Senbi, 20 Sәuir 2024
Zang jobasyn talqylau 4046 11 pikir 19 Qantar, 2021 saghat 11:06

Zang - halyqty tyghyryqqa tireu ýshin emes, shygharu ýshin kerek!

Keshe әleumettik jeliden bir beynebayan kelip týsti.  Ony kóp adam kórgen bolar. Onda juyrda jaryq kóretin «Otbasyndaghy zorlyq-zombylyqqa qarsy is-qimyl turaly» zang jóninde súhbat boldy. Jýrgizushi belgili óner iyesi, mәdeniyet salasynyng ýzdigi Madiyar Serikbaev.  Qonaqta «Qazaqstan ata-analar odaghynyn» ókili, qúqyq qorghaushy Baghila Baltavaeva hanym men Halyqaralyq aqparattandyru akademiyasynyng akademiygi, zang ghylylymdarynyng kandidaty Madiyar myrza degen kisiler boldy. 

Búl zang jobasymen óz basym tanys epespin, tipti, zangerlerding ózderi de beyhabar. Sondyqtan, tek osy súhbatqa negizdelip qadau-qadau tústaryn aitayyn. Atalmysh zang jobasynyng dau tudyruyndaghy basty sebebi: bala qúqyghyn shekten tys qorghau negizinde ata-analargha qysymnyng artuy. Sózimiz týsinikti boluy ýshin qonaqtar uәjinen bir-er mysal keltireyik. Mәselen, balanyng kez-kelgen talabyn oryndaugha týrli sebeppen (jaghdayy kelmese) ata-analar qarsy kelse, onda  balalary 111 nómirine habarlassa, uchaskelik saqshy kelip, balany alyp ketuge qúqyly eken. Sonday-aq, qanday jaghday bolmasyn balany úrsyp, tipti, úryp jibergen jaghdayda ony kórgen adamnyng 111-ge habarlasuy әke-shesheni «ata-analyq qúqyghynan» aiyruyna negiz bolatyn kórinedi. Tipti, pәter syiymdylyghy әr adam ýshin 15 sharshy metr boluy da talap etilgen. AQSh-ta osy shartty oryndamasa balany qamqor úiymdar alyp ketedi eken. Demek, elimizde 15 sharshy metr talap etiletin zang tarmaghy qabyldansa, onda onyng sony AQSh-taghy talapqa say, ýlken ýy ala almaghan otbasynyng ata-analyq qúqyghy da saqtalmaytyn boluy bek mýmkin.

Búl zang jobasynyng taghy bir zansyz jeri - uchaskelik saqshynyng qúzyreti ýlken. Ol sottyng sheshiminsiz, «bala qúqyghy qorghalmady», dep ózi sheshim shygharyp, balany alyp ketuine qúqyly. Alayda, onyng sonday sheshim qabyldauyna, oqighany zertteuine uaqyty, bilimi, tәjiriybesi jete me, odan basqa júmysy joq pa? Ata-analar balasyn alyp qalu ýshin saqshygha para úsynbasyna kim kepil? Al ata-analar: «balanyng qúqysy taptalghan joq», dep, óz isin dәleldemek bolsa, onda sotqa jýginuine tura keledi. Al prosess 2 aigha juyq uaqytqa sozylatynyn zanger myrza aityp otyr. Taghy bir soraqysy - búl zang jobasynda balanyng qúqyghy taptaldy degen negizde kez-kelgen jastaghy balany alyp ketuge qúqyly jәne ata-ananyng biri balany renjitse, endi biri olay istemegen jaghdayda da ekeui birdey ata-ana qúqyghynan aiyrylady. Ondaghy mәtin boyynsha qarastyrghanda ata-analar, әke-sheshe emes, «asyraushy» statusyndaghy adamdar bolyp qalghan.

Zang jobasynda týsiniksiz tústar da kóp sekildi. Elimizde túrmysy tómen, әleumettik az qamtylghan otbasylar kóp. Jalghyz basymen kóp balany asyrap otyrghan әiel nemese erler de bizding qoghamda kóbeymese azayghan joq. Otbasynyng ekonomikalyq jaghdayyn týsinbeytin, týsingisi kelmeytin synar ezu, ózimshil úrpaq ta kóktey ósip keledi. Olardyng qajettilikterin óteuge ata-anasy shamasy kelmese, әlgi qiqar balalardyng telefon shalmasyna kim kepil? Bauyr eti balasyn alyp ketu onsyz da jýikesi tozyp jýrgen adamdargha qanshama ruhaniy-psihologiyalyq soqqy. Qylmys ótkizgen balalardy azamat jasyna tolmay zandyq jauapkershilikke tartpaymyz, nege? Sebebi, әli aqyly kemeldengen joq. Halyq ishinde: «Áli bala ghoy», «Bala, balanyng isi shala», «Jeldi kýni it pen bala qútyrady», «Balamen bala bolma», «Qartayghanda bir bala», degen tolyp jatqan maqal-mәtel bar. Búnyng bәri balanyng aqyl esi әli tolyq qalyptaspaghan, oi-sanasy damu ýstindegi tirshilik iyesi ekenin týsindiredi. Sýite túra sol balanyng sózine senip, ýlkenderding sózine senbeymiz. Búl da bir paradoks.

