Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 14005 0 pikir 7 Mamyr, 2012 saghat 09:27

Shәkәrim Qúdayberdiúly. Shynghys han shejiresi

Shynghys han 1154 jyly, donyz jyly moghol ishinde Blunildyq degen jerde tuypty. Tughanda bir qoly júmuly bolghan son, kindigin kesken qatyn ashyp qarasa, uysynda qan bar eken, sony aqsaqaldar esitip, «kóp el bolyp, zor han bolyp, kóp qan tógedi eken» dep boljam qylypty. Aqyrynda sonysy dúrys keldi. Búl Shynghys hannyng alghan jerin, qylghan isin týgel aitugha bir ýlken kitap bolady. Bir sheti qytay, bir sheti arab, barsha Aziyadaghy júrtty týgel alyp, Evropanyng da bergi shetin aldy. Osy Shynghys tauynda han kóterilip, Haqan, yaghny handardyng hany atanyp, ýlken han bolghany - 1203 jyly bolsa kerek. Parsy jaghyn alyp, qaytarynda Búharadan molda әkeldirip, din jayyn súrap, ózgening bәrine «dúrys» dep, qaj jayyn súraghanda «jerding jýzining bәri qúdaydyng ýii bolsa kerek, onday bir ghana jerdi qúdaydyng ýii demek dúrys emes» dep, moldalargha syy berip qayyrdy.

Shynghystyng tórt balasy - Joshy, Shaghatay, Ýgedey, Tuly. Shynghyshan tiri kýninde eldi tórteuine bólip berip, bәrining ýstinen Ýgedeydi haqan qoydy. Sonda qyrghyz, qazaq, sart, noghay - barsha tatar atalary Joshy menen Shaghatay qol astynda bolghan.

Shynghys han 1154 jyly, donyz jyly moghol ishinde Blunildyq degen jerde tuypty. Tughanda bir qoly júmuly bolghan son, kindigin kesken qatyn ashyp qarasa, uysynda qan bar eken, sony aqsaqaldar esitip, «kóp el bolyp, zor han bolyp, kóp qan tógedi eken» dep boljam qylypty. Aqyrynda sonysy dúrys keldi. Búl Shynghys hannyng alghan jerin, qylghan isin týgel aitugha bir ýlken kitap bolady. Bir sheti qytay, bir sheti arab, barsha Aziyadaghy júrtty týgel alyp, Evropanyng da bergi shetin aldy. Osy Shynghys tauynda han kóterilip, Haqan, yaghny handardyng hany atanyp, ýlken han bolghany - 1203 jyly bolsa kerek. Parsy jaghyn alyp, qaytarynda Búharadan molda әkeldirip, din jayyn súrap, ózgening bәrine «dúrys» dep, qaj jayyn súraghanda «jerding jýzining bәri qúdaydyng ýii bolsa kerek, onday bir ghana jerdi qúdaydyng ýii demek dúrys emes» dep, moldalargha syy berip qayyrdy.

Shynghystyng tórt balasy - Joshy, Shaghatay, Ýgedey, Tuly. Shynghyshan tiri kýninde eldi tórteuine bólip berip, bәrining ýstinen Ýgedeydi haqan qoydy. Sonda qyrghyz, qazaq, sart, noghay - barsha tatar atalary Joshy menen Shaghatay qol astynda bolghan.

Joshynyng ýlken balasy - Orda, onyng laqap aty Ejen edi. Búl qalmaq handarynyng atasy bolsa kerek, onyng mәnisin bilmeymin. Biraq Ejenning bir balasy - Tolu, onyng balasy - Ayashy, onyng balasy - Ghazan han. Joshynyng ekinshi balasy - Batuhan (laqap aty Sayyn) 1227-de Shynghys tiri kýninde Joshynyng ornyna han boldy. Múnyng orys júrtyn qaratyp alghany 1243 jyly edi. Batudyng tórt balasy - Móngótemir, Syrtaq, Úlaqshy, Toqan. Toqannyng balasy - Todamónge. Móngetemirding balasy - Toghrul, onyng balasy - ataqty Ózbek han ózi de músylman bolyp, halqyn da músylman qylyp, sonda Joshy úlysy ózbek atandy.

