Senbi, 20 Sәuir 2024
Alang 6406 20 pikir 15 Jeltoqsan, 2020 saghat 14:25

Resey EAEO-dan KSRO jasaghysy kele me?

Osydan alty jyl búryn «Euraziyalyq ekonomikalyq odaq» qúryldy. Býgingi tanda oghan Qazaqstan, Resey, Belarusi, Qyrghyzstan, Armeniya elderi mýshe bolyp otyr. Áu basta odaqty qúru turaly shartta oghan mýshe elderding mýddesi tolyq qorghalatyny, әr el teng qúqyly bolatyny, birge damugha jaghday jasalatyny jazylghan.

Alayda kóptegen sarapshylar EAEO-nyng negizinen Reseyding mýddesi ýshin júmys jasaytyn odaq ekenin aitady. Múnday oidy tipti osy odaqty qúrushylardyng biri, Qazaqstannyng eks-preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng qyzy Darigha Nazarbaeva da aitqan. Nazarbaeva senat spiykeri bolyp túrghan kezinde «Qazaqstan biznesi EAEO ayasyndaghy saudada negizsiz shekteulerge tap boluda», dep mәlimdegen. Demek, biylik basyndaghylardyng ózi osylay dese, tәuelsiz sarapshylar EAEO-da Qazaqstan mýddesining qalay taptalyp jatqanyna myndaghan mysal keltiretin shyghar...

Biraq odaq qúramyndaghy elderding basshylary múnday oida emes. Olar búl odaqqa shang juytpaydy. Kórshi elderding arasynda alys-beris arta týsti dep maqtanyp jýr. Keyde tipti Euroodaqpen salystyrghysy keledi. Qyrghyzstannyng búrynghy preziydenti Sooronbay Jeenbekov osynday oy aitqan.

«EO sekildi shekara joq, shekarashylar joq. Bizding azamattarymyz odaq territoriyasynda emin-erkin qatynap-túruy, meyli ol medisinalyq, meyli ol bilim beru salasynda bolsyn qyzmet týrlerin aluy kerek. Kez kelgen memleketting kez kelgen azamaty Belorussiyada nemese Resey men Qyrghyzstanda sekildi barlyq qyzmet týrlerin erkin aluy kerek», - degen edi Jeenbekov.

EAEO-ny EO-men salystyru mýlde aqylgha qonbaytyn әngime ekeni sózsiz. Sebebi EO-gha teng qúqyly, teng dәrejeli, órkeniyetti elder mýshe. Olar bir-birining shekarasyna kóz alartpaydy, ishki isine aralaspaydy. Al EAEO mýlde kerisinshe. Múnda odaqtyng ózge mýsheleri Reseyding qas-qabaghyna qarap otyr. Resey kórshi elderding teritoriyasyna talasady, ishki isine aralasady, núsqau beredi. Tipti mýmkindik tusa ol elderdi óz qúramyna qosyp alugha qarsy emes. Imperalistik, shovinistik ústanymy basym. Al múnday elmen birge shekara joq, shekarashylar joq órkeniyetti odaq qúru mýmkin emes.

Búl sózimizge dәlel izdep alysqa barudyng qajeti joq. Aynalasy on kýnning ishinde Resey dumasynyng qos birdey deputaty Qazaqstan mýddesine qayshy keletin ashyq mәlimdeme jasady. Aldymen Vyacheslav Nikonov degeni «Qazaqstan degen bolghan emes. Soltýstik Qazaqstanda adam túrghan emes. Qazaqstan territoriyasy – Resey men Sovet odaghynyng bergen syilyghy», - dedi. Onyng izin ala taghy bir kerauyz Evgeniy Fedorov degen shyghyp, alghashqysyn asa sóiledi. Búl deputat «Resey Qazaqstan zansyz basyp alghan jerdi qaytaryp alu kerek» dep mәlimdegen.

Mine, kórshimizdin, odaqtasymyzdyng oiy osy. Múnday aram pighyl reseylikter tarapynan birinshi ret aitylyp otyrghan joq. Qazaq jerin tartyp alu - úiyqtasa týsinde kóretin armandary. Osy joly eki birdey deputaty birinen-biri ótip, odaqtastyqqa, diplomatiyagha jat sóz sóilep otyr. Endeshe, búl eldi tatu kórshimiz, odaqtasymyz dep sanaugha bola ma degen súraq tuyndaydy.

EAEO-da ortaqtar kóbeyip keledi

Biyl 8 jeltoqsanda Preziydent Toqaev «Euraziyalyq ekonomikalyq odaqqa mýshe memleketterding enbekkerlerin zeynetaqymen qamsyzdandyru turaly kelisimdi ratifikasiyalau turaly» Qazaqstan Respublikasynyng Zanyna qol qoydy. Atalghan Zangha sәikes endi Qazaqstandyqtar EAEO-gha mýshe memleketterden zeynetaqy aluyna bolady.

EAEO zeynetaqysynan bólek, ortaq júmys kýshi degen kelisim de bar. Ol boyynsha, EAEO zamattary atalghan odaq ayasynda erkin júmys isteuine rúsat berilgen. Mәselen EAEO-gha mýshe elderding futbolshylary bizding elde legioner sanalmay, qazaqstandyqtarmen birdey mәmilege keneledi. Tipti osy futboldan ortaq chempionat ótkizsek degen úsynystar da jii aitylyp jýr.

Al ortaq valuta engizu mәselesin Resey ýnemi úsynyp keledi. Tipti EAEO elderimen birdey aqsha paydalansaq shekemiz shylqyp ómir sýrer edik degen týsinik bizding elde de qalyptasyp ýlgergen. Qazaqstan biyligi ortaq aqsha bolmaytynyn birneshe ret aitqanymen, búl úsynystyng tamyryna tolyq balta shabylghan joq.