Resey, Belarusi, Qazaqstan parlamentteri de osy zandy bir uaqytta talqylap jatypty. Alayda, Resey, Belarusi elderinin  azamattary men zangerlerining birlese enbektenui nәtiyjesinde qabyldanbaghan. Endi osy zang jobasy elimizde talqylanuda. Bizding elde búghan deyin 21 jastan joghary azamattardyng óz jynysyn auystyruyna zang boyynsha qúqyly bolu turaly zang men  10 jastan bastap balalargha jynystyq qatynasqa qatysty sauattylyq turaly mektepte sabaq beru turaly zandar  qabyldanyp ketken. «Bir apamnan bir apam soraqy», degendey bir zannan bir zang soraqy bolyp bara jatqan sekildi. Osylay jalghasa beretin bolsa, sony tútas qoghamdyq salt-dәstýrmen, últtyq qúndylyq jәne adamy sana-sezimning qúldyrauy tipti de ýdey týseri anyq.

Búl zang jobasynyng AQSh jәne Batys elderinen kelgeni belgili. Biraq, Batys elderine ata-analar ýshin kóptegen qolayly әri tiyimdi jaghdaylar jasalghan. Qazaq ýkimeti de órkeniyetti elder sekildi balalar qúqyghyn qorghau jóninde zang shygharghysy kelse, aldymen Batys elderi siyaqty ata-ananyng jaghdayyn jasauy tiyis.  Mysaly, Germaniyada әr bala ómirge kelse, olargha jardem aqy tólenedi. Túnghysh balagha aiyna 195 euro, ekinshi balagha 200 euro, ýshinshi balagha 215 jәne tórtinshi balagha 235 euro shamasynda ay sayyn jәrdem aqy beriledi. Qarasanyz bizding eldegi әdettegi jaman emes jalaqy. Osy qarajatty balalar eseyip uniyversiytetke týskenshe ýzdiksiz alasyz. Eger balalar student atanghan song da jaghdayynyzdyng kelmeytinin aityp ótinish berseniz olar qashan júmysqa túrghansha ay sayynghy aqsha tólene beredi. Odan syrt, eger túrghylyqty ýiiniz, jaldamaly pәteriniz bala sanyna baylanysty talapqa say kelmese, onda kenirek ýy aluynyzgha nemese pәter jaldaugha mindettisiz. Biraq, óte tómen nesie alasyz nemese sol audannyng әleumettik qorghau komiytetine baryp mәlimdep ótinish jazsanyz, sizding ailyghynyzdyng adam sanyna qaray esepteydi de pәterge jetpey jatqan bóligin komiytet tólep beredi. Oqu jyly bastalghanda әr bir oqushysy bar otbasyna ótinishiniz boyynsha bir balagha 140 euro tónireginde oqugha qajetti, qúral-japdyqtar alugha qarjy bóledi. Biraq, memleketting jasaghan jaqsylyghyn baghalamaytyn ata-analar Germaniyada da bar. Olar maskýnemdikke, esirtkige salynyp balasyn qarausyz qaldyrsa, úryp jaralasa onda, qamqor úiymdar balalardy alyp ketedi, al balalardy asyraushy qamqor úiymdardyng jaghdayy óte jaqsy.

Qoryta aitqanda, memleket belgili bir zandy qabyldaudan ilgeri, sol zanda qabyldanghan tәrtipter boyynsha jauapkershilikke tartyludyng mýmkindigin barynsha tómendetui tiyis. Beyne Germaniya sekildi. Sodan keyin, sol jasaghan jaghdaygha boy úsynbay ketken jýgensizderdi jazalau ol qajettilik. Zang adamdardy jazalau nemese azamattargha qiyndyq tudyru ýshin emes, olardyng túrmysyn jenildetip, ómirin mәndi etuge arnap jazyluy jәne atqaryluy kerek. Sondyqtan elimizding qúzyrly oryndary atalmysh zandy qabyldaudan ilgeri, halqymyzdyng mәdeniyeti, dýniyetanymy, túrmys jaghdayy, demografiyasy, әleumettik jaghdayy sekildi kóptegen jaqtardy nazargha aluyn, jaghdayyn jasauyn, sodan keyin baryp Batys qoghamynda qoldanysta bolghan zandardy qabyldaudy oilasuyna bolady. Biraq, ashyq aqparattyq týsindiru júmystaryn jasap baryp, halyqtyng maqúldauymen qabyldauy kerek. Olay bolmasa, sayasy túraqsyzdyq órshy týsedi. Al onyng ayaghy tәuelsizdikting taghdyryna kelip tireledi.

Qaster Sarqytqan

Abai.kz

11 pikir