Beysenbi, 28 Nauryz 2024
9753 72 pikir 30 Sәuir, 2021 saghat 14:33

Mәskeu qoyghan "mina" taghy jaryldy

KSRO sayasaty men biyligi qaldyrghan "múra" keshe taghy óz jemisin berdi. Anyghy Mәskeu qoyghan "mina" taghy jaryldy. "Mina" emey nemene, jerdi bólu kezinde qasaqana qastyq qylyp, tútastyq prinsiypine qarama-qayshy negizde territoriyany bóluge baryn salsa. Qyrghyzstan, Ózbekstan, Tәjikstannyng kartasyn qolynyzgha alyp qaranyz. Tandanysynyzdy jasyra almaysyz. Qalaysha qúrlyqtaghy memleketter, ózara bauyr elderding arasynda osynshalyqty anklavtar kóp. Mine, sol KSRO biyligi, sol kezendegi Mәskeu basshylyghy qoyghan "mina" keshe jaryldy. Tútas Ortalyq Aziyany janghyrta jaryldy. Tarihy taghdyrlas, myng jyldyq kórshilerding bir-birine oq atuymen kórinis tapty. 

Qyrghyzstan-Tәjikstan-Ózbekstannyng arasyndaghy jer dauy, shekara mәselesi 1991 jyldan beri óz ózektiligin toqtatqan emes. Sebebi әli demarkasiya men delimitasiya jýrmegen. Tashkent-Bishkek-Dushanbe arasynda kelisimder bar, kelissózder údayy jýrip jatyr, biraq nәtiyje az. Sadyr Japarov biylik tizginin alghan sәtten bastap, eng aldymen osy mәseleni retteuge kiristi. Tashkentke bardy, Tәjikstangha ókil jiberdi. Taraptar jer almasugha kelisip, jagha jyrtysudy toqtatugha uaghdalasty. Degenmen nәtiyje ong sheshimin tappay túr. Mәselening qanshalyqty kýrdeli ekenin qarap kórelik.

Mysaly Ózbekstan men Qyrghyzstan arasynda 30-dan astam dauly aimaq bar. Eki el shekarasynyng úzyndyghy 1375 shaqyrym, sonyng 1000 shaqyrymdayy tolyq sheshilgen, qalghany dau-damaydyng arasynda. Qyrghyzstan jerinde Ózbekstannyng eki anklavy bar. Ol – Soh jәne Shahimardan jerleri, ondaghy halyq sany 50 mynnan asady. Ózbekstanda qyrghyzdar túratyn Barak auylyn da anklav dese bolady, ondaghy halyq sany 150 adamdy qúraydy. Qyrghyzstan men Ózbekstan 2018 jyly anklavtar boyynsha jer almasyp, mәseleni sheshpek bolghan edi, dey-túra ol ong sheshimin tappady.

Qyrghyz ben tәjik arasynda da jer dauy órship túr. 29-sәuirden keyin órtenip túr desek te bolady. Qyrghyz-tәjik shekarasynyng úzyndyghy 970 shaqyrym, onyng 530 shaqyrymy boyynsha ghana naqty kelisim jasalghan. Eki el arasynda Leylek jәne Batken audandary manynda dauly jerler jeterlik. Qyrghyzstan jerinde Tәjikstannyng Voruh anklavy túr. Ondaghy halyq sany 20 myngha juyq. Mine, dәl osy Voruh manynda keshegi atys-shabys bastalyp, arty qaruly qaqtyghystyng naghyz ózine úlasqan edi. Anklavtardyng ornalasqanyn týsinu ýshin, kartagha bir nazar audarynyz.

Jyl sayyn kóktem mezgilinde Qyrghyzstan-Tәjikstan-Ózbekstan arasyndaghy jer dauy órshiydi. Sebebi qarapayym. Kóktem mal jәne egin sharuashylyghyn jandandyryp, qystyng qamyn oilaytyn kezenning basy. Auyl sharuashylyghy ýshin su men shúrayly jer auaday qajet. Mine, osy sәtte sudy bólisu, qúnarly jerdi iyemdenu boyynsha qarama-qayshylyqtar tuyndap jatady. Kóbine ol qaqtyghystar shekarashylardyng ózara kelisimi arqyly sheshimin tabady, alayda oqigha kez kelgen sәtte baqylaudan shyghyp, sony qaruly qaqtyghysqa úlasyp ketui әp-sәtte. Keshegi qayghyly oqigha sonyng dәleli.

Qaruly qaqtyghysqa 28 sәuir kýni Qyrghyzstan men Tәjikstan arasyndaghy su qoymasynyng manyna tәjik tarapynyng beynebaqylau ornatyp, ekinshi taraptyng oghan qarsylyq bildiruinen bastaldy. Sózben qarsylyq tas atysugha, al tas laqtyru, qaruly qaqtyghysqa deyin jetkizdi. Saldarynan qos taraptan ondaghan adam qaza tapty. Songhy mәlimetterge qarasaq Qyrghyzstan tarapynan 13 adam qaza tauyp, 134 adam jaraqat alghan. Tәjikstan 10 adamynan airyylyp, 90 adam jaralanghan. 29-sәuir eki elding soghys jaghdayyna birtaban jaqyn qalghanyn kórsetti. Sebebi qaqtyghysta tikúshaqtar, auyr tehnika men pulemet, minomet, tipti BTR qoldanylghan, әskery beketterdi basyp alu, auyldardy órteu faktileri tirkeldi. Dushanbe men Bishkek emosiyagha berilmey ózara kelisimge kelip, salqynqandylyq tanytuy ghana jaghdaydyng ushyqpay, ýlken soghysqa úlasuyn toqtatty.

Resmy Núr-Súltan jaghdaydyng ushyghyp ketuinen saqtanady. Ortalyq Aziya atty ortaq ýiimizding otqa oranghany biz ýshin de qauipti. Sondyqtan da Qazaqstan Respublikasynyng preziydenti Qasym-Jomart Toqaev eki el shekarasyndaghy jaghdaydy retteuge qol úshyn beruge dayyn ekenin mәlimdedi. Preziydent mәlimdemesinde: «Óz tarapymnan mәseleni sheshuding tiyimdi joldaryn qarastyrugha jәne ózara senimdi qayta qalpyna keltiruge kýsh salugha dayynmyn. Ortalyq Aziya memleketteri basshylarynyng kezekti konsulitativtik kezdesui ayasynda múnday shekaralyq qaqtyghystardy retteuding tetikterin qarastyru qajet dep sanaymyn», – dedi. .

Qazir atys toqtady. Tynyshtyq ornady. Alayda tynyshtyq qansha uaqytqa sozylmaq? Búl mәsele qashan tolyq sheshimin tabady? "Tashkentke jer bermeymiz" dep úrandatyp jatqan Kempir-Abad su qoymasynyng manyndaghy myndaghan narazy halyqtyng qayta shyqpasyna kim kepil? Býgin-erteng taghy atys bolmasyna kim jauapty? Ondaghan kýrdeli súraqtyng jauabyn tabu qiyn, biraq sebebin anyqtau onay. Sebebi bireu. Qaqtyghys sebebi KSRO biyligi qoyghan "minalar". Ol minalardy qazirgi Mәskeu tiyimdi paydalanyp, yqpal etu rychagy retinde ústap otyratyny soqyrgha da kórinip túr.

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz

 

 

72 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1559
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2250
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3501