke retinde kýntizbege engenine jәne aittyng alghashqy kýni respublika boyynsha demalys kýni bolyp bekitilgenine biyl on alty jyl bolyp otyr. Tariyhqa ýniler bolsaq, múnday sheshim 2005 jyldyng 22 qarashasynda ótken Qazaqstan halqy Assambleyasynyng 11-sessiyasynda Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng kótergen bastamasynan keyin qabyldanghan bolatyn. Sessiya barysyndaghy sózinde Elbasy: «Men bizding әlemge aitarymyz jәne úsynarymyz - dostyq pen kelisim, gýldengen jәne tabysty damu tәjiriybemiz bar ekendigine maqtanamyn! Býgin men elimizdegi eng ýlken eki konfessiyagha qúrmet kórsete otyryp, әri olardyng ótinishterin eskere kele, músylmandardyng Qúrban aity men Hristian Rojdestvosynyng alghashqy kýnderin mereke kýnderi dep jariyalaudy úsynghym keledi. Ýkimetten osy mәseleni pysyqtauyn súraymyn», - degen bolatyn. Osylaysha, 2005 jyldyng 30 jeltoqsanynda Elbasy sol kezde qoldanysta bolghan «Qazaqstan Respublikasyndaghy enbek turaly» Zanyna tolyqtyrular engizu turaly» №109 Zangha qol qoydy.

Sodan beri barlyq músylman ýshin manyzdy kýn – Qúrban ait meyramy elimizde demalys kýnine ainaldy. Búl halqymyz, sonyng ishinde, әsirese, músylman jamaghaty ýshin óte manyzdy tarihy oqigha boldy. Biz múny memleketting din ústanushylargha degen erekshe qúrmeti әri qamqorlyghy dep qabyldauymyz kerek jәne ol rasymen de solay.

Bizding elimizben qatar Qúrban ait meyramy kórshiles Qyrghyzstan, Ózbekstan, Ázirbayjan elderinde jәne Reseyding qúramyndaghy Bash­qúrt­stan, Daghystan, Tatarstan, Ingushetiya, Sheshenstan siyaqty músylmandar kóp shoghyrlanghan elderde demalys kýni bolyp, toylanady.

Qúrban ait merekesine ne sebepti resmy demalys berilude, onyng qanday әleumettik, ruhany manyzdylyghy bar dep esepteysiz?

– Diny merekening demalys bolyp jariyalanuy, eng aldymen, túrghyndarynyng basym kópshiligi músylman bolyp tabylatyn memleketimizding óz azamattaryna jәne olardyng diny senim bostandyqtary men diny merekelerine degen qúrmet bolyp sanalady. Tarihymyzdaghy mәdeniyetimiz ben ruhaniyatymyzdyng damuyna ýles qosqan dәstýrli dinderge jәne onyng ókilderine degen qamqorlyghyn anghartady әri osynday qatynasty әrbir túrghynnyng sezinui óte manyzdy bolyp tabylady.

Sonymen qatar, búl meyramnyng kópetnosty jәne kópkonfessiyaly qoghamda adamdar arasynda bir-birining diny senimi men mәdeniyetine degen qúrmetting artuyna, dostyq qarym-qatynas pen ózara syilastyqtyn, beybitshilikting artuyna septigin tiygizetinine mәn beruimiz kerek.

Qúrban ait meyramy tek Ayt namazyn oqyp, qúrbandyq malyn shalu siyaqty diny rәsimderding jiyntyghy ghana emes. Búl merekening astarynda kózge kórine bermeytin kóptegen qúndylyqtar jatyr. Yaghni, adamdardyng arasynda ózara qúrmet pen izettiliktin, meyirimdilik pen sýiispenshiliktin, tәrbie men jalpy adamgershilik qaghidalarynyng nasihattaluy jýzege asady. El túrghyndaryn iygi isterding ainalasynda toptastyryp, bir-birine jәrdemdesuge, jaqsylyq jasaugha ýndeydi, birlikke shaqyrady.

Qúrban aitta el músylmandary jaqsy kónil kýimen bir-birin merekemen qúttyqtap, qúshaq jayyp, erekshe quanyshpen qauyshyp jatady. Ózara ókpe-nazy bolsa keshirisip, týsinisip, qayta tabysady. Qúrbandyqtyng bir bóligin tughan-tuystargha, ekinshi bir bóligin túrmysy tómen jandargha bauyrmaldyqpen ýlestiredi. Dastarhan basynda alys-jaqyn tuystar, kórshi-qolang men jora-joldastar jinalady. Jaqsy tilekter aitylyp, tuystyq qarym-qatynastar nyghaya týsedi. Ómirden ótken jaqyndaryn eske alyp, qabir basyna ziyarat jasalady, aghashtar egip, tazalyq júmystaryn jasaydy. Bir sózben aitqanda, búl meyramda músylmandardyng iygi isterdi barynsha molynan jasaugha tyrysatynyn kóremiz.

