Júma, 26 Sәuir 2024
Ghylym-bilim 6622 38 pikir 15 Qarasha, 2020 saghat 23:58

Bizge ózi bilim kerek pe?

Qashyqtan bilim aludyng kesirinen bilim sapasy óte tómen dengeyge týsti. Qashyqtan oqu oqushyny da, múghalimdi de qajytty.

Álemdik pandemiya bilim salasyna ýlken soqqy әkeldi, mektep baladan, bala mektepten aiyryldy. Joghary oqu oryndary múrayjaydyng kebin kiydi. Bәri qanyrap bos túr. Oqushy oiyn alanynda, student qúrlysta, magistr qara júmysta jýr. Búnyng zarbadyn bolashaqta tartamyz ghoy dep ústaz retinde jýregim auyrady.

Álem elderine qarasaq, qashyqtan oqudy eki aigha jetkizbey bәri ózgertti. Dәl qazir pandemiya órship túrghan Europa, kórshimiz Resey men Qytay, on million adam auyrghan AQSh dәstýrli bilim beru jolymen oqyp jatyr.

Germaniya men Angliyada qatang karantiyn, bәri jabyq. Oiyn alandarynan bastap bazargha deyin, kino tetrdan bastap ýlken óndiristerge deyin qashyqtan júmys isteuge kóshken. Biraq, tek balabaqsha men mektep ashyq. Nege? Sebebi, ekonomikamyz qúlasa bilim-ghylym tiriltedi, bilim-ghylym qúlasa ne tiriltedi degen júrttyng tirligi ol.

Al, biz she?

Bizde dәl qazir bәri ashyq. Basseyin de, balalar oiyn alany da, bazary da, tipti topyrlaghan toyhanalar da ashyq. Toylaryn jasap, oiynhanada oilaryna kelgenin istep jýr. Biraq, mektep pen uniyversiytet jabyq. Nege? Bizge ózi bilim kerek pe? Álde úrpaqtyng bilimining tómendigi, halyqtyng topastyghy qajet pe?

Men týsinbedim.

Balalar qashyqtan bilim alyp jatyr ghoy, - dep aita kórmeniz. Interneti 5G, 4G elderding ózi onlayn oqudy sapasyz dep, oqushy ýshin tiyimsiz dep toqtatty. Al, bizde megapolisting ortalyghynan sәl alystasaq, internet 2G nemese mýlde joq. Al, halyqtyng әleumettik jaghdayy balasyna jaghday jasaugha týgeldey kele bermeydi.

WhatsApp-ta oqyp jýr talay qazaq balasy. Biraq, bilim bar ma? JOQ!

Qashyqtan oqudan iri qalalar onlayn oqugha kóshti, biraq, oghan barlyq bala qatysa ma? Joq. Kýni boyy balasynyng sabaghyn qadaghalaugha ata-ananyng әli de, uaqyty da jetpeydi. Balasy oqymasa da, ata-anasy júmysta. Dәl qazir onlayn sabaqqa әr synyptyng ortasha qatysu kórsetkishi 50 payyzgha da jetpeydi. Shyndyqqa tura qarasaq dәl solay, 100 qoydan 120 qozy alatyn әsirege barsaq, әriyne kýlli bala bilimmen qamtamasyz etilip jatyr dep jauyrdy jaba toqugha bolady. Nege?

Sebebi, birine internet, birine telefon, birine kompiuter problema. Halyqtyng әleueti qashyqtan oqugha jetpeydi. Al, kompiuter taratu men planshet ýlestiru jyrtyqty jamap, sapany arttyrmaydy.

Memleketting basty baylyghy - halyq densaulyghy. IYә, elding amandyghy, júrttyng tynyshtyghy, denning saulyghy, balalardyng auyrmaghany bәrinen manyzdy. Biraq, balalar tek mektepke kelse kovid júghyp, bilim alsa ghana auyra ma? - degen oigha qalasyng bizdegi jaghdaydy kórip otyryp.

Sebebin taldap kóreyik:

- birinshiden, balalardyng oiyn alany, basseyinder men sport keshenderi ashyq. Sonda onda jýrgen adamdar auyrmaydy ma?

- ekinshiden, balalar esik aldynda, kóshede, oiyn alandarynda synyptastarymen onsyz da kezdesip, qarym qatynasta jýr ghoy, sonda tek mektepte kezdespese auru taramay ma?

