Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 3297 0 pikir 26 Sәuir, 2012 saghat 07:21

DIPLOMATIYaMYZDYNG DÁRMENI QANDAY?

Qazaqstannyng ishki sayasattan góri syrtqy sayasatqa, syrttaghy imidj ben halyqaralyq bedelge kóbirek mәn beretinin basqa emes, keybir óz sarapshylarymyz da betimizge salyq qylyp basyp jýr. Jemqorlyq ómir sýru saltyna ainalyp, júmyssyzdyq qajytyp, týrli әleumettik sipaty basym basqa da qiyndyqtar múndaghy tirlikting ayaghyna túsau salyp otyrsa da, syrtqa súlu әri minsiz kórinuge tyrysudan Qazaqstan aldyna qara salmay keledi dep kinәlaydy. Degenmen ishki jәne syrtqy sayasat ústanymyndaghy múnday «tensizdik» týbi tyghyryqqa tiremey qoymaydy dep bal ashatyndargha dәl býgingi kýni Qazaqstannyng syrtqy imidjining ong qalyptasuy bәrinen de manyzdy ekeni dәlelmen aitylghanda, dymy qúridy. Al «Assalaumaghaleykum» dep amandasa barghan jerden qosymyzdy tigip, ózgening aldynda elimizdi nasihattap, sýikimdi beynesin qalyptastyryp jatsaq, nesi jaman? Basqalar sanasatyn, bedeli bar, orny bar memleketting azamaty bolghandy kimning ishi jek kóredi? Bizdinshe, júmyr basty әr últtyng ókili osyny qalaydy.

Qazaqstannyng ishki sayasattan góri syrtqy sayasatqa, syrttaghy imidj ben halyqaralyq bedelge kóbirek mәn beretinin basqa emes, keybir óz sarapshylarymyz da betimizge salyq qylyp basyp jýr. Jemqorlyq ómir sýru saltyna ainalyp, júmyssyzdyq qajytyp, týrli әleumettik sipaty basym basqa da qiyndyqtar múndaghy tirlikting ayaghyna túsau salyp otyrsa da, syrtqa súlu әri minsiz kórinuge tyrysudan Qazaqstan aldyna qara salmay keledi dep kinәlaydy. Degenmen ishki jәne syrtqy sayasat ústanymyndaghy múnday «tensizdik» týbi tyghyryqqa tiremey qoymaydy dep bal ashatyndargha dәl býgingi kýni Qazaqstannyng syrtqy imidjining ong qalyptasuy bәrinen de manyzdy ekeni dәlelmen aitylghanda, dymy qúridy. Al «Assalaumaghaleykum» dep amandasa barghan jerden qosymyzdy tigip, ózgening aldynda elimizdi nasihattap, sýikimdi beynesin qalyptastyryp jatsaq, nesi jaman? Basqalar sanasatyn, bedeli bar, orny bar memleketting azamaty bolghandy kimning ishi jek kóredi? Bizdinshe, júmyr basty әr últtyng ókili osyny qalaydy.

Búl әngime Syrtqy ister ministrligining shet elderdegi diplomatiyalyq missiyalardyng basshylyqtaryn, tórtkýl dýniyedegi «kózin» tútas jinap Preziydentting qatysuymen ótkizgen keshegi alqa mәjilisinen keyin shyghyp otyr. Kenes Odaghynyng SIM júmys istegen 5000 diplomattyng 8-i ghana qazaq bolsa jәne ol myqtaghanda elshining kenesshisi qyzmetine deyin kóterile alsa, býginde 138 memleketpen diplomatiyalyq qatynas ornatyp otyrghan Qazaqstannyng shet elderdegi mekemelerinde 700-den asa qyzmetker halyqaralyq baylanys pen últtyq sayasy mýddelerge jauap beredi. «Ishki sayasatty jýrgizip, ekonomikany jandandyru ýshin syrtqy sayasat júmys isteui kerek» degendi elshilik jetekshileri jii aitady, nәtiyjesinde 20 jyl ishinde Qazaqstan ekonomikasyna 160 milliardtan astam AQSh dollary kóleminde shet el investisiyalary tartylypty.