Qúrban ait meyramy qoghamda beybitshilik pen yntymaqty, auyzbirshilik pen kelisimdi qalyptastyrugha, otbasylyq qúndylyqtardy dәriptep, jas úrpaq tәrbiyesine atsalysugha, dәstýr men saltty janghyrtyp, ruhany qúndylyqtardy nasihattaugha jәne de kóptegen basqa da iygi isterge úiytqy bolugha jaghday jasaydy. Osy aitylghandardyng barlyghy diny merekening memlekettik dengeyde resmy týrde demalys kýni etip jariyalanuyna negiz boldy dep payymdaymyn.

Dúrys, búl merekening manyzdylyghy zor. Al, osy qúrbandyq shalu mәselesimen baylanysty qanday da bir kemshilikter nemese «әttegen-ay..!» degizetindey olqylyqtar kezdesedi me?

– Qúrban ait tek qana qúrbandyq shalu ghana emes, sonymen qosa ol ýlken bir mәdeniyet, manyzdy әleumettik shara jәne qoghamgha ýlgi bolatyn aituly mereke. Oghan jenil-jelpi qaraugha bolmaydy. Árbir dindi ústanushynyng әreketi sol dinning qadir-qasiyeti men abyroyyn baghamdaugha jaghday jasaydy. Sondyqtan Qúrban aitta maldy shalu barysynda tek bauyzdaudy ghana maqsat etpey, qoghamnyng tazalyghyn oilay otyryp әreket etu jaghyn da josparlap jýzege asyru manyzdy.

Ókinishke oray, jyl sayyn qúrbandyq ayaqtalghannan keyin el arasynda teris pikirler de aitylyp jatady jәne olardyng arasynda nazar audararlyq tústary da bar.  Mysaly, qúrbandyq shalu kezinde soyylghan maldardyng bas-siraghy, ishek-qaryny, terileri qoqysqa laqtyrylyp tastalu faktileri oryn aluda. Búl jayt ejelden tórt-týlik malgha, as-auqat pen azyqqa qúrmetpen qarap kelgen halyqty qynjyltyp qana qoymay, narazylyghyn tudyrdy.

Maldy soyyp, azyq qylghannyng ózinde halqymyz eshqanday ysyrapshylyqqa jol bermegenin bilemiz. Qoydyng basyn syily qonaqtaryna kәde retinde tartyp, ishek-qaryndy dәstýrli taghamdargha qosqan. Al, qoydyng siraghy kishkentay balalardyng talasyp jeytin sýiikti asy bolghan. Maldyng terisin de kóp nәrsege paydalanghany belgili. Sondyqtan da qúrbandyq shalu barysynda, ony úiymdastyru kezinde ysyrapshyldyq pen kelensizdikterding oryn aluyna mýlde jol berilmeui kerek.

Býginde sheteldik tәjiriybelerde qúrbandyq malynyng terisin, qany men sýiegin qayta óndep shygharu tehnologiyasy qoldanylady. Qúrbandyq malynyng qanynan – boyau, sýieginen – sabyn, terisinen – bylghary  jasalyp, shiykizatty jana bir ónim retinde qayta óndiruge paydalanady. Osynday tehnologiyalardy bizding elimizde de qoldanysqa engizse, búl qúrbandyq shalu joralghysyn ontaylandyryp qana qoymay, el ekonomikasynyng jaqsaruyna da septigin tiygizer edi.  Sol sebepti qoghamda qúrbandyq shalu rәsimin qazirgi zamannyng damu talaptaryna sәikestendiru, beyimdeu men jetildiruge qatysty aitylghan úsynystardy oy eleginen ótkizu erekshe manyzgha iye. Elimizding din salasyndaghy sarapshylary, qogham jәne din qayratkerleri, azamattyq belsendiler, әleumettik jeli qoldanushylary tarapynan qúrbandyqqa jәne qajylyq kezinde qúrban shalugha baylanysty syn-pikirler men úsynystar kóptep aitylyp keledi.

IYә, ras aitasyz. Endi sol úsynystar turaly, olardyng arasyndaghy manyzdylaryna toqtalyp ótseniz?

– Mysaly, aitylyp jýrgen úsynystardyng biri – qajylyq saparyndaghy qúrban shalu mәselesi. Jyl sayyn Qúrban ait kezining ózinde 3000 otandasymyz qajylyqqa attanady. Sapar barysynda qajylarymyz qúrban shalatyndyghy jәne ózderi ghana emes, basqa da azamattardyn, yaghny tuystary men dostarynyng ótinishi boyynsha ózgelerding atynan da qúrbandyq rәsimin oryndaytyny belgili. Búl óz kezeginde qyruar qarajattyng shetelde qaluyna sebep boluda. Osy rette qajylarymyz qúrban shaludy onlayn tapsyrys beru arqyly elimizde orynday alatynday mýmkindikter qarastyrylsa degen pikirler aityluda. Múnday jaghdayda, sarapshylardyng pikirinshe, әr jyly shamamen 200 millionnan astam tenge elimizdin, halqymyzdyng әl-auqatyn kóteruge júmys ister edi.