Resey Preziydenti Vladimir Putin bir kezderi Euraziyalyq odaq ayasynda ortaq aqparattyq kenistik qúru iydeyasyn da úsynyp kórgen. Eger onyng ózine salsanyz, EAEO-dan qazir-aq KSRO jasay salugha ket әri emes. Sarapshylar EAEO jyl ótken sayyn sayasailanyp bara jatyr dep esepteydi. Sonyng biri sayasatshy Ashat Qasenghaliy:

«Óstip jýrip týbi KSRO-gha ainalyp ketpesek boldy. Ortaq ghylymy jobalar, endi zeynetaqy alugha bolatyn zan, týrli bilim men medisinagha qatysty ortaq jobalar kóbei ýstinde. Áriyne, ekijaqty bolsa jaqsy ghoy, biraq kóbinde birjaqty. Reseylik ústanymmen jasaluda. Múnday qadamdardyng barlyghy da «ortaq sauda kenistiginde adamdargha qolayly jaghday jasau» dep atalghanymen, sayasilanyp bara jatqan odaqtyng týbi nege apararyn әrqaysymyzdyng ishki súmyrayymyz sezip otyr ghoy. Saudandy jasa, boldy. Sayasilandyrma! Al eng dúrysy, búl odaqtan shyghu», - deydi.

EAEO – Resey mýddesine júmys isteydi

Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtaghy Reseyden ózge tórt memleketting de qyp-qyzyl shyghyngha batyp otyrghany jasyryn emes. EAEO naryghyndaghy monopoliya – Resey mýddesine júmys jasap otyrghanyn statistika kórsetip bergen.

EAEO-nyng әu bastaghy maqsaty boyynsha, odaqqa mýshe kórshi elder arasyndaghy ózara alys-beris arta týsui kerek edi. Biraq resmy statistika múny joqqa shygharyp otyr. Odaq ayasynda sauda-sattyqtyng azayyp kele jatqany bayqalady. Sonday-aq, odaq ayasyndaghy saudada Resey ózge tórt elden әldeqayda basym. Basqasha aitqanda EAEO-da Reseyding saudasy ghana qyzyp túr.

Sonymen qatar Qazaqstannyng odaq ayasyndaghy syrtqy sauda ainalymynda import basym. Tipti import eksporttan 4 esege juyq artyq. Osydan-aq, EAEO-da Qazaqstannyng negizinen satyp alushy el ekenin angharugha bolady. Onyng ózinde osy sauda-sattyghymyzdyng 92,1%-y Reseymen jýrgizilgen. Ózge 3 odaqtasymyzben ózara saudamyz 7,9% ghana.

QR Últtyq ekonomika ministrligining Statistika komiyteti taratqan aqparatqa sәikes, elimizding EAEO elderimen qantar-qazandaghy ózara saudasy 15904,6 mln. AQSh dollaryn qúrap, 2019 jylghy qantar-qazanmen salystyrghanda 9% azayghan. Sonyng ishinde eksport – 4 459,9 mln. AQSh dollary (13,1% azaydy), import – 11 444,7 mln. AQSh dollary (7,3% azaydy) bolghan.

Qazaqstan Respublikasynyng EAEO elderimen syrtqy sauda ainalymy jalpy kóleminde Resey Federasiyasyna – 92,1%, Qyrghyzstan Respublikasyna – 4,1%, Belarusi Respublikasyna –3,7%, Armeniya Respublikasyna – 0,1% keledi eken.

Osy sandy mәlimetetterding ózi Qazaqstannyng EAEO elderimen saudasy tómendegenin, әri sauda-sattyghymyzdyng tek qana Reseymen jýrip jatqanyn dәleldeydi.

EAEO-nyng Reseyding mýddesi ýshin júmys jasaytynynyng taghy bir dәleli, biyl kóktemde Qazaqstan ýkimeti Euraziyalyq ekonomikalyq odaqqa mýshe elderdin kәsiporyndaryna zauyt-fabrika salu ýshin jer uchaskeleri tegin berudi josparlady. Búl qadam týptep kelgende Qazaqstanda júmys istegisi kelgen reseylik kәsiporyndargha tegin jer uchaskelerin beru ýshin jasalghan. Abyroy bolghanda, qoghamdyq qarsylyqtan keyin búl qoyyrtpaq jospar jýzege asqan joq.

Ony az deseniz, EAEO elderine Reseyding mýddesin odaq bolyp qorghau úsynylghan. Ol boyynsha, EAEO-nyng bir memleketine ýshinshi bir el sanksiya salsa, EAEO-daghy ózge elder birlesip odaqtasynyng mýddesin qorghauy kerek bolatyn. Yaghni, Reseyge AQSh nemese EO elderi sanksiya salghan jaghdayda, EAEO-gha mýshe barlyq memleket AQSh pen EO-dan keletin tauarlargha qarsy sanksiya saluy mindetti bolady. Búny endi ózge 4 el jabylyp Reseyding mýdessin qorghau demeske amal bar ma?!

Endeshe, bizding eldi EAEO qyp-qyzyl shyghyngha batyryp otyrsa, odaq ayasynda sauda-sattyqtan payda tappasaq, bәrimiz Reseyding mýddesine júmys istep jatsaq, soghan qaramastan Resey bizding teritoriyamyzgha kóz qyzartyp otyrsa, múnday odaqtyng bizge ne qajeti bar?! Áriyne, búl odaqtan shyghyp ketu onay emes ekeni anyq. Biraq Reseyding býgingidey úshqary mәlimdemelerin odaqpen qoshtasudyng qúraly etuge ne kedergi?..

Quanysh Qappas

Abai.kz

20 pikir