Júma, 19 Sәuir 2024
Biylik 1802 0 pikir 27 Sәuir, 2021 saghat 16:42

Sayasy reformalar: saylau jәne miting turaly ózgerister

Elimizdegi sayasy alanda ýlken sayasy reformalar jýrip jatyr. Búl eng aldymen miting jýrgizuge rúqsat alu, partiyalardyng saylau nauqanyna qatysu ýshin dauystaryn tómendetu, saylaudaghy partiyalar endi 7 emes 5 payyz jinasa jetkilikti degen jәne basqa da ózgerister bar. Búl reformalar el preziydentining jana әlemdik trendterge beyimdelui retinde qarastyrsaq bolady.

Qazaqstan Respublikasy Tәuelsizdikting 30 jyldyghyna memlekettik basqarudyng jana modelimen qadam basty. Qasym-Jomart Toqaevtyng tóraghalyq etui Qazaqstannyng damuyndaghy jana tarihy kezenmen belgilendi. 2020-2021 jyldary memleket basshysy demokratiyany nyghayta otyryp, elding sayasy jýiesin qayta jýkteuge arnalghan birqatar әleumettik-sayasy bastamalardy jýzege asyrdy. Tәuelsizdikting otyz jyly ishinde Qazaqstan birtindep osy qayta qúru kezenine ótti. Qasym-Jomart Toqaev ózining «Tәuelsizdik bәrinen qymbat» baghdarlamalyq maqalasynda Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti N.Á.Nazarbaev 1991 jyldan beri dәiekti týrde jýzege asyryp kele jatqan eldegi qayta qúrulardyng sabaqtastyghyna toqtalyp, el damuynyng manyzdy tarihy kezenderin atap kórsetti. Qazaqstan Respublikasyndaghy býgingi ózgerister Tәuelsizdikting tórtinshi onjyldyghynyng maqsattaryna yqpal etedi. Birinshi kezekte әngime eldegi parlamentarizmning damuy men nyghangy jәne parlamenttik oppozisiya institutyn engizu turaly bolyp otyr. Búl iydeya 2021 jylghy qantarda Parlamentting tómengi palatasy - Mәjilis saylauynda sәtti synaldy. Endi zannamalyq dengeyde respublikalyq parlamentting basshylyghy lauazymyna kandidattardy úsynu qúqyghy oppozisiyalyq deputattar arasynan da tandalatyn bolady. Qantardaghy saylaudan keyin Toqaev saylau reformalarynyng jana paketin úsynu arqyly qoghamdy odan әri demokratiyalandyrugha jol ashty. Birinshiden, búl sayasy partiyalar ýshin saylaudaghy tosqauyldyng saylauda 7-den 5 payyzgha deyin tómendeui, ekinshiden, «Bәrine qarsy» baghanynyng engizilui, ýshinshiden, audan basshylary - әkimderdi saylau qúqyghy. Búghan deyin preziydentting tapsyrmasynan keyin deputattar beybit jiyndar turaly zandy yryqtandyrghan bolatyn. Respublikanyng iri qalalarynda osynday aksiyalargha arnalghan arnayy qoghamdyq alandar úiymdastyrylyp, habarlau tәrtibi bes kýnge deyin qysqartyldy. Búl rette memlekettik organ beybit jiyndardy ótkizuge kómek kórsetuge mindetti. Toqaevtyng komandasy sayasy ómirdegi týbegeyli reformalar eng aldymen «Tәuelsizdik úrpaghy» - Tәuelsiz Qazaqstannyng qúrdastary ýshin jýzege asyrylatyndyghyn basa aitady. Ótken jyly dәl osynday jastar ýshin taghy bir sayasy nou-hau - 29 jasqa tolmaghan adamdar ýshin, sonday-aq әielder ýshin sayasatqa jol ashu maqsatynda saylau prosesine 30 payyzdyq arnayy kvota engizildi. Qasym-Jomart Toqaev búl bastamagha toqtala otyryp: «Biz  joghalghan úrpaq  dep atalatyndar turaly әngime bolmauy ýshin biz sayasy qúramdy jasartyp, janartuymyz kerek» degen edi.

Kóptegen sarapshylar Qazaqstannyng strategiyasyn Ontýstik Aziya jolbarystarynyng effektisimen salystyrdy. Sayasattanu salasynda olar Ontýstik Koreya, Singapur, Gonkong jәne Tayvani syndy elderding damu qarqyny negizinde sipattalyp keledi. Búlar 1960-1990 jyldardaghy jyldam jәne joghary damu qarqynymen әlemdi tang qaldyrghan elder bolatn. Olardyng damu joly eng aldymen osy sayasy reformalardy jasau arqyly iske asqany belgili. Qazaqstannyng algha jyljuyn taldap jýrgen publisist Leonid Mlechinning pikirinshe, «tarih sayasy reformalar ekonomikalyq damumen qatar jýretindigin kórsetedi». «Eger adamdar bir nәrse ózderine tәueldi, olardyng óz memleketining damuyna әser etui mýmkin degen oy payda bolsa, onda olar bolyp jatqan jaghdaygha jauapkershilikti alady. Men ýshin Qazaqstannyng shygharmashylyq sayasy qayta qúrular jolyna týsip, ekonomikalyq qayta qúrulardy bastauy qisyndy. Mysal retinde men salystyrmaly týrde Qazaqstangha jaqyn ornalasqan Ontýstik Koreyany keltiremin. Býginde búl el keremet jetistikterge jetti, tipti onda qazba baylyqtary da joq. Alayda, әlemning jartysy ontýstikkoreyalyq mashinalardy basqarady jәne ontýstikkoreyalyq kompiuterlerdi qoldanady. Biraq sarapshylar ghana Ontýstik Koreyadaghy әserli ekonomikalyq ósuding aldynda sauatty sayasi, demokratiyalyq reformalar bolghanyn biledi», - deydi ol.

Qasym-Jomart Toqaev negizgi memlekettik merekeni, Tәuelsizdikting mereytoyyn merekelik sharalarmen emes, naqty istermen qarsy alugha shaqyrdy. «Tәuelsizdikting 30 jyldyghy jan-jaqty reformalar jýrgiziletin bolady. Biz kýsh-jigerimizdi tiyimdi memleket pen әdiletti qogham qúrugha baghyttauymyz kerek. Tәuelsizdigimizding 30-jylyn nәtiyjeli enbekpen qarsy alu kerek. Negizgi basymdyq - azamattardyng ómir sýru sapasyn jaqsartu jәne әl-auqatyn arttyru. Halyq tolyqqandy qaytarymdy jәne әleumettik-ekonomikalyq baghdarlamalardyng naqty nәtiyjelerin kýtude », - dep týiindedi Qazaqstan Preziydenti.

Kórip túrghanymyzday elimizdegi sayasy reformalar óz jalghasyn tabatyn bolady.  Búl elimizding tezirek damuyna septigin tiygizetin bolady.  Partiyalardyng saylaugha qatysugha jenildikter alyp, oppozisiyalyq kýshterding damugha óz ýlesin qosa aluy elimizding jan-jaqty damuyna ózining yqpalyn anyq kórsetetin bolady. Beybit mitingter jana kózqarastar men iydeyalardy estuimizge mýmkindik beredi. Sondyqtan elimizdegi sayasy reformalar damuyna ýlken ýmitpen qarap, qoldau bildiruge tiyispiz.

Abai.kz

0 pikir