Múnyng bәri jaqsy. Syrtqy ister ministrligining Preziydent pen Ýkimetke tiyisti úsynystar bergeni de, halyqaralyq bedeldi nyghaytugha jәrdemdeskeni de, shet elderde azamattar men zandy túlghalardyng qúqyqtary men mýddelerin qorghauy da, әlemdegi sayasy jәne әleumettik-ekonomikalyq jaghdaygha taldau jasau jәne ortalyq memlekettik organdardy qajetti aqparatpen qamtamasyz etui de. Búl bastylary ghana, basqa da qyruar mindetteri qanshama. Áytse de, bylayghy júrtqa bekzat bilimdi iygerip shyqqan mamandyq iyelerining el aldyndaghy óz imidji dúrys qalyptasty ma degen saualdyng qyzyq kórinetini ras. Óitkeni elshi men diplomat degenning bәri ishki mәdeniyeti men intellektisi syrtyna teuip túrghan Qasym-Jomart Toqaev, Tóleutay Sýleymenov, Saylau Batyrshaúly emes. Negizinen әu bastan «qalalyqtar men jeti atasynan beri aqsýiektik qany ýzilmegen ziyaly adamdardyng balasy ghana júmys isteytin jer» dep әspetteletin diplomatiya qyzmetine kózqaras key shaqta dúrys bolmay jatsa, onyng sebebin qaydan izdegen jón: qyzghanyshpen qabyldaytyn ishtarlyqtan ba, әlde búl rasymen shyndyqtyng sәulesi týsken pikir me? Býkil is qaghazdary 100 payyz qazaqshagha kóshirilgen ministrlik bolsa da, biz tanityn elshilerding bәri qazaqsha qamshy saldyrmay sóilese de, elshilikte júmys isteytin qyzmetkerlerding deni ana tiline shorqaq ekeni aityluday-aq aityldy. Qalypty nәrse retinde qabyldanatyndyqtan da, osylardyng barlyghynyng bastyghy, sózining basyn ana tilinde tәp-tәuir bastaytyn jәne «aytyp otyrghan mәseleniz dúrys» degenge ghana shamasy kelip, odan ary ýirenshikti soqpaghymen qúiynsha ýiirile jóneletin professor Qozy aghamyzdyng (semeylikter әkesin osylay ataydy) balasy Erjan Hozeúlynyng kemshiligin kórsek te, kәsiby minezdemesi kelisip túrghan song kórmegensip otyra beremiz. Tilip alsa qan shyqpaytyn tilding jayyn «qoyshy», diypqyzmetting dәrmeni turaly aitpaghymyz.