Onyng balasy - Jәnibek, búl da jaqsy han boldy. Múnyng balasy Berdibek han bolghan son, «handyq óz túqymyma qalsyn» dep, tuysqan jaqyndaryn óltire berip, ayaghynda ózi de eki jylgha tolmay óldi. Batu nәsilining handyghy joghaldy. Sol sebepten «nar moyyny Berdibekte kesildi» degen maqal sol. Joshynyng ýshinshi balasy - Bórge oghlan. Shynghys nәsilinen de búryn músylman bolghan osy edi, Bereke han atanyp edi. Biraq halqy músylman bolmaghan son, Ózbekke sheyin músylmandyq joghalyp edi. Búl Berge han 1266 jyly óldi.

Joshynyng tórtinshi balasy - Toqaytemir, bizding qazaq osynyng qol astynda bolghan jәne Ábilmansúr Abylay hannyng arghy atasy osy edi. Toqaytemirding tórt balasy - Móngótemir, Todamóngó, Urantemir, Óztemir. Móngótemirding balasy - Toqtaghu. Óztemirding ýsh balasy - Qoja, Sarija, Abay. Qojanyng balasy - Badaqúl, onyng balasy - Arys han, onyng eki balasy - Temirmәlik han, Qúiyrshyq han. Temirmәlikting ýsh balasy - Bekbolat, Temirqútty, Shadiybek. Temirqúttynyng eki balasy - Bolat han, Temirhan. Búl Temirding laqap aty - Ýlúghmúhamedhan, bizding qazaq Ormambet han deydi. Bekbolat, Shadiybek hәm Temirqúttynyng nәsili - Noghay handary. Jogharghy Qúiyrshyq hannyng balasy - Baraq han. Onyng eki balasy - Dәruish hәm Abusaghid han. Áz Jәnibek han atalghan osy Abusaghsd edi. Qazaqty ertip alyp Qashqardaghy Shaghatay nәsiline qaratqan Áz Jәnibek osy edi. Múnyng toghyz balasy - Iranchy, Mahmút, Qasym han, Aytek, Janys, Qambar, Tәtish, Ýsek, Jәdik. Osy aitylghan Qasym han - bizding qazaqta «Qasym hannyng qasqa joly» degen bitim jolyn shygharghang han edi. Múnyng balasy - Syghay han, eki balasy - Tәuekel han, Ondan. Búl Ondannyng balasy - Qaynar kishik, onyng balasy - Bekey, onyng balasy - Húdaymende, onyng balasy - Túrsyn, onyng balasy - Kishi Baraq («Qyryq san Baraq han» degen, Abylaydan songhy han bolghan osy). Onyng balalary - Syghay, Dayyr, Qanbaba, Bókey han, Maman, Qanghoja. Osy aitylghan Bókey hannyng toghyz balasy bar - Shynghys, Esim, Uali, Tauke, Batyr, Súltanghazy, Ábilghazy, Kóksal, Ábilmambet. Osy aitylghan Batyrdyng bir balasy - Myrzatay, onyng bir balasy - Núrmúhamed, onyng balasy - Álihan Bókeyhanov.

