Júma, 29 Nauryz 2024
46 - sóz 7802 1 pikir 13 Sәuir, 2021 saghat 16:11

Qytaydy «Maqtamen bauyzdaghan» kimder?

Kóktemning alghashqy aiy Qytaylyqtardyng otanshyldyq ruhy tasqyndaghan ay bolyp tarih betine endi. Nauryzdyng on segizinde ótken Alyaska kezdesuinde Qytay syrtqy ister vedomstva basshysy Amerika ókilderining aldynda diplomatikalyq etikadan attap, toqtamay on jeti minut sóiledi. Onyng búl әreketi el ishinde Qytaydyng qúdirettengenining kórinisi retinde baghalandy. “Demokratiya AQSh tyng ólshemimen tarazylanbaydy”, “Qytaylyqtar endigary sening maltandy maldanbaydy” degen maghynada aitqan sózderin patriot jastar kiyimine oiylap japsyryp aldy. El syrtynda AQSh pen Evroodaqtyng sanksiyasymen, qatqyl jauabymen ayaqtaldy.

Bas kensesi Jenevada ornalasqan Shvesiyanyng «Sap maqtany damytu halyqaralyq úiymy»(BCI) 2020 jyly qazannyng 21 kýni Tramp biyligining kisilik qúqyqqa qol súghushylyq pen mәjbýrli enbek faktisi anyqtalghanyn algha tartyp, SUAR maqtasynan óndirilgen ónimderdi Amerika naryghyna engizuge tiym saluyna baylanysty SUAR maqtasyna sertiyfikat beruden bas tartatyn jariyalaydy. Ol úiymmen seriktes kóptegen әlemdik brendter Shveyssariyanyng H&M y, Amerikanyng Nike sy, Germaniyanyng Adidas y, Japoniyanyng Uniqlo sy búl sheshimge qosylatynyn jetkizedi. SUAR sheneunikteri men úiymdaryna salynghan jana sanksiyagha baylanysty joghardaghy úiym(BCI) biylghy nauryzdyng jiyrma biri kýni byltyrghy sheshimin taghy da qaytalaydy.

Angliya ,Pakystan, Indiya, Qytayda ókildikteri ornlasqan, qúramyna әlemning tórt jýzge tarta maqta óndiru, óndeu, satu salasyndaghy zandyq túlghalary kiretin úiymnyng sheshimi Qytay tarapyn qatty әbigerge salghany aitpasada týsinikti. Qytay maqta kólemining seksen bes payyzyn , dýnie jýzi maqta kólemining besten birin ústaytyn SUAR maqtasynyng әlem naryghynan yghystyryluy Qytay biyligi men búqarasynyng shamyna tiydi. Búlar “Asymyzdy iship, ayaghymyzgha týkirdi” - dep júlqyndy. Álemdik  brendterdi órtegen, keskilegen viydeolaryn jelige salyp, jappay narazylyqty bastady. Olardyng qataryna júldyzdar da qosylyp, ataqty kompaniyalarmen jasasqan kelisim sharttaryn kýshinen qaldyrdy. Kózderining túmandanghany sonshalyq Qymbatqa baghalap satyp alghan Lining qatarly óz brendterining artynda sheteldikter túrghanyn bilgen song “Satqyn” dep sybady. Qolyna eki jýz jyldyng aldyndaghy qolmen maqta teryp jýrgen Amerikalyq negr men tehnikagha otyryp maqta oryp jýrgen Qytaylyqtyng fotosyn salystyryp SUARda mәjbýrli enbek joq ekenin dәleldeuge tyrysqan SIM baspa sóz hatshysy Hua Chuniinge de soqtyqty. Onyng tennis oinap týsen sureti jelide talqagha týsip, basynan ayaghyna deyin shetel markasyn kiygenin aiyptap, “Sengen qoyym sen bolsan,....” degenge deyin bardy. Kóp ótpey  memlekettik aqparat qúraldary jinikken  júrtty sabyrgha shaqyryp, kózsiz әreketterin toqtatugha ýndedi. Onyng sebebin otanshyldardyng arasyna jat niyetti adamdardyng kirip alghanymen týsindirdi. Qytaydyng maqta qauymdastyghy sheteldik әriptesterin daqpyrtqa senbey, SUARgha kelip jaghdaydy óz kózderimen kórip qaytugha shaqyrdy. Is jýzinde onyng ekonomikalyq mýdeden tuyndaghany belgili. Qytaydyng toqymashylyq ónerkasibi elding júmys kýshi tyghyz shoghyrlanghan, ekinshi eksport salasy ekenin eskersek maqta dauynyng el ekonomikasyna әkeletin zardabynyng auyr bolatynyn boljay beruge bolady.

Jalpy Qytaydyng halyqaralyq pozsiyasynyng ózgeruin sarapshylar mәdeny jaqta 2008 jylghy olimpiyada oiyndaryn sәtti úiymdastyrumen, ekonomikalyq jaqta 2010 jyly ishki jaldy ónim kólemi 5.75 trillion AQSh dollaryna jetip, Japoniyany(5.39 trillion) basyp ozuymen baylanystyrady. Búl jetistikter Qytaylyqtardyng mereyin asyrghan. 2019 jyly Kanada ýkimetining «Huavey» kompaniyasynyng qyzyn tútqyndauyna jauap retinde “El aumaghynda zansyz júmys istedi” degen jeleumen Kanadanyng eki azamatyn sayasy barymtagha alghany belgili. Qatal  degen Putinnyng ózi tilshi súraghyna jauap bergende Qytaydyng búl qadamyn qúptamaytynyn aitqan edi. Demokratiyashyl sarapshylar Qytay syrtqy sayasatynyng eski joldan auytqyp, qasqyrlyq sipat aluyn 2017 jyly Qytaydyng ishi syrtynda erekshe qarsy alugha ie bolghan « Soghys arlany2» kinosynyng yqpalymen týiistiredi. Otanshyldyqty dәripteytin atalmysh kinoda zapastaghy Qytay soldatynyng sayasy tónkeris oryn alghan Afrika elindegi qandastaryn qútqaru әreketi bayandalady.

Maqta dauy az bolghanday kýni keshe ghana batystyng jýz seksenge juyq adam qúqyn qorghaytyn úiymdary әlem elderin 2022 jyly Qytayda ótetin qysqy olimpiyada oiyndaryna baykot jariyalaugha ýndeude. BCI úiymy siyaqty eki ottyng ortasynda qalghan halyqaralyq olimpiyada kómiyteti sportty sayasilandyrmaugha shaqyruda. Kanada men Evropa elderi búl mәseleni qarap jatqanyn aitsa, Bayden biyligi de odaqtastarymen aqyldasyp sheshetin emeurin bildirude. Meyli qanday jaghday oryn almasyn, Qytaydyng Afrikalyq dostary men Qazaqstan bastaghan músylman elderi qasynan tabylary anyq.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz

1 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2280
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3604