Júma, 29 Nauryz 2024
Biylik 5105 1 pikir 28 Sәuir, 2021 saghat 13:15

Arqarly petroglifterinde 2000 jyldyq tarihtyng izi jatyr

QR Mәjilis deputaty Janarbek Áshimjan memlekettik manyzy bar Almaty – Taldyqorghan baghytyndaghy jol boyynda ornalasqan arqarly asuyndaghy jaqpar tastargha beynelengen petroglifter tura Ýkimet basshysynyng orynbasary Eraly Toghjanovqa deputattyq saual joldady.

Deputattyng aituynsha, әri qaray Malaysary qyrattaryna úlasatyn sol silemderding tarihy terende. Ondaghy petroglifter eng kemi 3000 myng jyl búrynghy dәuirding kuәsi. Al, Arqarly asuyndaghy tarihy tastaghy suretterdi eng birinshi bolyp nazaryna alghan  professor, arheolog Aleksey Mariyashev bolatyn. Mariyashev 2017 jyly Arqarlygha arnayy baryp, tarihy tastaghy petroglifterdi kózimen kórip, zertteu jýrgizgen. Arheologtyng dereginshe, tarihy petroglifter temir nemese qola dәuirine tiyesili. Al, Arqarly asuyndaghy taulardy b.z.d. 2000 jyl búryn adamdar meken etkenin aitqan. Alayda, ol da atalghan aimaqtyng ghylymy týrde keshendi zerttelui kerek ekendigin mәlimdegen.

Odan son, Almaty oblysynyng әkimdigi sol jyldyng tamyz aiynda Malaysary silemderindegi petroglifter memlekettik qorghaugha alynatynyn aitqan. Alayda, tarihy meken әli de qarausyz jatyr. Al, tarihy petroglifke kópshilikting nazaryn audartqan ghalym-arheolog bir jyldan song ómirden ótti. Odan keyin Arqarlygha eshbir ghalym baryp, zertteu jýrgizgen joq. Biylik ókilderinen esh kómek bolmaghan son, jergilikti belsendiler ózderi bas bolyp, tarihy tastardy qorghau turaly eriktiler tobyn qúrugha mәjbýr boldy. Sebebi, Almaty oblysy Kerbúlaq audanynyng aumaghynda ornalasqan Malaysary petroglifteri joyylugha az qalghan.

Ondaghy tarihy suretter beynelengen tastar biznes baghytyndaghy maqsattargha paydalanylyp ketken. Al, Kerbúlaq audanyna qarasty Sarybastau auyldyq okrugi ondaghy kәsiporyndardyng zandy týrde salyghyn tólep, júmys istep jatqanyn aitady. Yaghni, ondaghy shaghyn zauyt taqtatas pen qiyrshyq óndirumen ainalysady. Tarihy tastar jergilikti atqarushy biylik tarapynan naqty baqylaugha alynuy tiyis. Sonymen qatar, ghylymy instituttar tarapynan naqty zertteu nysanyna ainalmaghandyqtan kәsiporyn óndirisshilerine eshqanday shekteu qoyylmaydy. Sebebi, búl jerdi auylsharuashylyq maqsatynda paydalanu ýshin jeke túlghalar zandy týrde iyeligine alyp, óz kәsibin dóngeletip otyr. Osy uaqytqa deyin tarihy tastaghy suretterding biraz bóligi qiratylyp, búzylyp ketken. Qazirgi tanda onda taqtatas shygharatyn “Arqarlytas” syndy nemese  “Integra Construction KZ”kompaniyasyna qarasty Jolaman qiyrshyq tas zauyty siyaqty jeke firmalar óz júmystaryn jasap jatyr. Tez arada tiyistti sheshimder qabyldanbasa, az uaqyt ishinde tarihy jәdigerlerding qiratylyp, ýgitilip, qiyrshyq tasqa ainalu qaupi bar.

Taghy bir aita keterligi, arheolog-ghalymdarymyz Malaysary silemderindegi tarihy tastarda beynelengen petroglifterding 3,5 myng jyldyq tarihy bar ekenin algha tartady. Sonymen qatar, YI-YII ghasyrlardyng mәdeny eskertkishi, bertin uaqyttaghy XYII ghasyrlardaghy tanbalar beynelengen tastar bar ekenin de aitady. Atalghan jaytqa nazar audarghan zanger mamandar “Arqarly asuyndaghy tarihy múralargha baylanysty órekeske zang búzushylyqtar bolyp jatyr” dep mәlimdedi.

Osy mәseleni basa nazargha ala otyryp, tiyisti memlekettik qúzyrly oryndar men aimaq basshysyna myna mәselelerdi tapsyruynyzdy súraymyn: birinshi, jedel týrde arnayy komissiya qúrylyp Arqarly asuyndaghy ahualdy zerttep, kiyeli meken «Tarihiy-mәdeny múrany qorghau jónindegi Almaty oblystyq ortalyghynyn» tizimine engiziluip, qorghaugha alynuy kerek.

Deputat atalghan jayttardy negizge ala otyryp, aimaq basshylary men tiyisti memlekettik qúzyrly oryndargha eki mәseleni tapsyrdy.

Birinshiden, tez arada arnayy komissiya qúrylyp, arqarly asuyndaghy tarihy jәdigerlerge qatysty jaghdaydy zerttep, qasiyetti meken “Tarihiy-mәdeny múrany qorghau jónindegi Almaty oblystyq ortalyghynyn” tizimine engizilip, qorghaugha alynuy tiyis;

Ekinshiden, Álkey Marghúlan atyndaghy Arheologiya instituty janynan arnayy komissiya qúrylyp, Arqarlydaghy tarihy tastardy jýieli zertteu júmysyn tez arada qolgha aluy kerek. Búl últtyq mәdeny múralardy saqtau jәne ata tarihymyz ýshin asa manyzdy qadam.

Mәjilis deputaty Ýkimet basshysynyng orynbasaryna atalghan jayttardy nazaryna alyp, zannamada kórsetilgen merzimge say jauap berudi súrady.

 Abai.kz

1 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2280
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3600