Jogharghy aitylghan Syghay hannyng bir balasy - Tәuekel han, onyng balasy - Esim han. Qazaqtyng «ensegey boyly er Esim» degeni osy han edi, jәne Túrsyn Múhamed handy óltirip Qataghandy shapqan osy edi. Onyng eki balasy - Súltanbet, Jahanger han. Súltanbetting balasy - Orys, onyng balasy - Tәten, onyng balasy - Qanghoja, onyng balasy Arghynghazy. Jogharghy Jahanger handy bizding qazaq Salqam Jәngir deydi. Onyng eki balasynyng biri - qalmaq hannyng qyzy qatynynan tughan әz Tәuke han jәne biri Ghayyp hannyng qyzynan tughan - Ualibaqi. Salqam Jәngirding ornyna әz Tәuke han bolghanda Ualibaqy ókpelep, Ýrgenishtegi naghashysy Ghayyp hangha ketedi. Áz Tәuke hannyng «Kýltóbening basynda kýnde kenes» degen bitim joldy shygharghan osy edi. Áz Tәukening eki balasynyng biri - Ábilqayyr han jәne bir balasy-Bolat han. Onyng eki balasy - Sәmeke, Ábilmәmbet. «Aqtaban shúbyryndyda» orta jýzge Sәmeke han edi, úly jýzde ýlken han Ábilmәmbet edi, kishi jýzde Ábilqayyr edi. Sәmekeny balasy - Húdaymende, onyng balasy - Qonyrqúlja. Ábilmәmbet ózimizding Ábilmansúrgha (Abylaygha) ýlken handyghyn bergen edi. Onyng eki balasy - Bolat, Ábilfayyz. Bolattyng balasy - Satemir, onyng balasy - Qúdaymende, onyng balasy - Ákim tóre. Ábilfayyzdy qazaq Ábulpeyiz deydi. Onyng eki balasy - Bopy, Joshy. Jogharghy Ualibaqidyng balasy - qanisher Abylay, batyrlyghynan «qanisher» atanghan. Onyng balasy - Kórkem Uәli, onyng balasy - ózimizding han Abylay (shyn aty Ábilmansúr). Onyng balalary - Toq, Qosúm, Aryq, Ádil, Rýstem, Toghym, Sók, Abdildә, Shama, Uәli, Shynghys, Qasym. Búl Qasymnyng balalary - Esengeldi, Sarjan, Kenesary, toqaldan - Nauryzbay.

Jogharghy Joshynyng Toqaytemir degen balasynyng bir balasynyng aty - Óztemir, sonyng balasy - Saryja, onyng balasy - Kónshik, onyng eki balasy - Týlektemir, Toqqúly qoja. Týlektemirding balasy - Jebene, onyng balasy - Hasen, onyng balasy - Múhamed, onyng balsy - Hajygerey. Qyrym handary osy Hajygerey nәsilinen. Múnyng segiz balasy - Dәuletiyar, Núrdaulet, Haydar, Qútlyqzaman, Keldesh, Óztemir, Yamghúrshy, Menligerey. Hajygereyden song Menligerey han bolyp, 1475 jyly Stambol súltanyna qarady. Múnan song kóp uaqyttan song Saqypgerey bolyp, onyng balasy Ghazygerey bolyp jәne bir balasy Fatihgerey bolyp, onyng balasy - Jәnibekgerey, onyng balasy - Múhamedgerey, onan song jogharghy Ghazygereyding balasy - Ghinayatgerey, onan song onyng balasy - Bahadirgerey, onan song onyng balasy - Múhamedgerey, onan song balasy - Múradgerey, onan songhy balasy - Dәuletgerey, onan songhy balasy - Qablangerey, onyng balasy - Sәlimgerey bolghan kezde, Rossiyanyng knyazi Dolgorukiyding sózimenen Qyrym halqy búzylghan son, Sәlimgerey Stambolgha qashty. Sol joly orys penen Osmanly, yaghny Stambol padishasy bitiminde Qyrym, Qoban, Bessarabiyanyng sóz erki ózinde bolsyn dedi. Búl bitim 1774 jyly edi. Odan song Sahypgerey degen han bolyp, onyng artynan jogharghy Dәuletgerey bir azghana bolyp, onan song Sahypgereyding balasy Shangerey bolyp, knyazi Potemkinning sózimenen orysqa qarady. Qazynadan bek kóp jalovaniya almaq boldy. Búl qaraghany 1783 jyly edi, ýsh-tórt jyldan song jalovaniya da joq boldy.

Jogharghy Kónshikting bir balasy - Toqqúly qoja dep edik. Onyng balasy - Toyghoja, onyng balasy - ataqty Toqtamys han, múnyng segiz balasy - Jalalidiyn, Japarberdi, Kópek, Kerimberdi, Eskendir, Abusәghiyd, Kóshek, Qadyrberdi. Bayaghy Toqtamys hangha nóker bolghan Edige by óldi degende, «Edil qatsa - kim ótpes, Edige ólse - kim ketpes» degen osy Qadyrberdi edi, osy sóz maqal bolyp qaldy.

