Senbi, 20 Sәuir 2024
Ózgeler 6795 20 pikir 6 Sәuir, 2021 saghat 16:41

«Reseyding jauy – Ukraina, bodany - Belarusi»

Reseymen kelissóz jýrgizu mýmkin ekes ekenin AQSh pen Batys jaqynda ghana týsindi. Búl Ukrainanyng birinshi preziydenti Leonid Kravchukting aitqany. Leonid Kravchuk qazir Ukrainanyng Donbasyndaghy jaghdaydy retteu jónindegi ýshjaqty baylanys tobyndaghy Ukraina delegasiyasyna jetekshilik jasaydy eken.

2 sәuir kýni «Ukraina» telearnasyndaghy «Savik Shusterding sóz bostandyghy» degen baghdarlamagha qatysqan Leonid Kravchuk: «Donbasta sodyrlar atysty toqtata ma, joq pa, ony Resey sheshedi», - depti.

«Basty figura ORDLO-daghy (Doneski men Luganskidegi jekelegen audandar) әskery basqarma emes, Resey! Atysty toqtatu-toqtatpau turaly sheshimdi solar qabyldaydy. ORDLO Kremli qalay búiyrady, solay әreket etedi. Basty mәsele – Reseyding ózi qazir atysty toqtatqysy kelmeydi. Mysaly retinde aita keteyin, biz ótken sәrsenbide ótkizgen jinalysta mәselening óte kýrdeli ekenin, tórt әskery qyzmetkerimiz qaza tauyp, ekeui jaraqattanghanyn eskere otyryp, men taraptargha atysty toqtatyp, beybit kelissózderdi qayta jandandyru turaly súynys aittym», - deydi Kravchuk.

Kravchuktyng aituynsha, EQYÚ ókilderi Halit Chevik pen Haydy Grau búl iydeyany qoldap, mәlimdeme mәtinin úsynghan. Al Reseyding Donbastaghy ókili Boris Gryzlov Resey mýnday ýndeudi qoldamaytynyn aitqan.

«Sodan keyin Reseyding Donbastaghy ókili Boris Gryzlov Resey múnday ýndeudi qoldamaytynyn aitty. Olar bas tartty ... Demek, Resey de, onyng serikteri de atysty toqtatugha jәne Donbastaghy beybitshilikke dayyn emes. Olargha Donbasstaghy tynyshtyq qajet emes. Búl eng bastysy! Biz osydan qorytyndy shyghugha tiyispiz. Donbastaghy shiyelenisti jalpy kontekste qarau kerek», - dedi Kravchuk.

Onyng aituynsha, KSRO-nyng birinshi preziydenti Mihail Gorbachev pen Resey preziydenti Boris Elisin «Resey Federasiyasy demokratiya, bostandyq, adam qúqyghy baghytynda reforma jasaghysy keledi» degen illuziya tudyrdy jәne Batys oghan sendi.

«Biz, bәrimiz AQSh-tyng eks-preziydenti Djordj Bushtyn, Úlybritaniyanyng búrynghy premier-ministri Margaret Tetcherding Joghary Radadaghy sóilegen sózderin bilemiz. Men kóptegen shetel basshylarymen kezdeskenimde, olar menen: «Preziydent myrza, Mәskeu búghan qalay qaraydy dep oilaysyz», - dep súraydy.

Mine, songhy birer aidyng sheginde ghana AQSh-qa da, Batysqa da Reseymen kelissózder jýrgizu mýmkin emestigi aiqyn boldy. Soljenisyn aitqanday, Reseyding dostary joq: Onyng dúshpandary men bodandary (qúldary) bar. Býginde Reseyding jauy – Ukraina, al bodany – búl Belarusi», - dedi Kravchuk.

2014 jyly Resey Qyrymdy anneksiyalaghannan keyin, Ukrainanyng shyghysynda qaruly basqynshylyq jasady. Shayqas bir jaghynan Ukraina Qaruly Kýshteri men ekinshi jaghynan Donesk pen Lugansk oblystarynyng bir bóligin baqylaytyn Resey әskeri men Resey qoldaghan «sodyrlar» arasynda jýrip jatyr. Kórsetilgen faktiler men dәlelderge qaramastan, Resey biyligi ózining Ukrainagha basyp kiruin moyyndamaydy. Búl resmy pozisiya.

Putindik Reseyding syrtqy sayasattaghy manyzdy oqigha dep atalatyn oqigha – búl 2014 jyly Qyrymnyng «tirkeu portyna oraluy». Onymen qosa, Ukrainanyng Donesk jәne Lugansk oblystarynyng shamamen ýshten bir bóligin Ukrainadan tartyp aluy. Qazir, ózderiniz bilesizder, ol jerlerdi «DNR» jәne «LNR» dep ataydy. Búl territoriyalar Ukrainanyng býkil aumaghynyng shamamen 10%-yn qúraydy, al 2014 jyldyng basynda Ukraina halqynyng 10%-y osy territoriyalarda túrdy.

Endigi Resey Ukrainany birjola joghaltqany anyq. Búl territoriyanyng 90%-y jәne qazirgi Ukrainanyng halqynyng 90%-yn qúraydy (shamamen 40 million adam). Býgingi Ukraina 2008 jyldan keyingi Gruziya siyaqty, jәne birneshe mәrte NATO әskery kýshterimen birlesken әskery jattyghular ótkizdi. Birneshe ret Europalyq odaq pen NATO-gha kiruge niyet bildirdi. Jaqyn arada elde Soltýstik Atlantikalyq Aliyanstyng bazasy payda boluy mýmkin. Qalay bolghanda da, búl taqyryp qazir Ukrainada óte joghary dengeyde, ashyq talqylanyp jatyr.

Reseyding Ukrainadan aiyryluy – búl ózara saudanyng kýrt tómendeuinen bolatyn ýlken ekonomikalyq shyghyndar turaly aitpaghanda, Resey ýshin naghyz órkeniyettik apat. Al Qyrymnyng jәne shyn mәninde Donbastyng shyghys bóligining Reseyge qosyluy – Ukrainanyng qalghan bóligining shyghynyn ótemeydi. Búl býkil әlemge týsinikti nәrse.

Kerimsal Júbatqanov,

Qazaq - Orys halyqaralyq uniyversiytetining dosenti, tarih ghylymdarynyng kandidaty

Abai.kz

20 pikir