- ýshinshiden, aqyly mektepter, bilim beru ortalyqtary ashyq. Memlekettik mektepter jabyq. Búny qalay týsinuge bolady? Aqsha tólep oqityn jerde auru júqpay ma? Búl qanday logika?

- Magistrler men doktoranttargha kelip oqugha ne kedergi? Álde olar da karantin talabyn saqtaugha shamasy kelmeytin bala ma? Magistrlerdi 10 adamnan bólip oqytugha, doktorantura tobyndaghy 5 adamdy oqytugha karantin talabyn saqtaugha mýmkindik joq pa? Onda 100 adamdyq jinalys, 60 adamdyq asar, 30 adamdyq oiyn sauyq ótip, kitap túsau keserleri kesilip, konferensiyada lektorlar kósilip jatyr ghoy, әlde? Onday jerden kovid qorqyp qasha ma?

Tarata bersek, logikagha da, karantinning talabyna da syimaytyn jaghday jetkilikti. Áuel basta osy qashyqtan oqugha bizdegi orys tildi qauym biraz qarsylyq tanytty. Biz әuelgi qatang karantin kezindegi ýiden shyqpaghan balalargha qarap, aurudan aman bolsyn dep, sabyr tanytqan edik. Biraq, qazir karantin talaby da joq, bilim de joq. Oqushy oiyn quyp, student qara júmysta jýr. Oghan qarap otyra beruge, ýndemeuge, bilim sapasynyng ketip bara jatqanyna qarap, tynysh otyra almadym. Aytpasa sózding atasy óledi.

IYә, búl ózimning azamattyq pikirim. Lauazymdyq kózqarasym emes ekenin eskerte keteyin, sebebi, újym atynan aitylar oy emes, ózimning jeke pikirim.

Eki toqsandy eptep ótkizdik, oqyghan bala oqydy, әli jetken ata-ana aqylygha sýiredi, jaghdayyn jasady. Áli jetpegen ata-ananyng balasy ne bolyp jatyr? Qadaghalaugha, balasynyng bilimine kónil bóluge shamasy jetpeytin ata-ana she? Áriyne, bilimning kýii ketip, sapasy qashyp ketti. Balalar bosansyghan, qyzghushylyq kemip, streske týsken, ýiden qajyp, qydyrudan sharshaghan, BJB, TJB - syn bireuden kóshirip, toqsandyghyna toqmeyilsip otyrghan oqushy kóp.

Bilim satyly prosess, bir dengeyi nashar berilse, bir bólimi oqylmasa bir ómir zardabyn tartady. Bir synypta jaqsy oqymaghan balanyng bilimin tolyq qalpyna keltiru mýmkin emes. Ol esi dúrys pedagogke týsinikti. Qashyqtan oqudan oqushy týgil múghalim de qajydy. Sapasyz bilimnen sana sharshady.

IYә, búl mәseleni retteytin, rúqsatyn beretin bas sanitar men densaulyq saqtau ministri Soy myrza. Biraq, Soydyng balasy qalay bilim alyp jatqanyn bilmeymin, elding balasynyng bilimi tómendep bara jatqany ýshin shyryldap otyrmyn. Qashyqtan oqu kelesi toqsanda taghy jalghassa onda bilim salamyz kemi on jylgha keri ketedi. Sapa turaly auyz ashudyng ózi ótirik bolady.

Birinshi kurs studentteri, mektep bitiretin týlekterge janym tipten ashidy. Oqudyn, bilim aludyng qamyn qylmasaq, erteng onsyz da mynau bilim ghasyrynda qazaq júrty elden kenje qalmasyn. Býgingi ghylym tehnika, býgingi medisina bizde nashar dep ókpelep jýrgende odan da tómen kýige týspelik.

IYә, densaulyq manyzdy dep shularmyz, sol balanyz esikten shyqpay, óziniz ózgelermen qarym qatynas jasamay saqtyq sharasynda ómir sýrip jýrseniz әngime basqa. Topyrlaghan toygha baryp, adam lyq toly avtobusqa otyryp, kóshedegi kóp júrtpen kezdesip jýrip, joq, balam auyrady mektepke jibermeymin, - deu jay ghana aqymaqtyq.

Saqtyq kerek әriyne, biraq, saqtanu tek bilim alumen beru prosesinen qashugha әkelmeui kerek. Mekteppen uniyversiytet dәstýrli bilim beruge tezdetip kóship, bilim sapasy qadaghalanu kerek. Býgingi bilim elding ertengi bolashaghy.

Ayatjan Ahmetjanúly

Abai.kz 

38 pikir