Jogharghy Óztemirding ýshinshi balasy - Abay, onyng balasy - Tomghan, onyng balasy - Qútlúq, onyng balasy - Temirsúltan, onyng balasy - Múhamed, onyng balasy - Shuaq, onyng balasy - Yarmúhamed, Núrmúhamed. Núrmúhamedting ýsh balasy - Abdilghaziyz, Hysyrau, Súbyhanqúly. Abdilghaziz Búharagha han bolghan. Ábilghazy Bahadur han uaqytynda Súbyhanqúly Balhta edi.

Joshynyng besinshi balasy - Shayban, onyng on eki balasy - Bahadur, Baynal, Qadaq, Bylqa, Sherik, Nәrken, Qúrtqa, Ayashy, Sayylghan, Biyanjar, Qonshy, Majar. Noghay han atanghan osy Bahadur bolsa kerek. Onyng eki balasy - Joshybúgha, Qútlúghbúgha. Joshy búghanyng tórt balasy - Badaqúl, Bektemir, Nәqchar, Esbúgha. Badaqqúldyng balasy - Myntemir, onyng alty balasy - Elbek, Jәntә, Bolat, Sýiinish, Tónke, Bekqondy. Bolattyng eki balasy - Ibrahiym, Arabshah. Ibrahimning eki balasy - Hyzyr, Dәuletshayyh. Hyzyrdyng balasy - Temir qoja. Dәuletshayyhtyng balasy - Ábilqayyr han. Qazaqty alyp әz Jәnibek han ókpelep ketetúghyn Ábilqayyr han osy edi. Múnyng eki balasy - Hoja Múhamed, Shahbútaq. Shahbútaqtyng eki balasy - Mahmúd, Múhamedshahbaqyt. Shaybaq, Shibany han deytúghyn osy Shahbahyt edi, Oratóbede, Qasym hangha qaraghan tamam qazaq «ózbek - óz agham, sart - sadagham» dep qosylghany osy Shaybaq edi. Múnyng tuysqany Mahmúdtyng balasy - Abdolla han, onyng balasy - Abdilghaziyz.

Jogharghy Ibrahimnyng tuysqany Arabshahtyng balasy - Hajitoly, onyng balasy - Temirshayyh. Ony qalmaq óltirgende ishte qalghan balasy - Yadgar han, múnyng tórt balasy - Ábulәk, Ámen, Ábek, Býrge. Býrgeni Shaybaq óltirgende qatyny buaz qalyp, ony jogharghy aitylghan Ábilqayyrdyng bir balasy Qoja Múhamed alyp edi. Sol qatynnyng Býrgeden buaz qalghan balasy - Jәnibek tudy. Qoja Múhammed ony «óz balam» deushi edi. Anyghy - Býrgening balasy. Búryn Býrgeden eki bala qalyp edi - Elbars, Belbarys. Elbarystyng ýsh balasy - Súltanghazy, Múhamedghazy, Sherghazy. Súltanghazynyng eki balasy - Ghúmәrghazy, Hysyraughazy. Nayman atasy Sofy myrzanyng «Arab Múhamedti óltiremin de, ornyna qoyamyn» dep alyp kelgeni osy Hysyrau edi. Belbarystyng ýsh balasy - Húsayynqajy, Qúrbanqajy, Súltanqajy. Súltanqajynyng balasy - Hasan qúl, onyng eki balasy - Bilәl, Salyq .Jogharghy Býrgehannyng ishinde qalghan balasy Jәnibekting balasy - Eskendir, onyng balasy - Búharada han bolghan ataqty Abdolla, onyng balasy - Abdulmomyn.

Jogharghy Ámenning alty balasy - Safiyan, Bojgha, Uanysh, Qalqan, Aqatay, Aghanay. Safiyannyng bes balasy - Jýsip, Jýnis, Ghali, Aghysh, Paluanqúl. Bojhannyng ýsh balasy - Esh, Dos, Borym. Eshting eki balasy - Shahqúly, Tahiyr. Uanyshtyng ýsh balasy - Dinmúhamed, Mahmúd, Ghali. Dinmúhamedting eki balasy - Bendemúhamed, Abilmúhamed. Bendemúhamedting balasy - Túrsynmúhamed, bizding arghy sheshemiz Qonyrbiyke - osynyng qyzy hәm Esimhannyng óltirgeni osy Túrsyn edi.

