Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Áne, kórding be? 3798 12 pikir 11 Mamyr, 2021 saghat 11:57

Qazaqstandaghy 1237 qytaylyq kәsiporyn ne istep jýr?

Qazaqstandaghy Qytay investorlary

Tәuelsizdikting alghashqy jyldaryndaghy kelgen batystyq energetika alyptaryn sanamaghanda, dәstýrli әriptes Reseydi eseptemegende, ghasyr bastalghaly beri Qazaqstangha at shaldyratyn Qytay iynvestorlarynyng jiyilep ketkeni jasyryn emes.

Atameken últtyq kәsipkerlik palatasynyng mәlimetinshe, 2020 jyldyng 1 qarashasyndaghy sanaq boyynsha elimizdegi shetel kәsiporyndarynyng sany 22 100-ge jetipti. Sonyng 1237-i qytaylyq kәsiporyndar eken. Qytay kәsiporyndary negizinen múnay, tau-ken qazbalary, múnay-himiya, elektr, mashina jasau, qúrylys materialdary, transport jәne auylsharuashylyghy salalaryna ynghaylanypty. Mysalgha aitar bolsaq, qazirge deyin dau-damaydyng biltesine ainalyp, halyq qansha súrasa da biylik jónin aitpay otyrghan Qytaymen aradaghy 55 kәsiporynnyng 27-i ónerkәsipke, 20-y energetikagha, 7-i agroónerkәsipke, 1-i finansqa beyim kórinedi. Jalpy investisiya qúny 27,4 mlrd dollargha baghalanyp otyrghan osy 55 jobanyng kýdigining kóbeyip, júrttyng shamyna tiyip otyrghan sebebi de olardyng memlekettik dengeyde sheshilip kelgendiginde. Múndaghy súraq, tipten, mәselening qay dengeyde kesip-pishilgendiginde emes, nege qoghamgha jariyaly týrde, keler-keteri týsindirile iske asyrylmaghandyghyna qatysty tuyndap otyr.

Memlekettik dengeyde - ýkimettik, bәlkim, minstirlik dengeyinde qaralyp, qabyldanghan sheshimning qújattarynyng arasyna jasyl qaghazdar qystyrylyp ketpedi me eken, sóitip bolashaq buynnyng nesibesin «mysyq aralap» ketpedi me eken deytin kýdikten tuyndap otyr. Óitkeni investor seriktesimizding osynday memlekettik dengeydegi kontrakttardy memlekettik dengeyde paralap syndyrudyng has sheberi ekendigi halyqaralyq praktikadaghy sansyz mysaldarmen әshkere bolyp kele jatyr. Múnda Qytay tarapynan kóbineky memlekettik kәsiporyndar, memlekttik ýlesi bar aksionerlik qoghamdar, biylikke asa jaqyn jәne memleketting subsidiyasymen qorektengen jekelik kәsiporyndar aldygha shyghady. Búl elimizdegi Qytay investorlarynyng alghashqy әm qarymdy shoghyry. Jogharyda atlghan 1237 kәsiporynnyng ishinde 36-sy osy sanatqa jatady. Olar qúryghy úzyn, qaltasy qalyn, qimyly kýngirt, Qytaydyng memlekettik geosayasi-ekonomikalyq mýddesining naghyz joqtaushylarynan sanalady. Qazaqtyng sayyn dalasynyng búrysh-búryshynda Qytaydyng «Qytaymúnay», «Qytay múnay-himiya», «Qytay týsti mettal», «Zhongxing» syndy energetika, tau-ken ajdahalarynyng jortyp jýruining sebebi de osynda-dýr.

Qytay investorlarynyng ekinshi shoghyry jeke kәsiporyndardyng ókilderinen. Jeke kәsiporyn degende ol jeke bir kisining biznesi bolmauy mýmkin, kóbinese әulettik biznes, bolmasa birneshe kәsipkerden qúralghan aksionerlik birlestik týrinde úiymdasqan kәsiporyndar sanalady. Búlar naghyz tuma iskerler tobyna jatady. Olardyng maqsaty ózderining Qytaydaghy biznesin әlemdik naryqqa keneytu, shetelderden óz ishki biznesterine kerekti shiykizat nemese energiya kózderin izdeu, iskerlik seriktester tabu. Olar jogharydaghylargha qaraghanda naghyz pragmatiyk, bir tiynnan eki tiyn qúraudyng sheberleri. Olardyng kóbining Europada, Týstik-shyghys elderinde, Afrikada biznes praktikalary bar. Sondyqtan olar Qazaqstangha shynayy biznestik maqsatta keledi. Biznes qauipsizdigin qamtamasyz etu ýshin olardyng Qazaqstannan súraytyny ýkimetting kepildigi. Yaghny olar Qazaqstan ýkimetinen nemese jergilikti biylikten, nemese qazaqstandyq seriktesinen ózining jobasyn, investisiyasyn memlekettik nemese jergilikti josparlar kategoriyasyna kirgizuin talap etedi. Kelip túrghan investisiya aghyny, bizdegi jýiening oiyn tәrtibimen, osy jerden «laylana» bastaydy. Bastabynda psihologiyalyq tiksingenderimen, biznesting mýddesi túrghysynan olar qalay bolmasyn múndaghy jazylmaghan erejelerge kóne otyra óz jobalaryn qorghap shyghady. Qazaqstandaghy sәtti әm tabysty jýrip jatqan qytaylyq investisiyalyq jobalardyn, iske asyp jatqan óndiristerdin, úsynylyp jatqan júmys oryndarynyng birqydyruy osy toptyng enbegine baghalanuy kerek.

Múnan keyingi jәne eng ornyqsyz, bayansyz qytaylyq investisiya jeke kәsipkerlerge tiyesili. Olar da jeke biznesmen nemese birneshe mýddelesterding uaqytyly birlestigi boluy mýmkin. Olar qarjylyq әleueti shamaly, jobalyq qory shanaqty, maqsattary úshqary top. Olar da Qazaqstan ýkimetining kepildiginen ýmitti. Biraq jobalarynyng strategiyalyq mәnsizdigi men investisiya auqymynyng shanaghyna baylanysty Qazaqstan ýkimetinde nemese obylystyq dengeyde nazar audara almasy anyq. Dese de ishinara ónirlerde jergilikti biylikting ymyrasy jәne múndaghy seriktesterining qoyan-qoltyq sәikesuimen túrghyndardy júmystandyru, jergilikti naryqty iygeru, bógenayly jetispeushilikterdi joy syqyldy baghyttarda әjeptәuir ónegeli júmystar atqaruda.

Qazaqstandy zamannan mýlde qalyp ketken meken sanap, oghan biraz nәrselerdi «ýiretu» ýshin keletin aqylmandar, «qaranghy elden» altyn shayqap qaytqysy keletin qiyalilar, kýn aralatyp mýlde basqa «biznestin» әngimesin búrqyratyp, ailap jýrip joq bolyp keter qughynbaylar, tek qana Qazaqstannyng qazba mettaldarymen júmys jasaghysy kelip, qay jerde qanday qazba qory baryn barlap, mýmkindiginshe solardyng qújattaryn qolyna týsirgen song tayyp túratyn kýdiktiler, Qazaqstannan biday, búrshaq, jýgeri, jonyshqa, bal syndy agroónimderin izdep, tabanynynan tausylghandar óz aldyna bir-bir tóbe.

Múqamethan Qonarbay

Abai.kz

12 pikir