Senbi, 20 Sәuir 2024
2767 5 pikir 19 Qarasha, 2020 saghat 12:59

Biyl qansha qandas Qazaqstan azamattyghyn aldy?

Sonau Tәuelsizdik tany atqan kýnnen bastap, әlemning әr týkpirine taryday shalyghan qazaqtyng basyn atajúrtta qosu memlekettik sayasattyng basty baghdarlarynyng biri bolghany belgili.

Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng alystaghy aghayyngha aqtilek hatynan keyin, 1991 jyldyng sәuirinde shekara shetindegi qazaqtyng alghashqy legi qazaq topyraghyna kósh búrdy. Alghashqy kelushiler Mongholiyadan edi. Elbasy bastamashy bolghan osy bir qazaq kóshi kýni býginge deyin ýzilmey keledi. Songhy esepterge kóz jibersek, sonau 1991 jyldan bastap býginge deyin úzyn-yrghasy 1 millionnan asa qazaq atamekenge kóship kelgen eken. Jәne olardyng sany jyl sanap kóbeyip keledi. Salystyru ýshin, búl san әuel basta (1991-98 jyldary) 50 mynnyng ainalasynda bolghan.

Biyl she? Biyl qansha qandas Qazaqstangha birjola qonys audardy? Qanshasy Qazaqstan azamattyghyn aldy? Qazaqstannyng Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligi 2020 jyldyng 1 qarashasyndaghy esep-qisaptaryn jariyalapty. Ol boyynsha, biyl barlyghy 12 myngha juyq etnikalyq qazaq Qazaqstangha kóship kelip, «Oralman mәrtebesin» alypty. Naqty sany – 11,8 myng adam.

Al 1991 jyldan beri úzyn-sany 1 million 69,1 myng sheteldegi etnikalyq qazaq elge oralghan.

QR Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligining mәlimetterine sýiensek, biyl elge oralyp, azamattyq alghan, azamattyqqa ótinish tapsyrghan azamattardyng deni Qytay Halyq Respublikasynan qonys audarghandar eken (55 payyzy). Taghy 28,8 payyzy Ózbekstannan kóship kelgender bolsa, 9,1 payyzy Týrkimenstannan, 3,4 payyzy Mongholiyadan jәne 2,9 payyzy ózge shet memleketterden qonys audarghandar.

Kóship kelgen azamattardyng 52,3 payyzy Almaty oblysyna kósh tirese, 13,4 payyzy Manghystau, 5,5 payyzy Týrkistan oblystaryna baryp ornalasqan. Biyl Qazaqstangha kelgen qandastardyng 4,1 payyzy Elorda men Elorda manyna qonystansa, 5,7 payyzy Almaty qalasynda qalghan.

Biylghy jyldyng 10 aiyndaghy esep-qisap boyynsha, kóship kelgen azamattardyng 55,9 payyzy enbekke qabilettiler kategoriyasyna kirgen. Enbek jasyna jetpeytinder, yaghny kishiler sany 32,6 payyzdy qúrapty. 10,5 payyzy zeynetkerler eken.

Salystyru ýshin byltyr 10,7 mynnan astam etnikalyq qazaq Qazaqstangha kóship kelip, «oralman mәrtebesin» alghan. Ol kezde kóship kelushilerding basym bóligi Ózbekstannan bolghan (48,5 payyz). Onan song Qytaydan kelgender kóp bolghan (36 payyz). Mongholiyadan kelgender 6,2 payyz, Týrkimenstannan kelgender 5,4 payyz, Reseyden kelgender 1,1 payyz, Irannan kelgender 0,5 payyz bolghan.

Dýniyejýzilik sayasat praktikasynda shettegi óz qandastaryn elge shaqyrghan el sausaqpen sanarlyq. Biri – Germaniya, ekinshisi – Izraili bolsa, ýshinshisi – ózimizding Qazaqstan. Ashyq derekkózderindegi mәlimetterge sýiensek, Qazaqstan shekarasynyng syrtynda úzyn-yrghasy 5 milliongha juyq qazaq ómir sýrip jatqany aitylady. Olar әlemning 44 memleketinde ornalasqan. Sonyng ishinde, Qytayda 2 milliongha juyq, Reseyde 1 milliongha juyq etnikalyq qazaq bary aitylady. Jogharyda óz qandastaryn atamekenge shaqyrghan ýsh memleketting baryn aittyq. Resey búl sanatqa byltyr ghana qosyldy. Rasynda, alghashqyda qazaq kóshi-qonynyng óz qiyndyqtary boldy. Qújattyq rәsimdeu, kóship kelgen azamattardy ornalastyru t.b. biraq, Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng tóteley aralasuymen kósh tóniregindegi kedergiler der uaghynda sheshilip otyrdy. Sonyng arqasynda 30 jylgha juyqtaghan qazaq kóshi býginde toqtausyz jalghasyp keledi.

Abai.kz

5 pikir