Abilmýhamedting balasy - Jalel. Uanyshtyng Mahmúd degen balasynyng alty balasy - Múhamed, Ámiyn, Ghali, Múhamedәmiyn, Arab, Aqbaba. Uanyshtyng Ghәly degen balasynyng eki balasy - Eskendir, Sanjar. Aqataydyng alty balasy - Hajymúhamed, Mahmúd, Bolat, Temir, Allaqúly, Súlaymen. Qajymúhamedting eki balasy - Arabmúhamed, Sýiinishmúhamed. Arabmúhamedting alty balasy - Aspandiyar, Habashsúltan, Sharifmúhamed, Horazm, Shajazghansúltan, Ábilghazy («Shejire-y týrik» degen shejire kitapty jazghan osy Ábilghazy Bahadýr han edi).

Bolattyng tórt balasy - Baba Hamza, Qorshy, Paluanqúl. Temirding ýsh balasy - Múhamed, Qadirberdi, Ábilqayyr.

Jogharydaghy Myntemirding balasy Baqqondynyng balasy - Ghali, onyng balasy - Hajymúhamed, onyng balasy - Mahmúdik han, onyng eki balasy - Abaq, Múrtaza. Abaqtyng balasy - Tuluq, onyng balasy - Shamay súltan, onyng balasy - Oraz, onyng balasy - Bahadur. Jogharghy Múrtazanyng balasy - Kóshim han, búl Kóshim qolynan Túrandy orys alyp, Kóshim han Manghyt ishine baryp sonda óldi.

Joshynyng altynshy balasy - Shymbay, onyng nәsilin bilmeymin.

Joshynyng kenje balasy - Berikjar, onyng balasy - Hind, onyng balasy - Taghashy, onan keyingisin bilmeymin.

Shynghyshannyng ekinshi balasy Shaghataydyng jeti balasy - Mutógen, Mojy, Bildeshi, Sayynbilge, Sarman, Baydar, Sýiminke. Mutógenning ýsh balasy - Qaraәleke, Bozay, Esentu. Qaraәlekening balasy - Múbәrәk shah. Bozaydyng balasy - Qodaghay, onyng balasy - Búghatemir, onyng balasy - Ózektemir, onyng balasy - Yasur, onyng balasy - Ghazan han. Búl Ghazan bek zor han bolghan. Aldyna kelerde әmirler әlde qanday bolamyz dep ýy ishimen qoshtasyp kelushi edi múny, ózining qol astyndaghy Ámirfarghad degendi týsirip, onyng ornyna Ýgedey nәsilinen Danyshmandcha degendi han qoydy. Ghazannan songhy handaryn әmirler biyleushi edi. Jogharghy Esentudyng balasy - Baraq han (Shaghatay nәsilinen eng búryn músylman bolghan osy) Ghayasiddin atandy, múnyng balasy - Duysheshen, onyng segiz balasy - Kópek, Sorghu, Doytemir, Elgishtay, Kýnje, Abukan, Tarmashiyr, Esenbúgha (búl Esenbúghanyng shyn aty Elghoja edi). Sorghunyng balasy - Bayanqúl. Doytemirding balasy - Boran, Elgeshtaydyng balasy - Dorjy, onyng balasy - Qabyl. Kýnjening balasy - Bolat, onyng balasy - Múhamed, onyng balasy - Ghadyl, Abukenning eki balasy - Esentemir, Jinshi ekeui bir shesheden edi. Jinshi han bolghanda, inisi Esentemir Jinshini óltirmek bolghanda, sheshesi Jinshige aityp qoysa da, Esentemir Jinshini óltirip han boldy jәne «syrymdy aittyn» dep sheshesining emshegin kesti. Esentemirding balasy - Temirshah.