Barys-kelis kóbeygen tústa shet elge ketken Qazaqstan azamattarynyng basy dau-damaygha keyingi jyldary kóp ilinip jýr. Óitkeni býginde jer jýzinde qazaqtyng tabany tiymegen tilimdey jer qalghan joq. Qúrylghan uaqyty tәuelsizdikpen túspa-tús keletin 20 jyl ishinde osy azamattarymyzdyng tәuelsizdigi men qúqyn qorghauda Syrtqy ister ministrligi suyrylyp algha shygha aldy ma? Bir jәbirlenushining bórkin qazanday etip quanta aldy ma? Qaydam. Resey skinhendterinen qolynan qazaqtyng kók órim jastarynyng jii ajal qúshuy, Ózbekstan shekarasynda qazaq azamattarynyng әlsin-әlsin oqqa úshatyny, kýni keshe Tashkentke sayahattap barghan jigitting noutbugynan «ekstremistik jazba tabyldy» dep aiyptalyp jatuy, Amerikada qazaqstandyq Deniyakinning poliysey qolynan qaza tabuy, pavlodarlyq student Aynúr Ahmetovanyng basseyndegi jantýrshigerlik ólimining jyly jabyluy, tipti kýni keshegi Kuveytte oryn alghan oqighada kinәlilerding tek keshirimmen ghana qútyluy, búdan basqa tizbektey berseng tausylmaytyn irili-úsaqty jayttar oilantpay qoymaydy. Qazaqstan azamattarynyng ózderi «kinәli» bolghannyng ózinde, diplomatiyalyq qyzmet ókilderining iske songhy nýkte qoyghansha tabandylyq tanytyp, talap etpeytindigining belgisi emes pe búl? Ol Qazaqstan azamaty ma, ony Qazaq memleketi qorghauy kerek. Búl - adam faktory. «Ózderi kinәli eken» dep onsyz da japa shegip jatqan azamattarymyzdyng jazyqty ekenimen keliskendey  ýnsiz qala berse, kópshilik te Syrtqy ister ministrligin «bekzat ekensin» dep basynan sipap qala bermeydi. Narazylyghyn tudyrady. Osydan keyin jalpy halyqtyng diplomatiyalyq qyzmetke degen qúrmeti tómendeydi, biylikke degen senimi azayady. Halyqaralyq bedelimizge de núqsan keltiredi. Osy jiyrma jyl ishinde bir jaghy halyqaralyq normalar men tәrtip, әdep, erejelerdi bilmegenning saldarynan, bir jaghy, erkelik pen esirikting kesirinen qanshama óz azamattarymyz ózge elding qatal zanymen sottalyp ketti (sonyng biri Amerikada  40 jylgha sottalghan Ásel Ábdighapparova). Al osy uaqytqa deyin Qazaqstanda jýrip jauapqa tartylyp, yaky sottalypty degen birde-bir sheteldik turaly aqparatty qúlaghynyz shaldy ma? Birdi-ekili ózbek, tәjik sekildi «qol syndyryp, bas jarghandar» yn-shynsyz eline qaytarylyp jatady. Ol jaqta bes jannan túratyn bir ýili qazaq otbasy bauyzdalyp jatsa da, sony ne bolghanyn bilmeymiz. Ózge elding azamattary «ekstradisiyalanady», ózimizding otandastargha kelgende «ekskavatormen» kótersek te, olardy batpaqtan suyryp ala almaymyz. Qalay bolghanda da, Qazaqstan memleket retinde azamattarymyzdy qorghauda óz talaptaryn qoya bilui kerek. Syrt memleketterde qazaqstandyqtargha qatysty bolghan  oqighalargha eng әueli mýddelilik tanytatyn osy ministrlik bolghan son, әr aqparat ýshin el elendep qúlaghyn tigedi. Arasha súraytyn, janashyrlyq tanytatyn, qúqyghynyng qorghaluyn qamtamasyz etetin osylar bolghandyqtan, jaltarma jauap emes, naqty týiin súraydy. Tiyisinshe, óz tarapynda ministrlik nota joldap jatady, oryn alghan kemshilik pen zang búzushylyqqa jauap beruin talap etip jatady. Biraq nәtiyjesi mardymsyz.

Alyp jýrip, berip jýrip, baryp-kelip jýrip  halyqaralyq arenada Qazaqstannyng syrtqy imidjin qalyptastyru bir basqa da, qorlanyp jatqan elimizding azamattarynyng qúqyn qorghau bir basqa. Keshegi Parlamenttegi Ýkimettik saghattyng otyrysynda ministr Erjan Qazyhanov halyqty kóp jayttan habardar etti, endi sol qyzmetterining qataryna «diplomatiyalyq qyzmetting dәrmeni men qauqary» degen mindetti de jýktep qoysa jaqsy bolar edi. Kógenkózderimizdi qorghay almay, qol qusyryp qala bersek, memlekettigimizge syn.

Didar TÚRYSBEK

"Halyq sózi" gazeti

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1584
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2284
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3621