Keybir azamattyq belsendiler, eger sharighat ghylymdarynyng mamandary qajylarymyz qúrbandyqty mindetti týrde Mekke aimaghynda ghana shalynuy kerek dep pәtua beretin bolsa, onda azamattarymyzdyng qúrbandyqqa shalghan mal etterin Qazaqstan atynan gummanitarlyq kómek retinde taratu mәselesi qarastyrylsa degen úsynystar bildirude. Olardyng aituynsha, jyl sayyn qajylarymyz qúrbandyqqa shalghan 75 tonnagha juyq qoydyng eti Saud Arabiyasy Korolidiginde qalady. Al ony Qazaqstan atynan resmy týrde gummanitarlyq kómek retinde múqtaj elderge jóneltetin bolsaq, elimizding syrtqy imidjine de ong әserin tiygizetin edi deydi.

Kóterilip jýrgen ózekti úsynystardyng taghy biri – ol Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng «Uaqyp» qory janynan arnayy mal sharuashylyghymen ainalysatyn agroónerkәsip keshenin qalyptastyru mýmkindigi bar ekendigi jayly pikirler. Sarapshylar Mýftiyattyng óz mal sharuashylyghyn qalyptastyruy din salasyndaghy birneshe mәseleni shesher edi dep esepteydi.

Birinshiden, meshit-medreselerding qarjylyq jaghdayyn retteuge, yaghny óz qyzmetin ózi qarjylandyruyna, materialdyq-tehnikalyq bazasyn qamtamasyz etip, zamangha say janartugha, kommunaldyq jәne basqa da shyghyndardy óteuge, medresedegi studentterdi óz azyq-týlik ónimderimen tamaqtandyruyna mýmkindikter tudyrady.

Ekinshiden, jyl sayyn Qúrban ait kezinde sharyqtap ketetin qúrbandyqqa shalynatyn maldyng baghasyn retteuge mýmkindik beredi.

Ýshinshiden, meshit jamaghatynyng arasyndaghy jastargha jana júmys oryndary ashylatyn edi. Tipti, enbek terapiyasyn qoldanu arqyly keybir azamattarymyzgha qatysty jýrip jatqan onaltu, beyimdeu júmystarynyng tiyimdiligin arttyra týsuge bolady. Mysaly, «Jusan» operasiyasymen elge oralghan aghayyndarymyzdy da júmyspen qamtugha bolatyn edi.

Tórtinshiden, azamattardyng tarapynan zeket pen sadaqany tiri mal kýiinde beru dәstýri jýieli ornyghyp, uaqyp mýlkin kóbeytuge mýmkindik jasaydy.

Besinshiden, jogharyda aitylghanday, qúrbandyq shalu barysynda, ony úiymdastyru kezinde ysyrapqa jol berilmey, sheteldik tәjiriybeni engizu arqyly qúrbandyq malynyng terisin, qany men sýiegin qayta óndep shygharu tehnologiyasyn qoldanugha jaghday jasalatyn bolady.

Qúrbandyq shalu rәsimining erekshelikterin býgingi zaman talaptaryna say jetildiru boyynsha úsynymdar ghylymiy-sarapshylyq qauymdastyq ókilderi, qogham qayratkerleri, din salasynyng sarapshylary, sharighat mamandary, uәkiletti memlekettik organdar syndy basqa da mýddeli taraptardyng ortaq talqylauyna týsip, jan-jaqty qarastyrylsa, ózekti bolyp túrghan mәseleler bir sheshimin tabatyna senimdimin.

Bizge uaqyt bólip, býgingidey mazmúndy súhbat bergeniniz ýshin Sizge rahmet! Bizding oqyrmandarymyz ben jalpy kópshilikke aitar tileginiz bolsa, marhabat!

– Sizge de rahmet! Jalpy, Qazaqstanda Qúrban ait diny mereke ghana emes, ol halqymyzdyng ruhany ómirining manyzdy bóligine ainaldy dep aitugha bolady. Osy rette, últtyq dәstýrlerimizben sabaqtasqan, tamyry tereng osynau merekening manyzyn eskere otyryp, Qúrban aitty kýntizbemizdegi resmy demalys kýni retinde belgilep bergen Elbasyna alghysymdy aitamyn.

Sonymen qosa, Qazaqstan halqyn, elimizding barsha músylman qauymyn qasiyetti Qúrban ait merekesimen qúttyqtaymyn! Elimizge tynyshtyq pen beybit damu, kópetnosty әri kópkonfessiyaly halqymyzgha yntymaq pen birlik, әr shanyraqqa amandyq pen baq-bereke tileymin. Ayttan aitqa aman-esen jeteyik!

Abai.kz

4 pikir