Jogharghy Esenbúgha hannyng balasy - Túghlúq Temir, búl da bek zor han bolypty. Áz Jәnibek han Ábilqayyr hangha ókpelep kelip qaraghany osy Túghlúq Temir edi. Múnyng eki balasy - IYliyas qoja, Qyzyr qoja. Qashqar, Jarkent Alataudaghy handar osynyng nәsilinen. Qyzyr qojanyng bir balasy - Jýnis, onyng eki balasy - Mahmúd, Ahmet. Mahmúdtyng laqap aty - Janeke. Ahmet bizding qazaqqa han bolyp, qalmaqty shapqannan Alashyhan atandy. Búlardy Oratóbede Shaybaq óltirdi.

Shaghataydyng bir balasy - Sarman, onyng balasy - Beki.

Shaghataydyng jәne bir balasy - Baydar onyng bir balasy - Alghuhan Shaghataydyng óz ornyna han boldy. Shaghataydyng ózge nәsilin bilmeymin.

Shynghystyng ýshinshi balasy - Ýgedey óz ornyna ýlken haqan bolghan, múnyng bes balasy - Kýiik, Kóten, Kóju, Qarashar, Qashyn. Qashynnyng balasy - Qaydu, onyng balasy - Danyshmandcha (Erqyzghan Ghazandy týsirip ornyna qoyghan osy Danyshmandcha), múnyng balasy - Surghatmysh (Ámir Temirding han qoyghany osy edi), onyng balasy - Mahmúd (ony jәne han qoysa da ekeuin de Ámir Temir ózi biyleushi edi. Ayaghynda Mahmúdty óltirip, ózi han boldy. Stambol hany Yyldirim Bayazidti ústap alatúghynda quyrshaq syqyldy han qylyp alyp barghany osy edi. Biraq anyghynda ózi han edi).

Shynghys hannyng tórtinshi balasy hәm kenjesi - Tuly. Onyng tórt balasy - Móngóhaqan, Hulagu (múny qazaq Áleke deydi), Qúblay, Aryqbóke. Hulagu Iran-Turandy týgel alyp hәm Baghdat, Mysyrdy da alyp, Mústaghsymballa halifany óltirdi. Onyng bes balasy - Móngótemir, Eshmot, Abaqa, Ahmed, Taraghay. Móngótemirding balasy - Anbajy, onyng balasy - Temir, onyng balasy - Jolghútty, onyng balasy - Múhamed. Eshmottyng balasy - Saneke, onyng balasy - Sýleymen. Abaqannyng eki balasy - Arghyn, Qihatu. Arghynnyng eki balasy - Ghazanhan, Oljaytu. Tuly nәsilinen eng búryn músylman bolghan jogharghy Hulagu balasy Ahmed degen edi. Ghazan Arghyn balasy ýlken han bolghan. Stamboldyng handarynyng atasy Ghúsman han túsynda Rumdy alyp, әrbir kishkene hangha bólip jibergen osy Ghazan han edi. Oljaytudyng balasy - Abusәghid (Ghazannan song búl han boldy. Óitse de Ghazannan song jәne әmirler biyledi). Qihatudyng balasy - Alafәrnәk, onyng balasy - Jahantemir, múny týsirip ornyna ataqty Shayyh Hasan jalayyr han boldy. Taraghaydyng balasy - Baydu, onyng balasy - Músa, onyng balasy - Ghali, onyng balasy - Arpahan.

Osy shejiredegi aitylghan barsha maghol-tatardy biylegen Shynghys han nәsilderi birin-biri kýndep, óltirip, shabysyp, handyqqa talasyp, aqyrynda bólek-bólek kishkene han bolyp, sonyng bәrin de ayaghynda orys aldy. Jerding jýzin silkintken handardyng arty solay boldy. Osydan ghibrat alu tiyis.

Qazandy 1552 jyly aldy. Astarhandy 1554-te aldy. Bashqúrtty 1578-de, Qyrym-Qubandy 1783 jyly aldy. Dәrbәndti 1796 jyly, Erevandy 1837 jyly aldy. Kavkazdy 1859-da alyp, Shayyh Shamil tútqyn boldy. Qoqan menen Tashkentti 1865 jyly aldy. Samarqandty 1868-de aldy. Hiuany 1873-te aldy. Týrikten Batum hәm Kәristi 1877-de aldy. Týrikmendi 1881 jyly aldy. Mervti 1884 jyly aldy.

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1583
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2284
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3621