Qyrghyz elinde qaytalay óter parlament saylauynyng mezgili 20 jeltoqsangha túspaldanyp otyr eken. 4 qazan saylau ótkennen bergi jarty ay uaqyt ishinde elde kóptegen jәne oilamaghan sayasy oqighalar ótti. Eng bastysy sharasyz qalghan preziydentting qyzmetten ketui. Endi 23 qazangha deyin preziydent saylauynyng da mezgili anyqtaluy tiyis.

Jeenbekovting qyzmetten keter aldyndaghy sózi talaydyng esinde qalsa da, ol óz lauazymynyng jauapkershiligin tolyqtay sezine aldy ma? 2 kýn ishinde 2 sóileuge mәjbýr qaldy. Aqparattyq kenistik pen әleumettik jelide aluan pikir bar. Dese de, sarapshylar eks-preziydentting tolqular kezinde sayasy liyder jәne móraldy kóshbasshy retinde kórine almauy әriyne ony tabighy týrde biylikten jyraqtatqan proses bolghanyn aitady. Bir sәtte tobyr sana dýrbeleng salyp, «anarhiya» ornap alghanday. 15 jyl búrynghy Qyrghyz elindegi Qyzghaldaq tónkerisining demokratiyalyq әleuetin sheteldik granttargha nazar audarghan sarapshylar joghary baghalady, degenmen, oqighalardyng damuy demokratiya men anarhiyanyng arasy andamasa asa alshaq bolmaytynyn kórsetkendey. Áriyne, qay elding bolmasyn azamattarynyng alanda oy jәne pikir bostandyghymen sherude boluy demokratiya kartinasy bop kórinedi, alayda bauyrlas qyrghyz elinde haos qatar keldi. Sondyqtan da orta Aziyadaghy kindiktes elder basshylary alandap, mәlimdemeler jasady.

Endigi mәsele eldegi sayasy daghdarys 2 saylaumen sheshile me? Esesi ketkender «kek» qaytarugha úmtylyp, ontýstik jәne soltýstik toptary qarymta shabuyl jasay ma? Bastysy diny klandar alauyzdyq otyn tútatyp, arandatudy jalghastyra bere me? Biylikke baqtalas, biraq jauapkershilikti óz moynyna alghysy kelmeytin toptar arasyndaghy shiyelenis auqymdy qaruly qaqtyghysqa nemese jergilikti, aimaqtyq soghysqa úlasuy әbden mýmkin. Bir arandatu nemese sayasy bәsekelesterding tikeley qaqtyghysy Qyrghyzstanda kez-kelgen sekundta azamattyq soghys tútanuyna jetkilikti kórinedi.

Eng jaghymsyz ssenariy, Qyrghyzstan klandar aralyq, oligarhiyalyq jәne qylmystyq qayshylyqtar yqpalyndaghy aimaqtaryna bólinui. Qyrghyzstan «demokratiyalyq» ózgeristerdin, biylikti kýshpen ýnemi basyp aludyng jabayy shenberinen shygha ala ma? Jalghyz ýmit - bauyrlas halyq osynyng barlyghyn toqtatyp, saldary men emes sebebimen kýresedi, jaghdaydy tez týzeydi degen senim. Al, biz bauyrlas halyq, geosayasy túrghyda seriktes memleket retinde túraqtylyq pen damugha mýddelimiz.

Demokratiyalandyrudyng eki negizgi týri bar. Jýiening evolusiyalyq damuy arqyly: erkin saylau, sayasy bәsekelestik, ýkimetting eseptiligi; Qyrghyzstan tandaghan taghy bir jol - býlik pen qaruly qaqtyghys arqyly biylikti ózgertu. Otto fon Bismarkting klassikalyq sózi bar ghoy: «Revolusiyalardy danyshpandar dayyndaydy, romantikter jasaydy, al qyzyghyn alayaqtar kóredi». Týptep kelgende zardaby qarapayym halyqqa tiyedi. Olay deytinimiz, budjeti 80% salyqpen tolyghatyn kórshiles, odaqtas qyrghyz memleketin ýlken ekonomikalyq reforma kýtip túr.

Biz, qanday sabaq alamyz?

1. Diny toptasulargha, kýsheyge jiti nazar audaru. Diny «liyderlerdi» baqylau.

2. Ekonomikalyq mәselelerdi sheshuding ózektiligi men manyzdylyghy.

3. Ár sayasy oqighagha sergek jәne salmaqty qarau, saylaularda belsendi bolu.

Núrghaly Núrtay

Abai.kz